Προσωπική κατάθεση

Ενα έλκηθρο, το λευκό του χιονιού, δύο ηθοποιοί, φώτα και ήχοι: το διήγημα «Αφέντης και δούλος» παίρνει τη σκηνική του μορφή με ελάχιστα μέσα. Μοιρασμένο ανάμεσα στην αφήγηση και τη θεατρική ερμηνεία, με το κείμενο για οδηγό, η παράσταση αποδεικνύει ότι τα πολλά μπορούν να γίνουν με λίγα.

Σαν μια σύγχρονη παραβολή, ο Λέων Τολστόι (1828-1910) το έγραψε το 1892, σε μια δύσκολη οικονομικά περίοδο της Ρωσίας. Με το ουσιαστικό και διαχρονικό ερώτημα του νοήματος της ζωής, οι δύο ήρωες, εκφραστές του φάσματος της ανθρώπινης ύπαρξης, έρχονται αντιμέτωποι με τον εαυτό τους.

Ο πλούσιος και αλαζών έμπορος που, για να αγοράσει σε καλή τιμή ένα οικόπεδο που πωλείται, αγνοεί τις κακές καιρικές συνθήκες και βγαίνει νύχτα να προλάβει. Ο φτωχός και πιστός υπηρέτης, που στωικά υπομένει τη μοίρα του ακολουθώντας το αφεντικό του. Οι δυο τους, χαμένοι μέσα στις παγωμένες ρωσικές εκτάσεις, θα βρεθούν εξίσου ανυπεράσπιστοι μπροστά στη ζωή. Ούτε πλούτη ούτε κτήματα… Τίποτα. Η ζωή είναι πάνω απ’ όλα αυτά και μπροστά στον θάνατο είτε αφέντης είτε δούλος δεν έχει διαφορά.

Ο Τολστόι γεννήθηκε στη Γιάσναγια Πολιάνα το 1828. Εχασε τη μητέρα του σε ηλικία δύο ετών οπότε και τον ανέλαβαν μαζί με τα αδέλφια του οι θείες του. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Καζάν, πήρε μέρος στον Πόλεμο της Κριμαίας ως αξιωματικός του πυροβολικού και επιστρέφοντας άρχισε να γράφει. Πραγματικός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, γνώστης των κρυφών πτυχών της, ο Τολστόι παρέδωσε στην παγκόσμια λογοτεχνία κορυφαία μυθιστορήματα («Πόλεμος και Ειρήνη», «Αννα Καρένινα»), διηγήματα και νουβέλες. Παρά την αριστοκρατική και πλούσια καταγωγή του, έδειξε μεγάλη αγάπη για τους μουζίκους, παρατηρώντας και καταγράφοντας στα έργα του τη ζωή τους.

Στον Γιώργο Νανούρη, που σκηνοθετεί την παράσταση, οφείλεται η ιδέα και η θεατρική διασκευή της νουβέλας. Ηθοποιός και σκηνοθέτης ο ίδιος, με σπουδές στο Ωδείο Αθηνών και στο Τμήμα Θεάτρου του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει στο ενεργητικό του συμμετοχές σε ποικίλες θεατρικές δουλειές. Ωστόσο δείχνει να βρίσκει τον προσωπικό του δρόμο μέσα από σκηνικές μεταφορές λογοτεχνικών ή άλλων κειμένων. Με την «Κατερίνα» του Κορτώ να δεσπόζει στο βιογραφικό του, ο Νανούρης προσθέτει με τον «Αφέντη…» έναν ακόμα δημιουργικό κρίκο.

Η παράσταση στο Βασιλάκου διαθέτει ευαισθησία και μέσα από τις απλές σκηνικές λύσεις καταφέρνει να αποδώσει το αχανές χιονισμένο ρωσικό τοπίο και μαζί την αχανή ανθρώπινη ψυχή. Καθοριστικές οι μουσικές του Λόλεκ. Ενσωματωμένες στο έργο οι λογοτεχνικές παρεμβάσεις (Αλέξανδρος Ραγκαβής, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Κώστας Μόντης).

Ο ίδιος ερμηνεύει τον δούλο, έχοντας μαζί του επί σκηνής τον Δημήτρη Λιγνάδη στον ρόλο του αφέντη. Κι εδώ είναι που κρύβεται η δύναμη της παράστασης. Με μια βαθιά, προσωπική ερμηνεία, ο Λιγνάδης, πάνω στην σχεδόν άδεια σκηνή, με μοναδικό σκηνικό το έλκηθρο, φορώντας τη γούνα και τον σκούφο του, ζωντανεύει έναν ολόκληρο κόσμο: από το ρωσικό τοπίο που νομίζεις ότι απλώνεται μπροστά σου ώς τα μύχια του ανθρώπου που παλεύει για να σωθεί –ή να σώσει. Υποφέρει, βασανίζεται, ειρωνεύεται, βυθίζεται, ιδρώνει, κλαίει…