Τέσσερις συμμαθητές από ένα γυμνάσιο ιησουιτών στη Λίμα του Περού έρχονται αντιμέτωποι με μια πολύ αυστηρή καθηγήτρια. Η οποία θα τους κάνει τη ζωή κόλαση. Εκείνοι σκέφτονται να την εκδικηθούν και το τρενάκι του τρόμου ξεκινά. Ετσι, σαν παιχνίδι.
Είναι εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες, αλλά δεν ξεκολλάει ο ένας από τον άλλον. Θέλουν απεγνωσμένα να αρπάξουν τη ζωή απ’ τον λαιμό και να γίνουν σημαντικοί. Να αποκτήσουν υπόσταση. Οι καταπιεσμένες εφηβικές ορμόνες αλυχτούν και υπαγορεύουν την άμεση δράση. Ο Μάνου προέρχεται από ένα διαλυμένο σπίτι. Ο πατέρας του, επαγγελματίας στρατιωτικός, έχασε τα λογικά του στον εμφύλιο με το Φωτεινό Μονοπάτι. Είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της παρέας. Οι γονείς τού Κάρλος ξεχειλίζουν από συναισθηματική ανεπάρκεια. Το παιδί μεγαλώνει προσπαθώντας να γίνει «κανονικό» και είναι εκείνο που υπεκφεύγει από τις αποφάσεις της ομάδας. Ο Μόκο έχασε τη μητέρα του μικρός και έκτοτε ο πατέρας του πνίγεται στο αλκοόλ. Πουλάει πορνό στο σχολείο, ενώ είναι εθισμένος στα μπλοκμπάστερ της δεκαετίας του ’80. Είναι ο παρορμητικός της συντροφιάς. Την τετράδα κλείνει ο Μπέτο. Ο οποίος διάβαζει μανιωδώς λογοτεχνία, δίνει αγώνα για να κρύψει την ομοφυλοφιλία του, ενώ οι γονείς του τον προορίζουν για ταλαντούχο οικογενειάρχη. Αναμφισβήτητα διεκδικεί τον ρόλο του διανοουμένου.
Τέσσερα σπασικλάκια
Με αφορμή την επίσκεψη του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο στην 14η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, το «Βιβλιοδρόμιο» επικοινώνησε με τον συγγραφέα και του έθεσε μερικές πρώτες ερωτήσεις για το βιβλίο: «Το τελευταίο μου μυθιστόρημα “Καρφίτσες στην άμμο” είναι ένα θρίλερ για την εφηβεία. Πρωταγωνιστούν τέσσερα σπασικλάκια από ένα καθολικό σχολείο που μια μέρα αποφασίζουν να βάλουν τέλος στην απομόνωσή τους. Θέλουν απελπισμένα να αποκτήσουν δύναμη. Μέσα σ’ ένα “μάτσο” περιβάλλον, αισθάνονται πως έφτασε η ώρα να γίνουν πραγματικοί άντρες. Αλλά δεν ξέρουν πώς. Οι πατρικές φιγούρες γύρω τους είναι απόμακρες και ομιχλώδεις: Ενας στρατιωτικός σε μετατραυματικό στρες, ένας κατ’ εξακολούθηση αλκοολικός, ένας μισογύνης, ένας μεγαλοαστός που δεν γνωρίζει από αισθήματα. Τα παιδιά είναι χαμένα και μπερδεμένα. Αλληλοεπηρεάζονται κατ’ αποκλειστικότητα και είναι το μόνο μοντέλο συμπεριφοράς που αποδέχονται. Τα πράγματα δεν προχωρούν όπως τα έχουν σχεδιάσει. Tα λάθη είναι διαδοχικά. Μ’ έναν τρόπο το μυθιστόρημα είναι η δική μου εκδίκηση απέναντι στην εφηβεία μου».
Ολοι γνωρίζουν τι συνέβη
Η γραφή του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο κινείται στη γλιστερή επιφάνεια συνάντησης της ποπ κουλτούρας με το κοινωνικοπολιτικό σχόλιο και κρατιέται όρθια. Το πλαίσιο της αφήγησης τοποθετείται στη Λίμα των αρχών της δεκαετίας του ’90, σ’ ένα σχολείο αρρένων. Στην αρχή σχεδόν κάθε κεφαλαίου οι πρωταγωνιστές διηγούνται σε μεγαλύτερη ηλικία, μπροστά σε μια αόρατη κάμερα, κατευθείαν στα μάτια του αναγνώστη δηλαδή, τα πεπραγμένα. Η μνήμη δεν ξεκαθαρίζει ποιος έκανε τι. Μα όλοι γνωρίζουν τι συνέβη. Τότε, λοιπόν, η ευρύτερη περιοχή του σχολείου που φιλοξενούσε κατά κύριο λόγο μεσοαστικές οικογένειες συμπιεζόταν από τις ραγδαία αναπτυσσόμενες φτωχογειτονιές των προσφύγων του εμφυλίου και των εργατών. Εκείνη την εποχή το Περού ταλανίζεται από εκτεταμένη βία, τρομοκρατία και υπερσυντηρητικές καθεστηκυίες αντιλήψεις. Ο διάλογος είχε χαθεί. Στην παρέα των τεσσάρων μαθητών καθρεφτίζεται, έστω και μιμητικά, η χαοτική αναδιάταξη του κοινωνικού ιστού. Σημείο αναφοράς αυτού του αναβρασμού είναι η δεσποινίς Πρίνγκλιν. Καθηγήτρια του σχολείου, στο μάθημα μάλιστα της σεξουαλικής αγωγής. Μια στριφνή εκπαιδευτικός που έχει κρυφές εσωτερικές πληγές. Παρ’ όλα αυτά, προβάλλει το αυταρχικό πρόσωπο του σχολείου, με διάθεση τιμωρητική. Νέμεσις και συνάμα ο βασικός επεξεργαστής εκ μέρους του συστήματος των παραβατικών κραδασμών. Ο συγγραφέας μας λέει σχετικά: «Μεγάλωσα σε μια χώρα που βρισκόταν σε πόλεμο: οι βόμβες, τα πτώματα, η απαγόρευση κυκλοφορίας και οι διακοπές ρεύματος ήταν σε ημερήσια διάταξη. Ετσι τον περισσότερο καιρό έμενα αναγκαστικά σπίτι. Η μόνη μου ψυχαγωγία ήταν τα βιβλία και οι ταινίες. Διάβαζα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και εναλλάξ παρακολουθούσα τις ταινίες του Αλφρεντ Χίτσκοκ. Ξεψάχνιζα τον Μάριο Βάργκας Λιόσα και χανόμουν στον παράξενο κόσμο του “The Twilight Zone”. Από τότε αναπτύχθηκε στο μυαλό μου η ιδέα να χρησιμοποιήσω την ποπ κουλτούρα για να μιλήσω περί της ανθρώπινης κατάστασης».
Οι άξονες της αντιπαράθεσης
Αργά και σταθερά στο βιβλίο αναπτύσσονται οι άξονες της αντιπαράθεσης. Που εκκινεί από μια τυπική, θα λέγαμε σήμερα, στάση εφηβικής απειθαρχίας. Και τότε δεν ήταν κάτι που δεν μπορούσε να ελεγχθεί. Ομως η Ιστορία μάς έχει δείξει πως μια σπίθα χρειάζεται για να ξεδιπλωθεί το σπιράλ του θανάτου και της τυφλής εκδίκησης. Κάποιες αιτίες μπορούν να διερευνηθούν υπό το πρίσμα του πολιτικού καθορισμού τους. Οι συντριπτική πλειοψηφία τους όμως, έχει βαθύτερες ρίζες. Εδράζεται πάνω στις σκοτεινές γωνιές της επιβολής εξουσίας και της ανάγκης για ναρκισσιστική επιβεβαίωση. Οταν κυριαρχούν αυτά, οι επαναστατικές αξίες και η αστική αξιοπρέπεια χάνονται σε μισαλλόδοξα δίπολα γηπεδικού τύπου. Μια εικόνα που ο Ρονκαλιόλο τη συνδέει με το σήμερα: «Αν κάποιος παρακολουθήσει τις ειδήσεις, κάτι που το κάνω με διαστροφική συνέπεια, θα νιώσει πως κάθε στιγμή ο κόσμος είναι στο χείλος της καταστροφής. Σε παγκόσμια κλίμακα, εκτός των σοβαρών εκτροπών που γίνονται στη Βενεζουέλα από το καθεστώς Μαδούρο, οι ειδήσεις έχουν “σιγήσει” για την υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Οπως και για τις Ινδία, Ιαπωνία, Κίνα. Εκεί μετράνε μόνο οι χρηματιστηριακοί δείκτες. Το επίκεντρο της αναταραχής έχει μετατοπιστεί στην Ευρώπη. Για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι πολίτες σε Ευρώπη και ΗΠΑ εκφράζουν ανησυχία, δυσανεξία, θυμό και τρόμο. Οι διανοούμενοι δυσκολεύονται να μιλήσουν καθαρά για τα ουσιαστικά προβλήματα της Ευρώπης, όπως και για τα ζητήματα των τοπικών κοινωνιών. Αντίθετα, ξέρουν πώς να γενικεύουν ακατάσχετα. Δυστυχώς περνάμε μια περίοδο όπου η μυωπία ανεβαίνει».
Μαθήματα
«Ετρεμα το νταηλίκι. Δεν ρωτούσα τίποτα, για να μη φανώ «φλώρος»»
Ο συγγραφέας ρίχνεται μεθοδικά στη γιγάντωση της πόλωσης. Αναπτύσσει ένα κειμενικό σχήμα που υπονομεύει τους προκαθορισμένους ρόλους. Το τίμημα της ενηλικίωσης δεν είναι μόνο σωματικό, είναι και πνευματικό. Το ένα αποτελεί τη συμπληρωματική πλευρά του άλλου. Σ’ αυτή τη σύγκρουση ο συγγραφέας δεν αφήνει ανοιχτές ερμηνείες. Ούτε ξεπέφτει στην ηθική παγίδα του καλού και του κακού. Ο Ρονκαλιόλο δίνει τις ρεαλιστικές, καθημερινές διαστάσεις της πάλης για ταυτότητα. Για την ωμή διαμόρφωση του δημόσιου λόγου και των εσωτερικών διαστάσεων των συλλογικών υποκειμένων. Η βία αρχικά και η διαδικασία της κατανόησης έπειτα, στη λεκτική και σωματική τους μορφή, αποτελούν το πρώτο στάδιο επαφής διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων και ατόμων. Η δύναμη των λέξεων είναι ένα από τα πρώτα μαθήματα που έμαθε από μικρός ο συγγραφέας: «Από το σχολείο κιόλας, κατάλαβα τι σημαίνει να κατανοείς τη γλώσσα. Αποφοίτησα από ένα παρόμοιο σχολικό ίδρυμα που περιγράφω και στο μυθιστόρημα. Προερχόμουν από ένα δημόσιο μεικτό σχολείο και είχα συνηθήσει αλλιώς. Οι πρώτες μέρες στο νέο περιβάλλον ήταν παράξενες. Ημουν ο μικρότερος στην τάξη και όλοι γύρω μου μιλούσαν με υπονοούμενα για το σεξ. Δεν μπορούσα να πιάσω τα αστεία. Δεν ρωτούσα κανέναν, για να μη φανώ “φλώρος”. Ετρεμα το νταηλίκι και έπρεπε να το αποφύγω με οποιονδήποτε τρόπο. Ετσι υποκρινόμουν τον άνετο. Γελούσα μηχανικά, έτσι χωρίς νόημα. Αργότερα συνειδητοποίησα πως η γλώσσα δεν είναι κάτι που ονοματίζει απλώς τα αντικείμενα. Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τις λέξεις μάς προσδιορίζει. Οι λέξεις είναι οδοδείκτες παντοτινοί. Αν και μετακόμισα νέος στην Ισπανία, έχω την ανάγκη να διατυπώσω στον εαυτό μου και στα παιδιά μου από πού προέρχομαι τελικά». Τα στάδια της ζύμωσής μας εντός κοινωνικού πλέγματος είναι το μέγα ερώτημα που διατρέχει το ολοκαίνουργιο μυθιστόρημα του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο «Καρφίτσες στην άμμο». Οι απώλειες και τα κέρδη. Μια παρεξήγηση είναι ικανή να κάνει τον κόσμο να γυρίζει.
INFO
Ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη για τη 14η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου με κεντρικό θέμα την «Αναζήτηση του Νότου».
Το Σάββατο (19.00) θα συνομιλήσει με τον δημοσιογράφο Δημήτρη Καραθάνο για το νέο του μυθιστόρημα «Καρφίτσες στην άμμο». Την Παρασκευή (21.00) θα συμμετάσχει σε συζήτηση με τους Πασκάλ Μπρικνέρ, Μιχάλη Μοδινό (συντονισμός: Μικέλα Χαρτουλάρη) με θέμα τη ρήση του Γερούν Ντεϊσελμπλούμ για τις χώρες του νότου «Δεν μπορείτε να ξοδεύετε όλα τα λεφτά σε ποτά και γυναίκες και μετά να ζητάτε βοήθεια».
Η ΔΕΒΘ θα πραγματοποιηθεί 11-14/5 στον χώρο τουΔιεθνούς Εκθεσιακού καιΣυνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης της ΔΕΘ-HELEXPO.
Πληροφορίες:www.thessalonikibookfair.gr
Santiago Roncagliolo
Καρφίτσες στην άμμο
Μτφ. Κώστας Αθανασίου
Εκδ. Καστανιώτη, 2017 σελ. 410
Τιμή: 15 ευρώ
Αναζήτηση
