Κούνδoυρος, ο άγνωστος εικαστικός

Αν ακούσει κάποιος τους τίτλους «Μαγική πόλη», «Δράκος» ή «Μικρές Αφροδίτες», θα καταλάβει αμέσως ότι γίνεται λόγος για τον Νίκο Κούνδουρο. Αν όμως ο ίδιος άνθρωπος βρισκόταν μέσα σε ένα αγιογραφημένο ξωκκλήσι της Κρήτης ή είχε απέναντί του μια εικόνα του Αγίου Γεωργίου ή του Αγίου Νικήτα, θα μπορούσε να μαντέψει ότι είναι δημιουργίες του ίδιου μυαλού και κυρίως του ίδιου χεριού που υπογράφει τις ταινίες; Και δίπλα σε αυτούς τους ζωγραφισμένους αγίους με σημάδια που να μαρτυρούν μεγάλη πορεία στον χρόνο και στις κακουχίες τι γυρεύει άραγε ο Μαχάτμα Γκάντι ως καλός ποιμένας ή ο Τσε Γκεβάρα με φωτοστέφανο;

Το εικαστικό –και λιγότερο προβεβλημένο –πρόσωπο του σκηνοθέτη που άφησε τη σφραγίδα του στον νεορεαλιστικό και εξπρεσιονιστικό κινηματογράφο είναι αυτό που παρουσιάζεται στην πρώτη έκθεση μετά τον θάνατό του, τον Φεβρουάριο, η οποία κι εγκαινιάζεται το Σάββατο στο Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Υδρας υπό τον τίτλο «Μάρτυρες στο κάδρο», σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Γιώργου Μυλωνά. Περιλαμβάνει περί τα 15 ζωγραφικά έργα του σκηνοθέτη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 έως εκείνα που φιλοτέχνησε μέχρι το τέλος της ζωής του, μαζί με φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό και μια προθήκη-αφιέρωμα στην ταινία του «Μπάιρον».

«Η σχέση μου με τις βυζαντινές εικόνες είναι βαθύτερη. Θρησκευτική θα έλεγα, αν δεν ήμουν ο πιο συνειδητά άθρησκος που μπορεί να υπάρξει. Γι’ αυτό ας πούμε καλύτερα ότι υπάρχει μια “συγγενική” σχέση κι αυτό τα περικλείει όλα» έλεγε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ο οποίος σε ηλικία μόλις 16 ετών «με πάθος για τη ζωγραφική και κάτι ψεύτικες δηλώσεις» μπήκε λαθραία στη Σχολή Καλών Τεχνών, αποφοιτώντας το ’48 από το εργαστήρι του Μιχάλη Τόμπρου, αλλά λογαριάζοντας ως δάσκαλό του τον Γιάννη Μόραλη.

Η ΠΑΤΡΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ. Η αρχή του μίτου της περιπέτειας του Νίκου Κούνδουρου με τη ζωγραφική και ειδικά με την αγιογραφία θα πρέπει να αναζητηθεί στη συλλογή εικόνων του πατέρα του, του Ιωσήφ Κούνδουρου, υπουργού στις κυβερνήσεις Παπαναστασίου, Παγκάλου και Βενιζέλου. Εικόνες που θα χαθούν μετά τις διώξεις που υπέστη από τη δικτατορία του Μεταξά και τον πόλεμο και η μοναδική που θα απομείνει στα χέρια του σκηνοθέτη θα τον ωθήσει όχι απλώς να ζωγραφίζει ακολουθώντας την ορθόδοξη εικονογραφία, αλλά και να ξαναφτιάξει μια νέα συλλογή ανάλογη εκείνης του πατέρα του. Και όταν τα κατάφερε τη δώρισε στον φίλο του Χρήστο Μαργαρίτη –συνδιοργανωτή της παρούσας έκθεσης -, ο οποίος και ενέταξε τη συλλογή Κούνδουρου στη συλλογή Βελιμέζη, με στόχο να καταλήξει σε ένα μουσείο.

Μέσα στο εργαστήριό του στο σπίτι του στο Μετς που θύμιζε μοναστηριακό κελί ο Νίκος Κούνδουρος δεν αναμετρήθηκε μόνο με τους αγίους της ορθόδοξης εκκλησίας. Επλασε και τους δικούς του, όπως θα ταίριαζε σε κάποιον που είχε ενταχθεί στον λόχο των σπουδαστών του ΕΛΑΣ κι έλαβε ενεργό ρόλο στα Δεκεμβριανά, επιβιώνοντας στη μάχη του Πολυτεχνείου με τρεις σφαίρες στο σώμα.