«Αν θέλουμε να μην αλλάξει τίποτε, τότε πρέπει να αλλάξουν όλα». Το παράδοξο αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα στον «Γατόπαρδο» του Τζιουζέπε ντι Λαμπεντούσα, μυθιστόρημα του 1958. Απευθυνόμενος στον πρίγκιπα που έβλεπε τον παλιό γνώριμο κόσμο του να καταρρέει μπροστά σε κατακλυσμιαίες αλλαγές, ο επαναστάτης ανιψιός Τανκρέντι προσπαθούσε να σκεφτεί με ποιον τρόπο θα διασώσει αυτά που πραγματικά είχαν σημασία.

Δύο διδάγματα βγαίνουν από τη θέση του «Γατόπαρδου»:

Πρώτον, ο επαναστάτης κατάλαβε ότι οφείλει να ενστερνιστεί τη νέα εποχή, να παίξει με τους νέους κανόνες. Αν μετέφραζε αυτό που πραγματικά ήθελε στην αργκό της νέας εποχής, τότε οι αξίες του (και ο ίδιος) θα ευδοκιμούσαν στο νέο περιβάλλον.

Δεύτερον, ότι είναι ευκολότερο να αλλάζεις πολλά πράγματα μαζί και ανοικτά. Οι οριακές αλλαγές επιτυγχάνουν μόνο οριακές επιδιώξεις.

Ο γάτος μου ο Μπελάς ανήκει στην άλλη σχολή. Οταν επιτέθηκε στο γιαούρτι, η στρατηγική του προσέγγιση ήταν να παίζει τον ανήξερο. Αν δεν ήταν το μουσούδι του βρεγμένο, η συνεισφορά του στην αναδιάταξη της κουζίνας ίσως και να περνούσε ασχολίαστη. Στις μεταρρυθμίσεις η σχολή της βρεγμένης γάτας είναι να λες κάτι, να κάνεις κάτι άλλο, ενώ τις αλλαγές να τις θάβεις μέσα σε συνονθύλευμα άλλων πραγμάτων. Μετά υπάρχει όλος ο χρόνος να εισπραχθούν και εύσημα και μεταρρυθμιστικά γαλόνια. Ούτε γάτα ούτε ζημιά.

Η πρόσφατη ειδησεογραφία μάς δείχνει παραδείγματα και των δύο σχολών.

Στη Γαλλία ο Μακρόν φαίνεται να πιστεύει στη λογική του «Γατόπαρδου». Δεν κρύβει τι θέλει και γιατί. Κατ’ αυτόν ο πραγματικός πατριώτης επιδιώκει το καλό της πατρίδας του πέρα από σύμβολα: κολυμπάει με το ρεύμα της παγκοσμιοποίησης. Η κάθε μεταρρύθμιση διευκολύνει την επόμενη. Διαμορφώνει το μενού και δεν παραγγέλλει à la carte.

Στην Ελλάδα οι περισσότεροι προτιμούν την προσέγγιση της βρεγμένης γάτας –άλλως, της νυκτερινής τροπολογίας. Οι αλλαγές γίνονται μόνο αν «φταίει άλλος». Ακόμη και τότε καθησυχάζουμε ότι είναι τόσο ήπιες που δεν θα ξεβολευτεί κανένας. Οι πραγματικές αλλαγές κρύβονται πίσω από περίπλοκες διατυπώσεις και νομικίστικους ακροβατισμούς.

Ετσι μας διαβεβαιώνουν ότι η Ελλάδα ήταν πρωταθλήτρια του ΟΟΣΑ ως προς τον αριθμό μεταρρυθμίσεων το 2014. Σύμφωνα με τη λογική αυτή, οι μεταρρυθμίσεις της βρεγμένης γάτας αποδεικνύονται, με αδιάσειστα ποσοτικά κριτήρια, πιο αποδοτικές. Ετσι τουλάχιστον λέει η κατάταξη του ΟΟΣΑ –κάναμε πολλά χωρίς να το πολυκαταλάβουμε.

Ομως δεν άλλαξε τίποτε. Εκτός από τον δείκτη μεταρρυθμίσεων, οι υπόλοιποι δείκτες παραμένουν βράχος. Κάτι σαν αντίστροφος μνημονιακός «Γατόπαρδος»: Αν θέλεις να μην αλλάξει τίποτε, να τα κάνεις όλα (και να τα φορτώσεις στον κόκορα/τρόικα).

Τώρα που γύρισε η μόδα και οι επιφανειακοί μεταρρυθμιστές θέλουν μεταρρυθμίσεις χωρίς να ξέρουν για ποιο λόγο, καλό να θυμούνται τον «Γατόπαρδο» ή στην εκδοχή του Πολ Οστερ: «Αν δεν είσαι έτοιμος για όλα, τότε δεν είσαι έτοιμος για τίποτε».

Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τελευταία Νέα