Η Πλατεία Ομονοίας «εξαφανίζεται». Μετατρέπεται σε πολεμικό καταφύγιο. Οσοι την κοιτάζουν από το έδαφος ίσως να μην καταλάβουν τη διαφορά. Οσοι μπορούν να πετάξουν όμως ή έστω να δουν την εικόνα της από ένα drone, τότε θα διαπιστώσουν ότι η πλατεία δεν είναι… στη θέση της. Μόνο που πίσω από την ιδιότυπη αυτή «εξαφάνιση», η οποία αρχίζει την ερχόμενη Δευτέρα και θα διαρκέσει για δύο εβδομάδες, δεν βρίσκεται κάποιος διάσημος μάγος, όπως ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, αλλά ένας από τους διασημότερους και αιρετικούς εικαστικούς –βραβευμένος με τον Χρυσό Λέοντα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2001 -, ο Γκρέγκορ Σνάιντερ, ο οποίος παρουσιάζει το νέο του εγχείρημα «Welcome to Greece», καλεσμένος του Fast Forward Festival της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.
«Oταν πατώ στην αναζήτηση του Google “κέντρο Αθήνας”, εμφανίζεται η Πλατεία Ομονοίας. Κι όταν την επισκέφθηκα, μου θύμισε μέρη στη γενέτειρά μου, το Ρέουντ» λέει στο «Νσυν» ο 48χρονος καλλιτέχνης, ο οποίος έχει γεννηθεί στην ίδια πόλη με τον υπουργό Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας Γιόζεφ Γκέμπελς (παρεμπιπτόντως, ένα από τα πιο γνωστά έργα του είναι το κονιορτοποιημένο σπίτι του Γκέμπελς). «Στην πλατεία ζουν “αόρατοι” άνθρωποι, άστεγοι. Ο,τι συμβαίνει είναι ορατό, επικρατεί πλήρης διαφάνεια, μοιάζει με ένα διαρκές κέντρο διερχομένων.
Οι πλατείες είναι μέρη όπου τα κοινωνικά προβλήματα είναι ορατά, επειδή εκεί οι άνθρωποι αναζητούν καταφύγιο. Αυτό είναι μια πραγματικότητα κι ως καλλιτέχνης προσπαθώ να καταπιαστώ μαζί της, παρόλο που έχω αποσπασματική σχέση, διότι απαιτείται πολλή ενέργεια για να έχεις μια καλή αντίληψη της πραγματικότητας. Δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά όμως επειδή βρίσκομαι αντιμέτωπος με αυτήν».
4.600 τ.μ. ΥΦΑΣΜΑ. Για να διαχειριστεί λοιπόν την πραγματικότητα της Πλατείας Ομονοίας, ο εικαστικός που έστησε την πρώτη του έκθεση σε γκαλερί σε ηλικία 16 ετών και μία από τις πρώτες του δουλειές ήταν νεκροπομπός, τη μετατρέπει σε καταφύγιο, χρησιμοποιώντας τα «απλούστερα υλικά»: ατσάλινους πυλώνες –ο ψηλότερος φτάνει τα 10 μ. –και πράσινο ύφασμα συνολικής επιφάνειας 4.600 τ.μ., σαν εκείνο με το οποίο καλύπτονται τα κτίρια στα εργοτάξια, που συγκρατείται με συρματόσχοινα. «Ανάλογα καταφύγια είχαν κατασκευαστεί τόσο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για την προστασία του στρατού, αλλά και σήμερα στο Χαλέπι της Βόρειας Συρίας, πάνω από τους δρόμους, ώστε ο άμαχος πληθυσμός να μπορεί να περάσει από τη μια πλευρά του δρόμου στην άλλη χωρίς να κινδυνεύει από τα πυρά των ελεύθερων σκοπευτών, διότι εκεί το να είσαι ορατός είναι ζήτημα ζωής και θανάτου» συνεχίζει ο δημιουργός, στη δουλειά του οποίου το παιχνίδι μεταξύ ορατού και αοράτου έχει καθοριστικό ρόλο, γι’ αυτό και ένα από τα πιο σημαντικά έργα του –μια εκδοχή του οποίου του χάρισε την ανώτατη διάκριση στη Βενετία –αφορά τη δημιουργία ακριβών αντιγράφων των δωματίων του πατρικού του σπιτιού, με τα πατώματα, τους τοίχους, την οροφή και τις πόρτες τους μέσα στα αρχικά δωμάτια της οικίας.
Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια αθώα αντιγραφή καθώς τα κρυμμένα κενά ανάμεσα στα κανονικά δωμάτια και τα αντίγραφά τους καταλήγουν σε μυστηριώδεις περιοχές, γεγονός που προκάλεσε σε ορισμένες περιπτώσεις τις αρνητικές αντιδράσεις των επισκεπτών, οι οποίοι έκαναν λόγο για τρομακτική εμπειρία.
«Η εικόνα με τις σκαλωσιές και το ύφασμα παραπέμπει σε εργοτάξιο, αλλά στην πραγματικότητα η πλατεία θα είναι ένα κανονικό εργοτάξιο. Το ερώτημα που θα γεννηθεί είναι “τι συμβαίνει στην υποβαθμισμένη Πλατεία Ομονοίας; Τι χτίζεται εδώ; Από τι ή ποιον μας προστατεύει το ύφασμα; Θα πέσει ο ουρανός στα κεφάλια μας;”. Δεν μπορώ να δώσω εξηγήσεις. Ακόμη και τα περιστέρια πάντως αντιμετωπίζουν το ύφασμα με καχυποψία και δεν το πλησιάζουν» λέει ο Γκρέγκορ Σνάιντερ.
ΜΙΑ ΑΚΤΗ ΤΗΣ ΚΩ. Κι αν οι περαστικοί θα μπορούν να βλέπουν τον αττικό ουρανό καθώς το ύφασμα που θα σκεπάσει την Ομόνοια θα είναι διάτρητο, τι θα αντίκριζαν αν μπορούσαν να δουν την «εξαφανισμένη» πλατεία από ψηλά; «Η πάνω πλευρά του υφάσματος μοιάζει με ένα δεύτερο δέρμα. Είναι ζωγραφισμένη με βάση μια φωτογραφία που βρήκα στο Διαδίκτυο από μια ακτή της Κω, εκεί όπου φτάνουν οι πρόσφυγες από την Τουρκία. Μια θολή φωτογραφία με έναν δρόμο κι ένα σπίτι που θυμίζει μια οποιαδήποτε εικόνα που μπορεί να βρει κάποιος στο Google. Μεγεθύνθηκε και ζωγραφίστηκε πάνω στο ύφασμα με τη βοήθεια drone. Για τους ανθρώπους που περπατάνε στην πλατεία αυτή η εικόνα δεν είναι αναγνωρίσιμη, δεν βγάζει νόημα.
Οι δε πρόσφυγες από την Κω μπορεί να ζουν στην πλατεία, αλλά δεν γνωρίζουν τι βρίσκεται στην άλλη όψη της πράσινης επιφάνειας που βλέπουν. Kι αν βρεθεί κάποιος ψηλά, θα διαπιστώσει ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και η κυκλοφορία πάνω στην πλατεία θα έχουν εξαφανιστεί! Είναι μια αντιπρόταση στην πόλη. Ενα κινούμενο νησί πάνω από μια νησίδα κίνησης, την ίδια την πλατεία, στα σπλάγχνα της οποίας υπάρχει ένα ακόμη επίπεδο κίνησης, το μετρό» περιγράφει το έργο του, στο οποίο, όπως προσθέτει, χρησιμοποιεί και πράσινο φωτισμό, με αφορμή τα ελάχιστα φυτά που υπάρχουν στην πλατεία.
Κατά πόσο μπορεί η παρέμβασή του αυτή να θεωρηθεί έργο τέχνης; «Η τέχνη έχει επιρροή στην κοινωνία, χωρίς να ξέρουμε τον μηχανισμό. Τέχνη δεν είναι μόνο μια θεωρία εννοιών. Μπορεί να είναι και κάτι εντελώς αόρατο, χωρίς σύνορα και ανοικτό. Κι αυτό είναι θαυμάσιο και για μένα απελευθερωτικό».
Μήπως όμως όλο αυτό το εγχείρημα ενέχει μια διάθεση πρόκλησης, δεδομένου ότι η δουλειά του έχει στο παρελθόν προκαλέσει τόσο –κυρίως τις πολιτικώς ορθές ευαισθησίες του συστήματος -, ώστε έργα του να μην τοποθετηθούν τελικά σε δημόσιους χώρους; «Η πρόκληση είναι ένα νόμιμο μέσο της τέχνης. Παρατηρώ ότι σήμερα εμείς οι ίδιοι οι καλλιτέχνες αυτολογοκρινόμαστε και περιορίζουμε την ελευθερία της τέχνης» καταλήγει.
INFO
«Welcome to Greece», η εγκατάσταση του Γκρέγκορ Σνάιντερ στην Πλατεία Ομονοίας, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, από τις 8 έως τις 21 Μαΐου
