Η ελευθερία των ΜΜΕ στο στόχαστρο

Η ελευθερία του Τύπου ποτέ δεν βρισκόταν υπό τόσο μεγάλη απειλή όσο σήμερα, «την εποχή της μετα-αλήθειας και των ψευδών ειδήσεων», προειδοποιεί η οργάνωση Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα στοιχεία που συγκέντρωσε για τη σύνταξη του ετήσιου καταλόγου με την κατάσταση του Τύπου σε όλο τον κόσμο, η διεθνής οργάνωση διαπιστώνει πως βρισκόμαστε «σε κομβικό σημείο» για τη δημοσιογραφία. Τον περασμένο χρόνο, τα 2/3 των 180 κρατών που συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο είδαν την κατάσταση του Τύπου να χειροτερεύει, ενώ το ποσοστό των χωρών όπου τα ΜΜΕ απολαμβάνουν ελευθερία μειώθηκε 2%. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για την κατάσταση στην Ελλάδα και μάλιστα για την προσπάθεια παρεμβάσεων στον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη.

Τα στοιχεία που συγκέντρωσε η οργάνωση αφορούν παράγοντες που δυσχέραναν ή κατέστησαν αδύνατη την εργασία των μέσων ενημέρωσης και των δημοσιογράφων. Καταγράφηκαν κρούσματα βίας, συλλήψεων, απειλών, εκφοβισμού και πολιτικής επιρροής, ενώ εξετάστηκαν η στάση πολιτικών προσώπων καθώς και η ψήφιση νέων νόμων που αφορούν τη λειτουργία των ΜΜΕ αλλά και την ασφάλεια των μυστικών υπηρεσιών.

Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα διαπιστώνουν ότι ακόμη και κορυφαίοι πολιτικοί επιδεικνύουν δημοσίως αυξανόμενη περιφρόνηση απέναντι σε δημοσιογράφους, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό επισημαίνει ο Μίχαελ Ρέντισκε, εκπρόσωπος της διεθνούς δημοσιογραφικής οργάνωσης στη Γερμανία. Οπως λέει, η επιδείνωση της κατάστασης του Τύπου δεν αφορά μόνο δικτατορικά καθεστώτα αλλά, σε αυξανόμενο βαθμό, δημοκρατικές κοινωνίες.

Η Τουρκία του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, όπου δεκάδες δημοσιογράφοι βρίσκονται στις φυλακές, και η Αίγυπτος του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, που ακολουθεί επίσης την ίδια τακτική, χαρακτηρίζονται ως οι μεγαλύτερες φυλακές στον κόσμο για τους δημοσιογράφους.

Η κατάσταση των ΜΜΕ στην Τουρκία χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς μπήκε λουκέτο σε πολλά μέσα ενημέρωσης και η χώρα υποχωρεί ακόμα τέσσερις θέσεις πέφτοντας στην 155η. Τα 12 τελευταία χρόνια η Τουρκία έχασε 57 θέσεις στη λίστα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα. Οπως παρατηρεί η οργάνωση, «ο πλουραλισμός των ΜΜΕ έχει διαβρωθεί σε μεγάλο βαθμό και η Τουρκία μετακινήθηκε προς ένα απολυταρχικό καθεστώς».

Στην έκθεση γίνεται λόγος για ολοκληρωτικό έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, συλλήψεις και άλλες σκληρές ποινές κατά δημοσιογράφων που ασκούν κριτική και σε χώρες όπως η Ρωσία (παρέμεινε στην 148η θέση), η Αίγυπτος (161η), το Βιετνάμ (175η), η Κίνα (176η) και η Βόρεια Κορέα (180ή), για την οποία αναφέρεται ότι «συνεχίζει να κρατά τον πληθυσμό της σε συνθήκες άγνοιας και τρόμου. Ακόμα και αν κάποιος ακούσει ειδήσεις σε ξένο ραδιοφωνικό σταθμό, μπορεί να καταλήξει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης». Η Συρία (στην 177η θέση), όπου ο αιματηρός εμφύλιος συνεχίζεται για έκτο χρόνο, αποτελεί την πιο επικίνδυνη χώρα για να χάσουν δημοσιογράφοι τη ζωή τους.

Επίσης, σε κάποιες δημοκρατίες «τίποτα δεν φαίνεται να ελέγχει» τη διάβρωση της ελευθερίας του Τύπου, σύμφωνα με την έκθεση, στην οποία ως αιτίες του περιορισμού της ελευθεροτυπίας αναφέρονται «οι εμμονές με την παρακολούθηση και οι παραβιάσεις του δικαιώματος οι δημοσιογράφοι να κρατούν μυστικές τις πηγές τους». Σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Βρετανία –αμφότερες υποχώρησαν δύο θέσεις, πέφτοντας στην 43η και στην 40ή αντίστοιχα. Στις ΗΠΑ καταγράφηκαν επανειλημμένως περιπτώσεις στις οποίες δημοσιογράφοι οδηγήθηκαν στο δικαστήριο εξαιτίας ρεπορτάζ τους σχετικά με διαδηλώσεις. Οπως επισημαίνεται στην έκθεση, ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ «με συστηματικές προσβολές επικριτικών μέσων» αποστασιοποιείται από τη μακρά παράδοση των ΗΠΑ ως χώρας που προστατεύει την ελευθερία του Τύπου. Ωστόσο και στη Βρετανία η εκστρατεία για το Brexit «σημαδεύτηκε από επίθεση κατά των ΜΜΕ, μια εξαιρετικά τοξική και αντιδημοσιογραφική πολεμική η οποία έχει οδηγήσει τον κόσμο σε μια νέα εποχή μετα-αλήθειας, παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων».

«Η ταχύτητα με την οποία δημοκρατίες προσεγγίζουν το κρίσιμο σημείο είναι ανησυχητική για όλους εμάς που κατανοούμε ότι αν η ελευθερία του Τύπου δεν είναι ασφαλής, τότε δεν υπάρχουν εγγυήσεις για καμία ελευθερία» παρατηρεί ο γραμματέας των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα Κριστόφ Ντελουάρ. «Πού θα μας οδηγήσει αυτή η καθοδική πορεία;».

Η Γερμανία που είχε υποχωρήσει πέρυσι τέσσερις θέσεις στη λίστα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα εξαιτίας απειλών για τη ζωή δημοσιογράφων, φέτος διατήρησε τη 16η θέση. Ως εκ τούτου, κατατάσσεται μαζί με χώρες όπως η Νορβηγία (που ξεχωρίζει στην πρώτη θέση), η Σουηδία (2η), η Φινλανδία (3η), η Αυστρία (11η) και η Εσθονία (12η) σε μια κατηγορία που περιγράφεται ως «καλή» από τη διεθνή δημοσιογραφική οργάνωση. Ωστόσο, δεν λείπει η κριτική.

Δημοσιογράφοι στη Γερμανία βρέθηκαν και πάλι συχνά αντιμέτωποι με επιθέσεις ή στο στόχαστρο υπηρεσιών ποινικών ερευνών και μυστικών υπηρεσιών.

Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα ασκούν κριτική κυρίως στην αποθήκευση προσωπικών δεδομένων και στους νέους νόμους που περιορίζουν τη δράση των πληροφοριοδοτών και ρυθμίζουν τη λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών. Στον Καναδά (που έπεσε τέσσερις θέσεις στην κατάταξη) οι υπηρεσίες ασφαλείας παρακολούθησαν δημοσιογράφους που διεξήγαν έρευνες για την τρομοκρατία, σε μια προσπάθεια να εντοπίσουν τα άτομα από την αστυνομία που διέρρεαν τις πληροφορίες.

Η ακραία συντηρητική και εθνικιστική κυβέρνηση της Πολωνίας κατηγορείται ότι «έχει μετατρέψει τη δημόσια ραδιοφωνία και τους τηλεοπτικούς σταθμούς σε προπαγανδιστικά όργανα» και ότι «επιχειρεί να φιμώσει τις ανεξάρτητες εφημερίδες». Στην έκθεση σημειώνεται ότι «η ελευθερία του Τύπου έχει υποχωρήσει εκεί όπου έχει θριαμβεύσει το αυταρχικό μοντέλο ηγεσίας». Η Πολωνία βρίσκεται στην 54η θέση, η Ουγγαρία στην 71η, η Χιλή στην 33η και η Νέα Ζηλανδία στη 13η.

Μεγαλύτερη βελτίωση έχει καταγραφεί στην Ιταλία που ανέβηκε 25 θέσεις, στην 52η, χάρη στην αθώωση των δύο δημοσιογράφων που δικάστηκαν για την υπόθεση Vatileaks ΙΙ, η οποία αποκάλυψε σκάνδαλο στην κορυφή της ηγεσίας της Καθολικής Εκκλησίας. Η Γαλλία ανέβηκε στην 39η θέση από την 45η όπου βρισκόταν το 2016. Τη μεγαλύτερη πτώση σημείωσε η Νικαράγουα –17 θέσεις –με την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του προέδρου Ντανιέλ Ορτέγκα, η οποία «σημαδεύτηκε από πολλά κρούσματα λογοκρισίας, εκφοβισμού και αυθαίρετων συλλήψεων».

Στην Ασία, οι Φιλιππίνες βρίσκονται στην 127η θέση, 11 θέσεις ψηλότερα στη λίστα, χάρη στη μείωση του αριθμού των θανάτων δημοσιογράφων το 2016.

Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι συχνά δέχονται απειλές οι εκπρόσωποι του Τύπου στο Ουζμπεκιστάν, στο Βιετνάμ, στο Λάος, στην Κούβα και στο Σουδάν. Η οργάνωση καταγγέλλει τις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως το Ιράν (που βρίσκεται στην 165η θέση), που φυλακίζουν «κατά δεκάδες» τους δημοσιογράφους ή τους καταδικάζουν σε μαστίγωση. Η πρακτική αυτή συνηθίζεται και στη Σαουδική Αραβία (168η θέση) όπως συνέβη στην περίπτωση του μπλόγκερ Ραΐφ Μπαντάουι, ο οποίος εκτός από δημόσια μαστίγωση καταδικάστηκε και σε δεκαετή ποινή κάθειρξης.