Οι τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα ήταν ο θρίαμβος της δημοκρατίας. Η μετάβαση στη δημοκρατία στον ευρωπαϊκό Νότο αλλά και σε χώρες της Λατινικής και Νότιας Αμερικής ήταν μια αχτίδα αισιοδοξίας. Και διδάσκονταν στα Τμήματα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών ως νομοτελειακές εξελίξεις χωρίς επιστροφή. Η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έφερε μια θριαμβική ευφορία, που εκφράστηκε από τον Φουκουγιάμα με το περίφημο τέλος της Ιστορίας. Την οριστική επικράτηση, δηλαδή, της φιλελεύθερης δημοκρατίας απέναντι στα προτάγματα του κομμουνισμού και του φασισμού.

Στη στροφή του αιώνα τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Σήμερα, όποιο δείκτη και όποια μεταβλητή και να χρησιμοποιήσουμε μετράμε τουλάχιστον 25 δημοκρατίες λιγότερες στον κόσμο. Το πολιτικό εκκρεμές δεν φαίνεται να έχει απλά σταματήσει, αλλά να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Κάτι που ανάγκασε τον Φουκουγιάμα να δηλώσει πρόσφατα ότι αντί για το τέλος της Ιστορίας τώρα φοβάται για το τέλος της δημοκρατίας. Ο Edward Luce στο βιβλίο του για την υποχώρηση του δυτικού φιλελευθερισμού καταγράφει τα βασικά αίτια. Η παγκοσμιοποίηση και οι εξελίξεις στην τεχνολογία διεύρυναν την ελευθερία μετακίνησης ανθρώπων. Αυτή η εξέλιξη επηρεάζει τη ζωή πολλών εργαζομένων που βλέπουν τις θέσεις εργασίας τους να απειλούνται από φθηνά εργατικά χέρια. Επιπλέον, η αυτοματοποίηση στην παραγωγή έρχεται να αποτελέσει μία ακόμη μεγαλύτερη απειλή για τις θέσεις εργασίας. Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών γίνεται αγεφύρωτο, η μεσαία τάξη ισοπεδώνεται και η οικονομική ανασφάλεια διαλύει το κοινωνικό συμβόλαιο. Αυτοί που μένουν πίσω, αυτοί που δεν μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, γίνονται ευάλωτοι στις σειρήνες του λαϊκισμού και της δημαγωγίας. Και καταλήγουν σε επιλογές τύπου Τραμπ, Λεπέν και Brexit.

Ενας δεύτερος λόγος είναι η σημαντική φθορά που έχει υποστεί η εικόνα της φιλελεύθερης δημοκρατικής Αμερικής, ως αποτέλεσμα του πρότζεκτ των νεοσυντηρητικών για τη βίαιη επιβολή της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Η προσπάθεια ανασύνταξης της προβολής της ήπιας ισχύος των ΗΠΑ από τον Ομπάμα δέχεται τώρα ένα ακόμη πλήγμα από τον Τραμπ.

Ενας τρίτος λόγος έχει να κάνει με τους υψηλούς δείκτες οικονομικής ανάπτυξης χωρών με ολιγαρχικά και ανελεύθερα καθεστώτα, όπως η Κίνα και μέχρι πρόσφατα και η Ρωσία. Αυτό στέλνει το μήνυμα σε άλλα κράτη και κοινωνίες στην Ευρασία αλλά και σε άλλα περιφερειακά υποσυστήματα ότι η οικονομική ανάπτυξη συνδυάζεται με την αυταρχική διακυβέρνηση.

Ολες αυτές οι εξελίξεις μαζί με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, ιδίως στην τεχνητή νοημοσύνη, θέτουν κατά πολλούς τεράστιες προκλήσεις όχι μόνο για τα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα αλλά και για το αξιακό ουμανιστικό σύστημα συνολικά.

Προκλήσεις που αν δεν απαντηθούν θα σημάνουν όχι απλά την ύφεση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας αλλά το τέλος της.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής πανεπιστημίου και πρώην υπουργός

Τελευταία Νέα