Νορβηγική λύση για τη Βρετανία

Τη Δευτέρα θα ξεκινήσουν επίσημα οι διαπραγματεύσεις για το Brexit. Τη Βρετανία θα εκπροσωπήσει ο αρμόδιος υπουργός Ντέιβιντ Ντέηβις και την Ευρωπαϊκή Ενωση ο Μισέλ Μπαρνιέ. Οσο για τη βρετανίδα πρωθυπουργό Τερίζα Μέι, είναι αδύνατον να προβλέψω πόσο θα παραμείνει πρωθυπουργός. Το μέλλον της θα εξαρτηθεί από προσωπικές βεντέτες και βυζαντινές πολιτικές αντιπαλότητες όχι μόνο στο Λονδίνο, αλλά και στο Εδιμβούργο και στο Μπέλφαστ. Ισως όμως πια η πολιτική επιβίωση της Μέι να μην είναι σημαντική.

Καθώς πλέον η συζήτηση στη Βρετανία είναι η διαμάχη υπέρ ή κατά ενός σκληρού Brexit -που περιγράφεται από δραστική μείωση της μετανάστευσης και απόσυρση από τη συνοριακή ένωση της ΕΕ, τη δικαστική δικαιοδοσία και την ενιαία αγορά. Προς τα πού κινείται η κοινή γνώμη; Ακόμα και εάν οι Βρετανοί αντιτίθενται στο σκληρό Brexit της Μέι, θα προσφέρουν οι ευρωπαίοι ηγέτες κάποιον συμβιβασμό παρόμοιο με εκείνον που πρόσφεραν στη Νορβηγία, η οποία παραμένει εκτός θεσμικών δομών της ΕΕ, αλλά δέχεται τις υποχρεώσεις και το κόστος ενός μέλους της ΕΕ με αντάλλαγμα τα εμπορικά οφέλη της ενιαίας αγοράς;

Μια σχέση με την ΕΕ παρόμοια με εκείνη της Νορβηγίας αποτελεί το μοναδικό μοντέλο που θα συγκεντρώσει την υποστήριξη από πολίτες και πολιτικό προσωπικό στη Βρετανία, χωρίς να απειλεί τις αρχές της ΕΕ ή να επιφέρει σοβαρό οικονομικό κόστος στις δύο πλευρές. Οι θεσμικές διατάξεις για αυτή την προοπτική υπάρχουν ήδη με τη μορφή του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, που αυτή τη στιγμή αφορά μια ομάδα τριών μικρών αλλά εύπορων ευρωπαϊκών κρατών: Νορβηγία, Ισλανδία και Λίχτενσταϊν. Οι χώρες αυτές εξέτασαν την προοπτική ένταξης στην ΕΕ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά για διάφορους λόγους αποφάσισαν να μην ενταχθούν.

Οι περισσότεροι μετά το δημοψήφισμα πίστευαν ότι η Βρετανία θα αναζητούσε μια παρόμοια συμφωνία αντί για τη σκληρή στάση που αποφάσισε η Τερίζα Μέι, αποκλείοντας τέτοια προοπτική και λέγοντας στην ετήσια διάσκεψη του Συντηρητικού Κόμματος ότι όσοι αυτοαποκαλούνται «πολίτες του κόσμου» στην πραγματικότητα είναι «πολίτες του πουθενά» και άρα η ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών είναι απαράδεκτη. Ομως η απέχθεια της Μέι στη μετανάστευση έχει ακόμα σημασία, τώρα που οι εκλογές της 8ης Ιουνίου οδήγησαν σε ασταθές Κοινοβούλιο και την αλλαγή ισορροπίας της κοινής γνώμης;

Η κοινή γνώμη για τη μετανάστευση θα αποτελέσει τον πιο σημαντικό παράγοντα για την ευρωπαϊκή πολιτική της Βρετανίας τους επόμενους μήνες. Το αναπάντεχο εκλογικό αποτέλεσμα αλλά και οι έρευνες κοινής γνώμης δείχνουν ότι οι περισσότεροι Βρετανοί είναι λιγότερο εχθρικοί απέναντι στη μετανάστευση από ό,τι περιγράφεται μέσα στο μανιφέστο των Τόρις.

Μάλιστα, οι βρετανοί ψηφοφόροι υποστηρίζουν την ελεύθερη μετακίνηση εάν παρουσιαστεί όχι ως μια αντιδημοκρατική επιβολή ξένων γραφειοκρατών, αλλά ως δικαίωμα που απολαμβάνουν όλοι –Βρετανοί και πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τον Μάιο, η εταιρεία YouGov, που προέβλεπε πιο σωστά από όλες τις άλλες το εκλογικό αποτέλεσμα, πρόσθεσε στο ερωτηματολόγιό της προς τους πολίτες την εξής ερώτηση: «Στη διαπραγμάτευση για την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ πιστεύετε ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να προσφέρει στους πολίτες της ΕΕ το δικαίωμα να ταξιδεύουν, να εργάζονται, να σπουδάζουν ή να απολαμβάνουν τη σύνταξή τους στη Βρετανία, με αντάλλαγμα να δώσουν οι χώρες της ΕΕ στους βρετανούς πολίτες τα ίδια δικαιώματα;». Το 62% των ερωτηθέντων απάντησε «ναι», το 17% «όχι» και το 21% απάντησε «δεν ξέρω».

Ολα αυτά δείχνουν πως δημιουργείται μια μεγάλη πλειοψηφία πολιτών που είναι υπέρ του μοντέλου του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Ο συνδυασμός της παραμονής στην ενιαία αγορά και της ελεύθερης μετακίνησης θα είναι ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των νέων πολιτών που ψήφισαν μαζικά, για πρώτη φορά, στις τελευταίες εκλογές.

Πώς θα αντιδράσουν οι άλλες χώρες της ΕΕ; Λογικά, θετικά, καθώς τα μέλη του ΕΟΧ πρέπει να ακολουθούν τους εμπορικούς κανόνες της ΕΕ και να δέχονται αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου χωρίς να παίρνουν επίσημα μέρος στη διαμόρφωση των αποφάσεων για την ΕΕ. Οταν ο ΕΟΧ διαμορφώθηκε το 1994, είχε στόχο να αποτελέσει συμφωνία μετάβασης για χώρες όπως η Αυστρία, η Σουηδία, η Φινλανδία και η Νορβηγία που σκόπευαν να γίνουν μέλη αλλά δεν ήταν έτοιμες. Ομως στη Νορβηγία οι ψηφοφόροι απέρριψαν την ένταξη στην ΕΕ με δημοψήφισμα και ακόμα το ίδιο πιστεύουν. Η «προσωρινή» συμμετοχή της Νορβηγίας στον ΕΟΧ διαρκεί ήδη 23 χρόνια. Θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει προηγούμενο για τη Βρετανία;