Το αρχαίο δράμα στην ψηφιακή εποχή

Αρχισε ως πρωτοβουλία του Πλάτωνα Μαυρομούστακου, καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και του Ολιβερ Τάπλιν, καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Εφερε σε επαφή ιδρύματα από 21 χώρες της Ευρώπης, με σκοπό τον συντονισμό των ερευνών τους πάνω στις νέες κατευθύνσεις των θεατρικών και κλασικών σπουδών, την αναβάθμιση των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας του αρχαίου θεάτρου, αλλά και την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών στην αρχειοθέτηση παραστάσεων.

Ακούγεται πολύ ακαδημαϊκό, είναι όμως πολλά παραπάνω: στα είκοσι χρόνια ζωής του, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ερευνας και Τεκμηρίωσης των Παραστάσεων του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος, το Arc-Net εν συντομία, έχοντας συγκεντρώσει πληροφορίες για 2.500 παραστάσεις, έχοντας διοργανώσει προγράμματα μαθημάτων με τη συμμετοχή των Πέτερ Στάιν, Θόδωρου Τερζόπουλου, Γίρζι Κίλιαν, Βασίλη Παπαβασιλείου και άλλων, έβαλε τουλάχιστον ένα λιθαράκι στην κατανόηση της σημασίας των παραστάσεων αρχαίου δράματος για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ταυτότητα. Και το γιορτάζει από τις 11 ώς τις 14 Μαΐου με μια επιστημονική συνάντηση στο Λαύριο, όπου συμμετέχουν απόφοιτοι των μαθημάτων αλλά και κορυφαίοι ακαδημαϊκοί.

ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ, ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ. Μια ματιά στα ονόματα αρκεί: το «παρών» θα δώσουν ο Ρομέν Πιανά από τη Σορβόννη και ο Γρηγόρης Ιωαννίδης από το Καποδιστριακό. Ο Χένρι Σενμέικερ από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης αλλά και η Ελένη Παπάζογλου του Αριστοτελείου. Οι δε εισηγήσεις που θα παρουσιαστούν μιλούν από τον τίτλο τους: της Εζλέμ Εμίς από το Πανεπιστήμιο της Ιστανμπούλ έχει τίτλο «Η πρόσληψη της τραγωδίας ως επικηδείου στον ισλαμικό κόσμο». Η σκηνοθέτρια Αννίτα Καπουσίζη θα ασχοληθεί με το «Θέατρο για άτομα με νευρομυϊκές διαταραχές», ενώ ο Γιορν Μίξντορφ από το Πανεπιστήμιο του Λάιντεν θα καταπιαστεί με τη «”Μιμητική τεχνική” του Θεόκριτου». «Τα τραγικά στοιχεία και οι κωμικές πτυχές στην “Γκόλφω” του Νίκου Καραθάνου» θα ερευνηθούν από τη θεατρολόγο Νεκταρία Λαμπιδώνη.

Η Μιχαέλα Αντωνίου, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Goldsmiths του Λονδίνου και ηθοποιός, θα μιλήσει για τη «Μέθοδο του Μιχαήλ Μαρμαρινού πίσω από την “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή». Οταν είδε την παράσταση στην Επίδαυρο το 1998, συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό: ήταν μέρος ενός θεατρικού πεδίου που είχε ήδη αρχίσει να δίνει δείγματα γραφής, το συγκεκριμένο ανέβασμα όμως είχε μια πολύ συγκεκριμένη μέθοδο. Βασιζόταν στο κείμενο, επιχειρώντας να «φτιάξει ποιήματα». «Οπτικοποιούσε και σωματοποιούσε το συναίσθημα των χαρακτήρων και τις δράσεις τους. Για παράδειγμα, τα δεμένα πόδια της Αμαλίας Μουτούση εκφράζανε τον εγκλωβισμό της, ο οποίος όμως την οδηγούσε σε μια κίνηση» λέει η Αντωνίου. Θυμάται ότι η παράσταση δεν είχε δεχτεί πληθώρα επαίνων, ίσως όμως δεν έχει και τόση σημασία. «Ούτε εμένα έχει σημασία αν μου άρεσε» συμπληρώνει. «Αυτό που με ενδιέφερε ήταν η λειτουργία της παράστασης. Μου έδωσε ένα “τσίγκλισμα”. Και μερικά χρόνια αργότερα άρχισα να τη μελετώ».

Η εισήγηση της Αγγελικής Πούλου, υποψήφιας διδάκτορος του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και του ΕΚΠΑ, έχει τίτλο «Η σκηνοθεσία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στην ψηφιακή εποχή». Ακούγεται αντιφατικό, λέει η ίδια, καθώς αρχαία τραγωδία και ψηφιακά μέσα μοιάζουν με δύο άκρα. Κάθε εποχή όμως αξιοποιεί το αρχαίο δράμα για να αναμετρηθεί με τις δικές της ταυτότητες. Το λεγόμενο ψηφιακό θέατρο, ειδικά, συναντήθηκε με την τραγωδία το ’80, σε δουλειές του Μπομπ Γουίλσον ή του Πίτερ Σέλαρς. Στην Ευρώπη η σύνδεσή τους έγινε από το 2000 κι έπειτα, ενώ στην Ελλάδα χρειάστηκε να καμφθούν μερικές αντιστάσεις. Πλέον υπάρχουν παραστάσεις των Medea Electronique, του Στάθη Αθανασίου ή του Ανδρέα Κωνσταντίνου, η Πούλου όμως έχει δουλειά ακόμα: «Επιχειρώ να δείξω πώς οι σύγχρονοι ευρωπαίοι σκηνοθέτες προσεγγίζουν τις έννοιες και τις δυνατότητες του αρχαίου δράματος στην ψηφιακή εποχή. Τι σημαίνουν η “κοινότητα” και η “πόλις” για αυτούς; Πώς αντιμετωπίζεται ο Χορός; Πώς αναδεικνύεται η ποιητικότητα της τραγωδίας στις ψηφιακές τεχνολογίες; Τι δυναμικές και αδιέξοδα προκύπτουν ανάμεσα στην τεχνολογία που εξατομικεύει και την τραγωδία που μιλάει για το όλο;».

Η τρέλα του Ηρακλή. Τα υπόλοιπα ερωτήματα της επιστημονικής συνάντησης δεν μοιάζουν λιγότερο δυσεπίλυτα: υπάρχουν εισηγήσεις με τίτλους όπως «Η τρέλα του Ηρακλή και ο επαναπροσδιορισμός της σύγχρονης ελληνικής ταυτότητας», «Ο Αϊναρ Σλεφ και η επιστροφή του Χορού στο γερμανικό θέατρο» ή «Το αρχαίο δράμα στη σύγχρονη σκηνή: κατασκευάζοντας εθνικές ταυτότητες σε Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία».

Ακούγονται πολύ ακαδημαϊκά όλα αυτά; Είναι όμως και πολύ περισσότερα. «Το Arc-Net μελετάει τι γίνεται τώρα στην αρχαία τραγωδία, την αντιμετωπίζει και ως παραστασιακό γεγονός και όχι μόνο ως κείμενο. Θα χαρτογραφήσει λοιπόν την εποχή με αυτήν τη συνάντηση και θα παρουσιάσει νέες προσεγγίσεις σε άμεσο διάλογο με το παγκόσμιο θέατρο» λέει η Αγγελική Πούλου. Η Μιχαέλα Αντωνίου δεν διαφωνεί ιδιαίτερα: «Πιστεύω ότι η θεατρολογία έχει στραφεί περισσότερο στο ζήτημα της πρόσληψης και των τρόπων πρόσληψης του αρχαίου δράματος. Το Arc-Net είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: όταν ανοίγεις μια πόρτα και καλείς ανθρώπους για να συνομιλήσεις, να καταθέσεις μια γνώμη και να ακούσεις μια άλλη, τα πράγματα πάνε λίγο παρακάτω».