Η βιώσιμη ανάπτυξη βρίσκεται στα χείλη των περισσότερων πολιτικών σήμερα, αλλά πρόκειται για φενάκη. Αυτό πιστεύει ο Θεόδωρος Λιανός, ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητής, άλλοτε, και ξένων αγγλόφωνων πανεπιστημίων.

Η θέση του είναι πως οποιουδήποτε τύπου συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης θα οδηγήσει στην καταστροφή. Και αν και δεν φτάνει να μιλήσει για αποανάπτυξη, όπως λ.χ. ο Γάλλος Σερζ Λατούς, κινείται περίπου στο ίδιο μήκος κύματος καθώς θεωρεί πως μόνο η σταθεροποίηση της οικονομίας, σε συνδυασμό με τη σταδιακή μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού, μπορεί να αποτρέψει την πλήρη καταστροφή του πλανήτη.

Δεν πρόκειται για καταστροφολογία. Ολο και περισσότεροι ειδικοί και διανοούμενοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Και άλλοτε τον έκρουαν, ωστόσο δεν τους άκουγε κανείς. Η διαφορά, σήμερα, είναι ότι οι διανοούμενοι αυτοί αρχίζουν και μπαίνουν στα ραντάρ του μέσου πολίτη. Το πρόβλημα όμως είναι πραγματικά πολύ σοβαρό και αν δεν ληφθούν μέτρα, στην καλύτερη περίπτωση θα έρθουν λιμοί και πόλεμοι.

Ο Θεόδωρος Λιανός το επικεντρώνει σε δύο στοιχεία, την υπερκατανάλωση και τον υπερπληθυσμό, με έμφαση στο δεύτερο. Το 1900 ο πληθυσμός ανερχόταν σε 1,7 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Μέχρι το 1950 αυξήθηκε κατά 47% και από το 1950 μέχρι το 2000 κατά 144% επιπλέον, φτάνοντας τα 6,1 δισεκατομμύρια. Το 2015 έφτασε τα 7,4 και η άνοδος συνεχίζεται, με κάποιες προβλέψεις να μιλούν για 10,9 δισεκατομμύρια στα τέλη του 21ου αι.

Το αντεπιχείρημα σε όλα αυτά είναι ότι το δεύτερο μισό του 20ού αι. το παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν συνέχιζε να αυξάνεται με μεγαλύτερους ρυθμούς από τον ρυθμό αύξησης του πληθυσμού. Επίσης ότι η τεχνολογία αντιμετωπίζει τα όποια προβλήματα, ακόμα και της υπερβολικής χρήσης των φυσικών πόρων, καθυστερώντας την εξάντλησή τους.

Οι στατιστικές ωστόσο λένε ότι αυτή η αύξηση του ακαθάριστου προϊόντος έχει αρχίσει να μειώνεται και ότι μετά το 2037 θα είναι μικρότερη από την αύξηση του πληθυσμού. Οσο για την τεχνολογία, στη συζήτηση μπαίνει μια άλλη εξίσωση: πρόκειται για το λεγόμενο οικολογικό αποτύπωμα, επιστημονικό όρο που αποδίδει τη ζήτηση ή τις απαιτήσεις των ανθρώπων για τους φυσικούς πόρους της Γης, και τη βιοϊκανότητα, που εκφράζει την ικανότητα του πλανήτη να προσφέρει πόρους για παραγωγή προϊόντων. Το κρίσιμο ζήτημα είναι ότι μέχρι το 1970 η βιοϊκανότητα ήταν μεγαλύτερη από το οικολογικό αποτύπωμα, αλλά έκτοτε το οικολογικό αποτύπωμα είναι μεγαλύτερο και η διαφορά τους μεγαλώνει συνεχώς. Είναι, λέει ο Θεόδωρος Λιανός, σαν μια οικογένεια να διαθέτει εισόδημα 100 ευρώ και να καταναλώνει 150. Σύντομα θα χρεοκοπήσει. Και το πρόβλημα είναι ότι ακόμα και αν βιοτικό επίπεδο και πληθυσμός παραμείνουν σταθερά, η βελτίωση της σχέσης του οικολογικού αποτυπώματος με τη βιοϊκανότητα μέσω της τεχνολογίας (που μειώνει την κατανάλωση φυσικών πόρων) θα είναι απελπιστικά αργή.

Ο Θεόδωρος Λιανός, με απλά λόγια και μια ευχάριστη δομή και αφήγηση, παραπέμποντας σε μεγάλους φιλοσόφους αλλά και στη μυθολογία, αναπτύσσει τη θεωρία του περί ευημερίας χωρίς ανάπτυξη. Πιστεύει ότι αν κρατήσουμε τα σημερινά επίπεδα ευημερίας, ο πληθυσμός θα πρέπει να μειωθεί δραστικά για να μην κινδυνεύσουν συνολικά ο πλανήτης και η ζωή. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες ειδικών, ο πληθυσμός που μπορεί να αντέξει η Γη ώστε να ανανεώνονται οι φυσικοί πόροι δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Το πώς μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να περνάει από τον περιορισμό των γεννήσεων. Ο συγγραφέας προτείνει το ενάμισι παιδί ανά οικογένεια ή ανά γυναίκα, με εμπορεύσιμο το σχετικό δικαίωμα! Να διαιρείται δηλαδή σε τρία μερίδια το δικαίωμα τεκνοποίησης και κάποιος που αρκείται στο ένα παιδί, να μπορεί να πουλήσει το μισό που του περισσεύει σε κάποιον που θέλει να αποκτήσει δύο. Κάτι όμως που πρέπει να εφαρμοστεί σε παγκόσμιο επίπεδο για να οδηγήσει σε αποτελέσματα. Η άποψη αυτή είναι προφανώς ιδιαίτερα συζητήσιμη, κατά την άποψη όμως του συγγραφέα είναι η μόνη δυνατή. Κατά τα άλλα, ο Θεόδωρος Λιανός παραδέχεται ότι κάτι τέτοιο θα φέρει προσωρινά ανεργία και θα πνίξει τα ασφαλιστικά ταμεία. Από την άλλη, ανοιχτό παραμένει ένα ακόμα ερώτημα: πώς ο καπιταλισμός, έτσι όπως τον ξέρουμε, θα μπορέσει να διαχειριστεί τη στασιμότητα. Με την έλλειψη του κινήτρου τού όλο και μεγαλύτερου κέρδους, πιθανότερο είναι ότι θα πρέπει και αυτός να μετασχηματιστεί ριζικά οδηγώντας σε άλλο μείγμα ελεύθερης και συγκεντρωτικής οικονομίας. Θα μπορέσει;

ΘεόδωροςΠ. Λιανός

Ευημερία χωρίς ανάπτυξη

Εκδ. Gutenberg, 2017, σελ. 197

Τιμή: 8 ευρώ