Οι γενικεύσεις μάς βοηθούν να κρίνουμε τις καταστάσεις και να παίρνουμε τις αποφάσεις μας γρήγορα και εύκολα. Οι λεπτομέρειες και οι σύνθετες σκέψεις κάποτε μπορεί να προκαλέσουν ακόμη και σύγχυση. Επίσης οι γενικεύσεις ως μαύρο/άσπρο είναι για τα μικρά παιδιά που μαθαίνουν ότι στα παραμύθια υπάρχουν οι καλοί και ο κακός λύκος. Αν πούμε ότι ο λύκος τρώει τη γιαγιά λόγω της φύσης του και όχι επειδή είναι «κακός» το παιδί θα μπερδευτεί. Και οι λαοί φτιάχνουν μύθους σαν τα παιδιά: με τους κακούς και εμάς τους καλούς.
Οτι η ισλαμική τρομοκρατία είναι απόρροια του Ισλάμ είναι μια γενίκευση που αγγίζει τον ρατσισμό επειδή λόγω μιας πράξης ολίγων, κηλιδώνονται εκατομμύρια αθώοι. Γενικά υπάρχει μια συναίνεση σε αυτό: λέμε ότι δεν θα πρέπει να καλλιεργείται το μίσος κατά των αθώων και κατά του Ισλάμ. Σωστό, μόνο που και αυτή η θέση είναι μια γενίκευση. Οταν μπούμε στον κόσμο των λεπτομερειών οι αβεβαιότητες πληθαίνουν. Οι θύτες και τα θύματα δεν χωρίζονται σε μαύρο και άσπρο, υπάρχουν γκρίζες ζώνες, υπάρχει έμμεση συμβολή στο έγκλημα ή στο πταίσμα. Αν υπήρχε μια μονάδα μέτρησης θα μπορούσαμε να πούμε, π.χ., ότι κάποιος φταίει 70% και άλλοι σαράντα μοιράζονται το υπόλοιπο 30%.
Εχω υπόψη τις μετρήσεις της Pew (άνοιξη 2014) σχετικά με τον αντιαμερικανισμό στον κόσμο –εγώ διαβάζω εν μέρει και «αντιδυτικισμό». Οι πρώτες έξι χώρες στην αντιπάθεια για τους Αμερικανούς είναι η Αίγυπτος (85 %), η Ιορδανία (85%), η Τουρκία (73%), η Ρωσία (71%), η Παλαιστίνη (66%) και η Ελλάδα (63%). Ακολουθούν το Πακιστάν και ο Λίβανος. Δηλαδή, οι πρώτοι στη σειρά είναι οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί ορθόδοξοι.
Αν δεν φοβόμασταν στο πού θα μας οδηγούσε η σκέψη μας, θα μπορούσαμε να φανταστούμε τι γράφεται και τι λέγεται στις χώρες αυτές για τους «κακούς Δυτικούς», καθημερινά και χρόνια τώρα. Μπορεί και αιώνες τώρα. Και πόσα λίγα θετικά λέγονται και γράφονται για τους Δυτικούς. Και μετά θα σκεπτόμασταν την ευθύνη, όχι πλέον των τρομοκρατών που σκοτώνουν, αλλά αυτών που έγιναν αιτία να σκέπτονται οι τρομοκράτες με τον τρόπο που σκέπτονται. Είναι ενοχλητική η κριτική σκέψη: αναδεικνύει τη λεπτομέρεια και αποφεύγει τη γενίκευση. Μεμιάς οι αθώοι μπορεί να μετατραπούν σε ηθικούς αυτουργούς. Ορισμένες «κρίσεις μας» μπορεί να αποδειχθούν λόγια μίσους που οπλίζουν τους νέους και έτσι οι δολοφόνοι να είναι και θύματα και εμείς οι μέντορές τους.
Ο Ηρακλής Μήλλας είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Τουρκίας
