Αναμνήσεις από τη «Γη του Πόντου»

Και μόνο τη «Μαντάμ Σουσού» να είχε γράψει ο Δημήτρης Ψαθάς, θα δικαιούνταν μια περίοπτη θέση στην ελληνική λογοτεχνία καθώς κατόρθωσε να αναδείξει, με αριστοτεχνικό τρόπο, το δισυπόστατο ενός ιδανικού λογοτεχνικού ήρωα. Διότι αυτό που έκανε εμβληματική την «πυργοδέσποινα του Βούθουλα» και καθιέρωσε τη λέξη «σουσού» και τα παράγωγά της στη νεοελληνική γλώσσα είναι η τραγική φόδρα με την οποία ο συγγραφέας επένδυσε τα παρδαλά, κωμικά ρούχα της. Εξάλλου, όπως ο ίδιος λέει, «το ύφος της που βγαίνει από μια ψυχή δυναμική σκορπάει και διώχνει την εντύπωση της φτώχειας –ένα κορμί τεζαρισμένο διαρκώς, μαχητικά κατά της ίδιας της φτώχειας, λες, που αγωνίζεται κάθε στιγμή να τη νικήσει και το καταφέρνει θριαμβευτικά». Αλλά ο Ψαθάς δεν έγραψε μόνο τη «Μαντάμ Σουσού».

Πλούσιο έργο. Πολυγραφότατος δημοσιογράφος, χρονογράφος και θεατρικός συγγραφέας, έχει αφήσει παρακαταθήκη στις νεότερες γενιές και αγαπημένες ταινίες που έχουν βασιστεί σε θεατρικά και σενάριά του. «Η χαρτοπαίχτρα», «Το στραβόξυλο», ο «Φον Δημητράκης», το «Ζητείται ψεύτης»,το «Ενας βλάκας και μισός», το «Φωνάζει ο κλέφτης», το «Ξύπνα Βασίλη», «Ο αχόρταγος» είναι μερικές μόνο από αυτές. Και σε κάθε τηλεοπτική προβολή τους αποκτούν νέους θαυμαστές που κρατούν τους ήρωές τους –κλασικά δείγματα της νεοελληνικής ηθογραφίας –ζωντανούς και απαστράπτοντες.

Με τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη όμως υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση. Το 1925, σε ηλικία μόλις 18 ετών, δημοσιεύεται το πρώτο του κείμενο στο, τότε, «Ελεύθερο Βήμα». Ενα ρεπορτάζ για τους πρόσφυγες που φιλοξενούνταν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Δέκα χρόνια αργότερα, αρχίζει να γράφει στα «Αθηναϊκά Νέα» –που αργότερα έγιναν «ΤΑ ΝΕΑ» –στιγμιότυπα από τα δικαστήρια με το ψευδώνυμο «Ο μάρτυς». Και το 1937 αναλαμβάνει το καθημερινό χρονογράφημα «Εύθυμα και σοβαρά» που για σαράντα χρόνια φιλοξενούνταν στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας.

Χρειάζονται πολλές λέξεις για να αναφερθείς στο σύνολο του έργου του Ψαθά. Το έργο της ζωής του όμως, αυτό που ξεχωρίζει ανάμεσα στα γραπτά του, είναι η «Γη του Πόντου». Οι αναμνήσεις από την πατρίδα του την Τραπεζούντα, όπου γεννήθηκε το 1907 και εγκατέλειψε το 1922. Και στην οποία ποτέ δεν θέλησε να επιστρέψει μέχρι το 1979 που έφυγε από τη ζωή. Στο πρώτο μέρος περιγράφει την καθημερινή ζωή στην πόλη με έναν τρόπο που, απαλλαγμένος από αφηγηματικές γραφικότητες, παραπέμπει περισσότερο σε κινηματογραφική καταγραφή. Και ακολουθούν «Η τραγωδία», «Οι αγώνες για τον λυτρωμό», «Το όργιο και το έπος».

ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΓΕΝΙΕΣ. Η «Γη του Πόντου» πρωτοκυκλοφόρησε το 1966. Τότε μάλιστα ο Ψαθάς επέλεξε να κάνει την παρουσίαση στην Αλεξανδρούπολη ώστε να είναι πιο κοντά στη γενέθλια γη. Τώρα όμως επανακυκλοφόρησε, και το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ μαζί με τη Μαρία Ψαθά και τη Λένα Νίτσου (κόρη και εγγονή του) διοργάνωσαν στην αίθουσα εκδηλώσεων της οδού Ακαδημίας την παρουσίαση που ένωσε νεότερες και παλαιότερες γενιές δημοσιογράφων, καλλιτεχνών και Ποντίων.

Εκεί μίλησαν ο Γιώργος Λεονταρίτης και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, ο οποίος μάλιστα θυμήθηκε τις συζητήσεις τους με τον Δημήτρη Ψαθά εδώ στα «ΝΕΑ» και αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο η δημοσιογραφία και οι δυσλειτουργίες τής κοινωνίας, τις οποίες κατέγραφε, τροφοδοτούσαν το θεατρικό του έργο.

Η Δέσποινα Στυλιανοπούλου διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο. Αλλά και η Δήμητρα Παπαδοπούλου με τον Κώστα Κόκλα που θα υποδυθούν αντίστοιχα τη Μαντάμ Σουσού και τον Παναγιωτάκη διέκοψαν την πρώτη πρόβα για την παράσταση που θα δούμε τον Οκτώβριο σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα ώστε να είναι εκεί, να ζωντανέψουν με την ανάγνωσή τους τις αναμνήσεις ζωής του Ψαθά.