Ποτά, γυναίκες, Ισλάμ και επανάσταση

Δύο εβδομάδες έχουν περάσει και το συμπέρασμα των περισσοτέρων μοιάζει ακόμα πιο βέβαιο: η 14η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, κρινόμενη με βάση είτε την προσέλευση είτε τις πωλήσεις των εκδοτών είτε το ύφος, την πληθώρα και τη διοργάνωση των εκδηλώσεων είτε επίσης την παρουσία διεθνών προσκεκλημένων, σημείωσε κάτι παραπάνω από επιτυχία. Μικρή σημασία έχει που έλειπε ο θεσμός της τιμώμενης χώρας: το κεντρικό αφιέρωμα με τον τίτλο «Η αναζήτηση του Νότου», ως ενιαίου πεδίου σε λογοτεχνία, ιστορία ή πολιτική, αλλά και οι θεματικοί άξονες για τον έναν αιώνα της Ρωσικής Επανάστασης, για τα εξηντάχρονα από τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, για το Προσφυγικό και για το Πολιτιστικό Ετος Ελλάδας – Κίνας, καθώς και η Παιδική Γωνιά, το Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών και το Φεστιβάλ Μετάφρασης, προσείλκυσαν 25% περισσότερους επισκέπτες από πέρυσι. Υπήρχαν ομιλίες ή εκδηλώσεις, με θεατές που θα γέμιζαν άλλη μια αίθουσα. Το να σχεδιάσεις ένα «ατομικό πρόγραμμα παρακολούθησης» σήμαινε πολλές τσακισμένες σελίδες και υποσημειώσεις στον οδηγό εκδηλώσεων. Τι το τόσο ενδιαφέρον είχαν πια;

Πουριτανικές ΗΠΑ

Ειδικά ο Μπρικνέρ, δημοφιλής στην Ελλάδα τόσο για τα «Μαύρα φεγγάρια του έρωτα» όσο και για το «Ενας καλός γιος» (Πατάκης), προσείλκυσε πολύ κόσμο και στην ατομική του εκδήλωση. Η κουβέντα πήγε κατ’ αρχάς στην Αμερική, που κάποτε «θεωρούσε τη γαλλική λογοτεχνία ένα τίποτα». Που έγινε «ακόμα πιο πουριτανική» ή που το φιλελεύθερο κομμάτι της γνωρίζει ότι, «αν η Ευρώπη χαθεί τότε η ίδια θα βυθιστεί στον ρατσισμό». «Είναι η χώρα του συναισθηματισμού αλλά και της βίας, του Φρανκ Σινάτρα και των μιούζικαλ, αλλά και των χιλιάδων όπλων ή των μαύρων που σκοτώνονται από την αστυνομία. Η χώρα που αντανακλά τα χειρότερα και τα καλύτερα χαρακτηριστικά του δυτικού πολιτισμού» έλεγε ο γάλλος συγγραφέας. Ενός δυτικού πολιτισμού πάντως που δεν αντιδρά στο ριζοσπαστικό Ισλάμ λόγω φόβου αλλά στη βάση της λογικής: όταν στη Γαλλία έχεις εκατοντάδες θύματα της τρομοκρατίας, «δεν μπορείς παρά να αναρωτιέσαι για όλα αυτά» ήταν η θέση του. Στο ζήτημα της αντιμετώπισης της θρησκείας στη δημόσια σφαίρα και σε περιοδικά όπως το «Σαρλί Εμπντό», ο Μπρικνέρ δεν ήταν λιγότερο επιφυλακτικός: «Εχουμε δικαίωμα να κοροϊδέψουμε τον χριστιανισμό ή τον ιουδαϊσμό, αλλά αν το κάνουμε στο Ισλάμ, μας χαρακτηρίζουν ρατσιστές» παρατηρούσε. «Η πρόκληση είναι μια νέα συμφωνία μεταξύ του γαλλικού κράτους και του γαλλικού Ισλάμ. Η ιδιότητα του πολίτη είναι πιο σημαντική από τη θρησκεία».

Σκαρφάλωμα

Δυο λόγια για τη Μεσόγειο ακούστηκαν και από τον Ερι Ντε Λούκα, που τα τελευταία χρόνια αγαπήθηκε για τις νουβέλες «Το βάρος της πεταλούδας» ή «Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια». «Καμία άλλη θάλασσα δεν ονομάστηκε “η θάλασσά μας”» θύμισε ο Ιταλός στη συνομιλία με τη δική του μεταφράστρια Αννα Παπασταύρου. «Και σε καμία άλλη δεν έχουν χαθεί τόσες πολλές ζωές» συνέχισε αναφερόμενος στους πρόσφυγες. Μερικούς είδε πρόσφατα να προσπαθούν να σκαρφαλώσουν σε ένα διασωστικό πλοίο και η εικόνα τους αποτυπώθηκε στο μυαλό του, γιατί τυγχάνει αλπινιστής και ξέρει από σκαρφάλωμα. «Οταν ανεβαίνεις σε ένα βουνό θέλεις να βρίσκεσαι πάνω από το κενό. Εκείνοι όμως ήταν λες και είχαν από κάτω τους την άβυσσο» είπε ο συγγραφέας. Σε ερώτηση για τη δύναμη της τέχνης του να επηρεάσει το Προσφυγικό, θυμήθηκε έναν στίχο που έλεγε «άνοιξε το στόμα σου για να μην πεις τίποτα». Τι σήμαινε ακριβώς; «Μιλώ σε ανθρώπους που ήρθαν για μένα» εξήγησε ο Ντε Λούκα. «Μπορώ λοιπόν να χρησιμοποιήσω αυτό το προνόμιο, για να μιλήσω για όσους περιφρονούνται. Ωστε η φωνή μου να βάλει φωνή σε όσους δεν ακούγονται». Που δεν είναι και λίγοι. «Στον κόσμο, περισσότερος είναι ο Νότος, παρά ο Βορράς» έλεγε ο Ιταλός ήδη από την αρχή της εκδήλωσης. «Περιλαμβάνει κατ’ αρχάς όλη την Αφρική. Και δεν περιορίζεται μόνο στο νότιο ημισφαίριο. Ο Νότος είναι η πλειοψηφία».

Υπήρχε άραγε απέναντι σε όλα αυτά κάποιο παράδειγμα διαφορετικής οργάνωσης του κόσμου, προερχόμενο έστω από το παρελθόν; Μια αναζήτηση στις θεματικές και στις εκδηλώσεις της 14ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, μπορεί και να στεκόταν σε εκείνη για τα «100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση», που διοργάνωσε το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού. Ο πρόεδρός του Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, σε μια συζήτηση με τον τίτλο «Από έναν Οχτώβρη βορινό και δώθε» (φράση δανεισμένη από ένα ποίημα του Εκτορα Κακναβάτου) και με συντονιστή τον υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης της έκθεσης Μανώλη Πιμπλή, έλεγε πως πέρα από επετείους και παράτες, η συμπλήρωση ενός αιώνα από τον Οκτώβριο του 1917 είναι ευκαιρία κριτικού αναστοχασμού.