Οι πόλεις του μέλλοντός μας

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τα επιτεύγματα της παγκόσμιας τεχνολογίας, ανάμεσά τους η κατάκτηση της Σελήνης, είχαν προκαλέσει στο μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας την έντονη αίσθηση αισιοδοξίας για το μέλλον. Παράλληλα προέκυψαν και οι πρώτες ανησυχίες για το φυσικό τοπίο που άρχισαν να σκιάζουν το περίγραμμα των μεγαλουπόλεων και των περιοχών με ανεξέλεγκτη οικιστική εξάπλωση. Αυτό το μέλλον περιγράφει το παρόν μας. Η Γη σήμερα θυμίζει μια πόλη που συνεχώς εξαπλώνεται, ενώ άλλες περιοχές εγκαταλείπονται λόγω της κλιματικής αλλαγής και ακραίων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών. Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα μια έκθεση αρχιτεκτονικής, τέχνης και ντιζάιν συγκεντρώνει στον 2ο όροφο της Διπλαρείου Σχολής σενάρια του μέλλοντος προς παρατήρηση δίνοντας τροφή για σκέψη. Οι Ελληνες και ξένοι που συμμετέχουν στο «Tomorrows» αφηγούνται μέσα από 33 έργα τι θα είναι το αύριο στις πόλεις και στον τρόπο ζωής μας.

Οι επιμελητές της έκθεσης Δάφνη και Πάνος Δραγώνας έθεσαν τρία ερωτήματα καλώντας μέσα από μία ανοιχτή πρόσκληση τον κόσμο της αρχιτεκτονικής να συμμετάσχουν στους σύγχρονους προβληματισμούς: πώς εξελίσσεται η φύση κατά την ανθρωπόκαινο περίοδο; Ποια σημασία έχει η σημερινή «έξυπνη» πόλη μέσα στην οποία οι αποφάσεις που επηρεάζουν την καθημερινότητά μας διαμορφώνονται από αλγορίθμους και όχι από ανθρώπους; Πώς επιδρούν οι μηχανές, τα προσθετικά στοιχεία του σώματος και οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης; «Δουλέψαμε με μοντέλο μεθόδου δύο συγκεκριμένες προτάσεις. Η οικιστική θεωρία της Οικουμενόπολης του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και η Ηλεκτρονική Πολεοδομία – Η πόλη του μέλλοντος του Τάκη Ζενέτου είναι τα έργα αναφοράς γύρω από τα οποία οργανώσαμε τα έργα της έκθεσης “Tomorrows” για να δείξουμε ότι σήμερα δεν υπάρχει αρμονική σχέση μεταξύ φύσης, ανθρώπου, κοινωνίας, κτιριακού περιβάλλοντος και δικτύων. Οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και τεχνολογικές μεταβολές προκαλούν έντονη ανισορροπία» επισημαίνει ο αρχιτέκτονας Πάνος Δραγώνας.

Το 1969 ο πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης στο άρθρο του για την Οικουμενόπολη έγραφε μεταξύ άλλων πως «οι διαδικασίες σχηματισμού των ανθρώπινων οικισμών δείχνουν ότι η ανάπτυξή τους θα συνεχιστεί για όσο η τεχνολογία θα μπορεί να προσφέρει καλύτερες συνδέσεις σε υψηλότερες ταχύτητες».

Οι αφηγήσεις της έκθεσης «Tomorrows» αναφέρονται σε τεχνο-φυσικά περιβάλλοντα, σε νέα κελύφη για τον άνθρωπο και άλλους έμβιους οργανισμούς, σε επερχόμενα τεχνολογικά δίκτυα και υποδομές, στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας που βασίζεται στην καταγραφή δεδομένων, καθώς και στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του ανθρώπου ως προς τη φύση και την τεχνολογία.

Η ομάδα επιμελητών επέλεξε να διαμορφώσει μία πρόταση χωρίς αυστηρούς αρχιτεκτονικούς προσδιορισμούς. Το αύριο έχει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις καθώς εικαστικοί, σχεδιαστές και νέα αρχιτεκτονικά γραφεία συνδιαμορφώνουν το οπτικό δοκίμιο «Tomorrows». Η έκθεση περιλαμβάνει βιντεοεγκαταστάσεις, αρχιτεκτονικές αφηγήσεις, σχέδια, μακέτες και μοντέλα υποθετικών συστημάτων, καθώς και φορέσιμα αντικείμενα τρισδιάστατης εκτύπωσης. Μέσα από την εξιστόρηση διαφορετικών ιστοριών με σημείο αφετηρίας πάντα το μέλλον, επιδιώκεται η παρουσίαση πρακτικών, μεθόδων και εργαλείων που ενθαρρύνουν την κριτική ενασχόληση με το ίδιο το παρόν. Οπως το μπούστο τρισδιάστατης εκτύπωσης της Μπενάζ Φαράχι, το οποίο βάφτισε «Χάδι του βλέμματος» (Caresse of the Gaze). Καθώς το φοράς δημιουργεί τοίχο προστασίας και μπορείς να κρυφτείς από τα ανοίκεια «βλέμματα» παρακολούθησης που ρίχνουν οι θερμικές κάμερες ή τα drones. Σαν έκτη αίσθηση που αντιλαμβάνεται τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα στον χώρο λειτουργούν τα εξαρτήματα στον λαιμό και τους καρπούς του «Σαρωτή» της αρχιτέκτονος Μαρίας Πανέτα και της ιρανής συνεργάτιδάς της Αβα Αγκάκουτσακ δίνοντας λύσεις σε άτομα με δυσκολίες όρασης. Και για να ρίξουμε ένα κάποιο βλέμμα στη ζωή σε μία αθηναϊκή πολυκατοικία του 2040 αρκεί να παρακολουθήσουμε το βίντεο που θα εκτυλίσσεται σε δύο οθόνες του Λίαμ Γιανγκ. Ο αρχιτέκτονας και η ομάδα Advanced Studio από το Πανεπιστήμιο του Yale, καλεσμένοι της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, οργάνωσαν τον περασμένο Μάρτιο ένα workshop στη Διπλάρειο με σκοπό να γράψουν το αθηναϊκό σενάριο εντάσσοντας την παραγωγή του έργου που τους ανέθεσε η Στέγη και συμπληρώνοντας τον κύκλο του δικού τους μελλοντολογικού χαρακτήρα προγράμματος «New City».

Ηλεκτρονική Πολεοδομία σήμερα

Το 1962 ο αρχιτέκτονας Τάκης Ζενέτος είχε ξεκινήσει την έρευνά του για την πόλη του μέλλοντος. Το 1971 παρουσιάζει την πλήρη μορφή της μελέτης στο Ζάππειο στην Α’ Οικοδομική Εκθεση. Και στη συνέντευξη Τύπου όπως δημοσιεύει το τεύχος του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» (18/11/1971), ο Ζενέτος αναφέρθηκε στον τρόπο ζωής του ανθρώπου του 2000, εξηγώντας την Ηλεκτρονική Πολεοδομία, τη δημιουργική δραστηριότητα τηλεργασίας από το σπίτι και τη σχέση μας με το τοπίο:

«Βάσει των αρχών της Ηλεκτρονικής Πολεοδομίας, μιας θεωρίας που διατύπωσα κάτω από την πίεση των συνεχώς οξυνόμενων προβλημάτων συμφορήσεως στις μεγαλουπόλεις, οι απαιτήσεις αυτές θα αντιμετωπισθούν: α) με την οικοπεδοποίηση της ατμοσφαίρας, αφήνοντας το έδαφος στη φυσική του κατάσταση και β) με την εφαρμογή των τελειοποιημένων μέσων επεξεργασίας πληροφοριών. Η πόλη του αύριο θα είναι μία ανηρτημένη τρισδιάστατη κηπούπολη. Τα “οικόπεδα” δε θα είναι ιδιόκτητα. Θα “νοικιάζονται” χωρίς περιορισμό χρόνου…».

Υστερα από 46 χρόνια οι μακέτες, τα σχέδια, τα χειρόγραφα, ακόμα και οι επιστολές που αντάλλαξε ο έλληνας αρχιτέκτονας με τον εμβληματικό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Αρθουρ Κλαρκ γύρω από αυτήν έρευνα, παρουσιάζονται μαζί με αδημοσίευτο υλικό από το αρχείο του Ζενέτου στην έκθεση «Tomorrows».