Από τα βιβλία, στην αρένα

Το πέρασμά της από τον ευγενή κόσμο των βιβλίων στον σκληρό κόσμο της πολιτικής σημαδεύτηκε από την πλέον κακόγουστη φάρσα. Πέμπτη πρωί, λίγες ώρες αφότου ανακοινώθηκε ο διορισμός της 66χρονης Βελγογαλλίδας Φρανσουάζ Νισέν, της επί τριακονταετία επικεφαλής του εκδοτικού οίκου Actes Sud, στην κεφαλή του υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας, αναγγέλθηκε μέσω ενός λογαριασμού στο twitter που φαινόταν να ανήκει στην ίδια ο θάνατος της νομπελίστριας λευκορωσίδας συγγραφέως Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. Η «Figaro» έσπευσε να διαδώσει την «είδηση». Αλλά πολύ σύντομα αναγκάστηκε να απολογηθεί. Η ίδια η Αλεξίεβιτς είχε διαψεύσει τις φήμες για τον θάνατό της, ο λογαριασμός στο twitter ήταν πλαστός, δημιούργημα ενός ιταλού καθηγητή Λογοτεχνίας στη Ρώμη που αρέσκεται, όσο και αν ακούγεται ακατανόητο, σε παρόμοιες «φάρσες» στο twitter…

Αλλά η μικρή, πικρή αυτή ιστορία δεν είναι παρά μια υποσημείωση σε έναν διορισμό που προκάλεσε ενθουσιασμό στο Παρίσι –τουλάχιστον μεταξύ των παροικούντων την Ιερουσαλήμ της γαλλικής κουλτούρας. Η Φρανσουάζ Νισέν είναι μία από τις έντεκα «προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών» που συμπεριέλαβε ο νέος πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν στα 22 μέλη της κυβέρνησής του. Κατά την τελετή παράδοσης – παραλαβής στο γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού, η ίδια ζήτησε «πολλή επιείκεια». Ακουσε όμως την προκάτοχό της, τη σοσιαλίστρια Οντρέ Αζουλέ, να δηλώνει συγκινημένη πως «δεν μπορώ να φανταστώ κανέναν άλλο στον οποίο θα χαιρόμουν τόσο να προσφέρω τα κλειδιά αυτού του υπουργείου». Και είδε γύρω της σχεδόν όλους τους πρωταγωνιστές του γαλλικού εκδοτικού κόσμου που θέλησαν να υποβάλουν τα σέβη τους.

Διότι η Νισέν θεωρείται, στον μικρόκοσμό τους, μια «μεγάλη κυρία». Πήρε έναν «μικρό, επαρχιακό εκδοτικό οίκο» (έδρα του Actes Sud ήταν εξαρχής και παραμένει η Αρλ) και τον μετέτρεψε, παρότι η ίδια επιμένει στην προηγούμενη περιγραφή, σε ένα στολίδι των γαλλικών εκδόσεων. Είναι η ευτυχής εκδότρια τριών γάλλων συγγραφέων βραβευμένων με Goncourt, την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση της Γαλλίας: του Λοράν Γκοντέ για το βιβλίο του «Κάτω από τον ήλιο του Νότου» (στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο), του Ζερόμ Φεραρί για το βιβλίο του «Κήρυγμα για την πτώση της Ρώμης» καθώς και του Ματιάς Ενάρ για το βιβλίο του «Πυξίδα» (εκδόσεις Στερέωμα). Είναι επίσης η ευτυχής εκδότρια δύο παγκόσμιων συγγραφέων βραβευμένων με Νομπέλ Λογοτεχνίας, του Ιμρε Κέρτες και της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς –Αλεξίεβιτς και Ενάρ τιμήθηκαν αμφότεροι το 2015, μια χρονιά-ορόσημο για τον Actes Sud.

Η Νισέν έχει εκδώσει στη Γαλλία συγγραφείς όπως ο Αλγερινός Καμέλ Νταούντ, ο Βρετανός Σαλμάν Ρούσντι, η Τουρκάλα Ασλί Ερντογάν, ο Σουηδός Στιγκ Λάρσον ή ο Αμερικανός Πολ Οστερ. Και ο ελληνικός πολιτισμός έχει λόγους να την αγαπά ιδιαίτερα: για να πιάσουμε μόνο τους Νεοέλληνες, από τον Actes Sud έχουν κυκλοφορήσει μεταφρασμένα στα γαλλικά βιβλία κάπου 23 συγγραφείς, από τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Εμμανουήλ Ροΐδη έως τη Ρέα Γαλανάκη και τον Θανάση Βαλτινό και από τον Στράτη Μυριβήλη και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη έως τη Μάρω Δούκα, τον Παύλο Μάτεσι και τον Γιάννη Ξανθούλη.

Και εντούτοις, όπως επισημαίνει συχνά και η ίδια, ο δρόμος της ζωής της ήταν, αρχικά, εντελώς διαφορετικός. Χημεία, Μοριακή Βιολογία και Πολεοδομία σπούδασε η Φρανσουάζ Νισέν τα νεανικά της χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου γεννήθηκε το 1951. Για ένα φεγγάρι μάλιστα, τη δεκαετία του 1970, εργάστηκε στη Διεύθυνση Αρχιτεκτονικής του βελγικού υπουργείου Περιβάλλοντος. Στον κόσμο των εκδόσεων την «τράβηξε» ο πατέρας της, Ιμπέρ Νισέν, που άφησε πριν από εκείνη το Βέλγιο για να ιδρύσει, το 1978, στην Αρλ τον Actes Sud. Και αρχικά η ίδια ασχολούνταν περισσότερο με… λογιστικά βιβλία, τα υπόλοιπα τα φρόντιζαν ο πατέρας της και ο Μπερτράν Πι. Η Νισέν έμαθε το επάγγελμα στο πεδίο, το ίδιο και ο μετέπειτα σύζυγός της, ένας αγρονόμος τοπογράφος μηχανικός από την Αρλ, ονόματι Ζαν-Πολ Καπιτανί, που τη διαδέχεται πλέον στην κεφαλή του Actes Sud στο πλευρό του Μπερτράν Πι καθώς και των τριών θυγατέρων τους.

Στην πραγματικότητα, η οικογένεια Νισέν – Καπιτανί μετράει συνολικά επτά παιδιά: εκείνη είχε ήδη δύο, εκείνος είχε ήδη τρία, απέκτησαν μαζί ακόμη δύο. Τον Φεβρουάριο του 2012, όμως, βίωσαν τη μεγαλύτερη τραγωδία: ο βενιαμίν της οικογένειας, ο 18χρονος Αντουάν, ένα παιδί με δυσλεξία, αναπτυξιακή δυσπραξία «και ένα σωρό άλλα δυσ… και υπέροχο», αυτοκτόνησε. Τρία χρόνια αργότερα, η Νισέν ίδρυσε στην Αρλ ένα σχολείο διαφορετικό από τα άλλα, για παιδιά υπέροχα όπως ο Αντουάν. Και λένε πως χρησιμοποιεί συχνά αυτή τη λέξη, «υπέροχος». Και πως είναι άνθρωπος μονίμως χαμογελαστός και ιδιαιτέρως δοτικός. Στη δημοσιογράφο της «Libération» που της σκιαγράφησε το πορτρέτο πέρυσι, ο τρόπος με τον οποίο κινείται στον χώρο θύμισε «μια καλή νεράιδα».

Την εκτίμησή της στον Εμανουέλ Μακρόν η Φρανσουάζ Νισέν την είχε εκφράσει δημόσια, γραπτώς, μεταξύ πρώτου και δεύτερου εκλογικού γύρου. Ο σύζυγός της αποκάλυψε πως ο νέος πρόεδρος της Γαλλίας επικοινώνησε μαζί της ώστε να της προτείνει το υπουργείο Πολιτισμού «πριν από μία εβδομάδα». Και αρχικά σκέφτηκαν πως «δεν ήταν φρόνιμο». Αλλά «έρχεται κάποια στιγμή», «όταν πιστεύεις σε κάποια πράγματα» και «θέλεις να κάνεις κάποια πράγματα», που «η μοίρα σε συναντά». Το γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού έχει πλέον επικεφαλής μια κυρία χωρίς πολιτική εμπειρία αλλά με βαθιά κουλτούρα, που λατρεύει, πέρα από τα βιβλία, τον κινηματογράφο, τη μουσική –και την Ευρώπη, η Νισέν είναι ένθερμη φιλευρωπαία. Καλή της τύχη.