Οι αντιδράσεις των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων (με την εξαίρεση ΚΚΕ, Χρυσής Αυγής) για την άνοδο του Εμανουέλ Μακρόν στην εξουσία στη Γαλλία έδωσαν την εντύπωση ότι έχει επιτευχθεί ένα υψηλό consensus υπέρ της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Και, μολονότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν φαίνεται να έχει ενστερνισθεί (και να στηρίζει) τη βαθύτερη, εσωτερική λογική και στόχους της ενοποίησης, η εικόνα της πολιτικής συναίνεσης γύρω από το ζήτημα «Ευρώπη» είναι εξόχως θετική. Τι γίνεται όμως σε επίπεδο κοινωνίας; Μήπως έχουμε μια αντίθετη τάση και συνεπώς ένα ρήγμα με την έννοια ότι, ενώ η πολιτική τάξη κινείται προς βαθύτερο φιλευρωπαϊσμό, η κοινωνία κινείται ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση –σε αμφισβήτηση και απόρριψη της Ευρώπης; Δυστυχώς τα τελευταία δημοσκοπικά ευρήματα δείχνουν ότι όντως έχουμε αυτό το επικίνδυνο σχίσμα.
Ετσι, σύμφωνα με το τελευταίο ευρωβαρόμετρο, μόνο ένα 34% θεωρεί ότι η συμμετοχή μας στην Ενωση είναι «κάτι καλό», ενώ ένα 32% τη θεωρεί ως «κάτι κακό» και ένα 33% «ούτε καλό ούτε κακό». Ενα 65% των ερωτηθέντων στέκεται είτε αρνητικά είτε αδιάφορα απέναντι στην Ενωση. Παράλληλα, ένα 84% πιστεύει ότι «η φωνή μας δεν μετρά στην Ενωση». Σε άλλη έρευνα εμφανίζεται ένα πενιχρό 9,5% να πιστεύει ότι η Ευρώπη «κράτησε στάση αλληλεγγύης» απέναντι στην Ελλάδα στη διάρκεια της κρίσης, ενώ αντιθέτως ένα 41,5% πιστεύει ότι η Ευρώπη κράτησε «στάση εκδικητική». Τα ευρήματα αυτά, συγκρινόμενα με εκείνα του παρελθόντος, δείχνουν ότι η ελληνική κοινωνία καθίσταται ολοένα και βαθύτερα ευρωσκεπτικιστική. Αυτή τη στιγμή εμφανίζεται ως η περισσότερο ευρωσκεπτικιστική στην ΕΕ, ενώ πριν από δέκα χρόνια ήταν η πλέον φιλευρωπαϊκή. Η εξέλιξη αυτή είναι πολλαπλώς δυσάρεστη. Ουδείς μπορεί να αποκλείσει την αξιοποίησή της από κάποιον εθνολαϊκιστή δημαγωγό, υποσχόμενο έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη ή και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση (Grexit). Επομένως, η κατάσταση θα πρέπει να προβληματίσει την ελληνική πολιτική ηγεσία αλλά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση. Καλοί οι πανηγυρικοί για τα 60 χρόνια, αλλά χρειάζεται δράση. Γιατί όμως φθάσαμε εδώ; Χωρίς αμφιβολία, οι επώδυνες κοινωνικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης συνέβαλαν καταλυτικά, ιδιαίτερα καθώς το ελληνικό αφήγημα υπήρξε ότι η Ενωση επιβάλλει τη «σκληρή, απάνθρωπη λιτότητα».
Παράλληλα όμως έχουν καλλιεργηθεί και προβάλλονται δύο άλλοι, βαθύτατα τοξικοί μύθοι, οι οποίοι σε μια χώρα που υποφέρει από το «σύνδρομο της θυματοποίησης» γίνονται εύκολα αποδεκτοί με διαβρωτικές συνέπειες. Ο πρώτος μύθος λέγει ότι όντως «η Ενωση δεν επιδεικνύει αλληλεγγύη προς την Ελλάδα». Και δεν επιδεικνύει αλληλεγγύη όταν πραγματοποιεί ετησίως καθαρές μεταφορές πόρων στην Ελλάδα (προϋπολογισμός, διαρθρωτικά ταμεία, γεωργική, μεταναστευτική πολιτική κ.ά.), ύψους 5 δισ. ευρώ (στοιχεία 2015); Είναι οι πόροι με τους οποίους η χώρα μπορεί να λειτουργεί με κάποιες αναπτυξιακές δραστηριότητες (κατασκευή οδικών αξόνων μέσω ΕΣΠΑ), να αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα όπως Προσφυγικό – Μεταναστευτικό ή να βελτιώνει την εισοδηματική θέση κοινωνικών ομάδων όπως των αγροτών. Δεν εκδηλώνει αλληλεγγύη όταν συνολικά έχει δανείσει στη χώρα ποσό ύψους 260 δισ. ευρώ (διακρατικά δάνεια, δάνεια EFSF, ESM); Ή όταν έχει στηρίξει βασικές επιλογές της χώρας όπως η ένταξη της Κύπρου, η σταθερότητα στα Βαλκάνια κ.λπ.; Και όταν ακόμη η Ενωση υπήρξε ο καθοριστικός συντελεστής για την εδραίωση και την προστασία του δημοκρατικού συστήματος της χώρας; Αλληλέγγυα, επομένως, η ΕΕ υπήρξε, αλλά ο μύθος που καλλιεργείται οδηγεί στις τοξικές προσλήψεις. Ο άλλος μύθος που διακινείται είναι ότι η Ενωση είναι ένα φρικτό «νεοφιλελεύθερο κατασκεύασμα». Διερωτώμαι εάν όσοι το υποστηρίζουν έχουν διαβάσει λ.χ. τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Γιατί μια απλή και μόνο ανάγνωση πείθει ότι η σημερινή φιλοσοφία πάνω στην οποία εδράζεται η Ενωση είναι ευδιάκριτα σοσιαλδημοκρατική. Βεβαίως, δεν υλοποιήθηκε πλήρως με συγκεκριμένες πολιτικές. Αλλά αυτό οφείλεται στον συντηρητικό συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων σε επίπεδο Συμβουλίου της Ενωσης. Χρειάζεται ακόμη περισσότερη αλληλεγγύη και κοινωνική Ευρώπη; Ασφαλώς χρειάζεται. Αλλά δεν χρειάζονται οι τοξικοί μύθοι με τις βαθιά ζημιογόνες συνέπειες…
