Διπλό; Ναι, διπλό κουίζ για την καυτή εβδομάδα του Ιουνίου, σε συνδυασμό και όχι: Ποιος δημόσιος πολιτιστικός οργανισμός αποψιλώνει μόνιμες εργασιακές θέσεις για να προλειάνει το έδαφος σε ιδιώτες εργολάβους και ποιος λειτουργεί με διοικητικό συμβούλιο, που παράτυπα, κόντρα στο νόμο που το διέπει, δεν περιλαμβάνει τέσσερις «προσωπικότητες» του καλλιτεχνικού του χώρου; Οι ευρόντες θα δροσιστούν από τη χαρά ότι πέτυχαν διπλή λύση!
Αυτός ο δυϊσμός θα μας φάει; Ή, το αντίθετο, αυτός μας σώζει; Πάντως αυτός ο μοναδικός ελληνικός δυϊσμός (και δεν μιλάμε για τη διεθνώς αποδεκτή φιλοσοφική θεωρία) είναι που διέπει το πιο δημοφιλές και πολυδιαβασμένο παγκοσμίως ελληνικό μυθιστόρημα, το «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», διά χειρός Νίκου Καζαντζάκη, με τη σχεδόν θρυλική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Τον δημοφιλή και κινηματογραφικά και μουσικά «Ζορμπά». Και αυτό τον δυϊσμό θέλει να τονίσει ο σκηνοθέτης της φιλόδοξης καλοκαιρινής παραγωγής, Σταµάτης Φασουλής. Με τον ακάματο Γρηγόρη Βαλτινό ως Αλέξη Ζορμπά. Ή, μήπως, και ως Νίκο Καζαντζάκη ουσιαστικά, καθώς φαίνεται ότι ο διάλογος, ο φιλοσοφικός ή φιλοσοφημένος, του διανοούμενου με τον λαϊκό Κρητικό γίνεται μέσα στον ίδιο νου. «Συγκρούεται το απολλώνιο με το διονυσιακό» μου το εξηγεί ο Σταμάτης Φασουλής στο καμαρίνι του Βεάκη, όπου γίνονται οι πρόβες για να ξεκινήσει περιοδεία στην περιφέρεια, από την Κρήτη στις 8 Ιουλίου. Και μάλιστα ούτε καν σε θέατρα των παρυφών του Λεκανοπεδίου, ίσως μόνο με ένα Ηρώδειο, καθώς ο «Ζορμπάς» προγραμματίζεται για το Βέμπο από Οκτώβριο. Που ήμασταν, όμως; Στη σύγκρουση. «Του φωτός με τις σκοτεινές δυνάμεις του ανθρώπου (σ.σ. του Ελληνα, αν θέλετε)». Της διανόησης με τον διονυσιασμό. Βέβαια, το ότι ο «Ζορμπάς» αυτής της σύγκρουσης είναι το πλέον πολυδιαβασμένο διεθνώς ελληνικό μυθιστόρημα του δίνει «ένα επίχρισμα τουριστικό», όπως το θέτει ο Σταμάτης Φασουλής, αλλά δείχνει και ότι το έργο επικοινωνεί με μεγάλο κοινό. «Το ξέρουν όλοι και δεν μπορείς να τους κοροϊδέψεις».
«Τον ζούμε τον διχασμό (μας) κάθε μέρα» πιστεύει ο Σταμάτης Φασουλής (φωτογραφία). «Δεν έχουμε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα. Ο καθένας μας είναι δύο στρατόπεδα μέσα του. Αυτό εξηγεί και το τι ανάστημα μπορεί να σηκώσει, από τη μια, αυτός ο λαός και σε τι βόρβορο μπορεί να κυλιστεί την ίδια ώρα, από την άλλη». Αυτή η αντίθεση, η κόντρα αν θέλετε που φέρει ο «Ζορμπάς» μπορεί να έχει ενδιαφέρον στο γραπτό, στη σκηνή όμως μπορεί να είναι και να φαίνεται περισσότερο φιλολογική. Και αυτό είναι το στοίχημα. Η υπέρβαση του φιλολογικού, «να ξαναδούμε τα πράγματα από την αρχή επί σκηνής», όπως το θέτει ο σκηνοθέτης, καθώς και η υπέρβαση του τουριστικού. Ευχαριστημένος από τον θίασο που έδεσε σαν μια παρέα για τον «Ζορμπά» (αναφέρω ενδεικτικά: Νίκος Βερλέκης, Στέλλα Γκίκα, Ναταλία Δραγούμη, Ταμίλα Κουλίεβα, Αννα Μονογιού, Μέμος Μπεγνής, Τάκης Παπαματθαίου, Ρένος Ρώτας, Γιώργος Παράσχος, Γρηγόρης Σταμούλης), συνολικά 25 άτομα και βάλε –ο ίδιος μου λέει ότι προσπαθεί να φέρει πράγματα που έχει δει στη ζωή με τρόπο αποκαλυπτικό στη σκηνή. «Με τις κινήσεις του Νεοέλληνα, τον κατακερματισμένο λόγο του. Με τον τρόπο που λειτουργεί δυϊκά. Αυτό που το κάπνισμα το απαγορεύει με βάση τον νόμο ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας, αλλά ως προσωπική έκφραση πράττει το αντίθετο. Είναι στον Ελληνα αυτός ο δυϊσμός. Και συνδιαλέγεται με το φως αλλά και με το σκοτάδι».
Και όμως κάτι μας σώζει. Συμφωνεί ο Σταμάτης Φασουλής, τουλάχιστον ως προς αυτό τον δυϊσμό μας: «Πέρα από τα σκοτεινά και φωτεινά σημεία, ο Ελληνας έχει και ένα γέλιο για τα πράγματα, που τον σώζει πολλές φορές. Σε κάθε ελληνική οικογένεια πάντα υπάρχει κάποιος που με το χιούμορ του θα ανατρέπει τα πάντα. Οπως υπάρχει πάντα κάποιος που αγαπάει, συνήθως η μάνα, κάποιος που δουλεύει…». Ετοιμαζόμουν να κλείσω τούτη τη στήλη με τα σχέδια του Σταμάτη Φασουλή, που είναι η επαναφορά της «Φιλουμένας» του Εντουάρντο ντε Φιλίπο, η οποία κατέβηκε άδοξα («και με πληρότητα 110%», όπως μου λέει) από το Εθνικό, με την Ελένη Ράντου στο Διάνα για τη νέα σεζόν, με τον καλό Γιάννη Βούρο αντί του Αλκη Κούρκουλου ως Ντομένικο Σοριάνο, η επανάληψη της «Νίκης» του Χρήστου Χωμενίδη με τις εξαίρετες Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Φιλαρέτη Κομνηνού και μεγάλο θίασο στον Ελληνικό Κόσμο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, συν τον «Ζορμπά» στο Βέμπο. Ομως έπεσε μπροστά μου μια γοητευτική διαδικτυακή παραίνεση του νέου σκηνοθέτη (που θα ανεβάσει τον Νοέμβριο τον «Συλλέκτη» του Τζον Φάουλς στο Οδού Κεφαλληνίας) Χρήστου Καρασαββίδη (φωτογραφία) –αυτό που μας σώζει, που λέγαμε –και κλείνω με αυτήν: «Φίλε συνάνθρωπε, το ξέρω πως η οικονομική σου κατάσταση πλησιάζει άστεγης πόρνης σε πιάτσα στο Αφγανιστάν, πως όταν σου λέμε θέατρο σκέφτεσαι μουσικές σε πανηγύρι στα Τρίκαλα, πως όταν σου λέμε ηθοποιός ρωτάς σε ποιο κανάλι παίζουμε, πως όταν σου λέμε τέχνη ρωτάς αν είναι αυτά τα ακαταλαβίστικα, πως όταν ακούς τη λέξη παράσταση θυμάσαι πως κάποτε είχες δει μια παράσταση του Κουν στο Υπόγειο αλλά δεν θυμάσαι πώς τη λέγανε, που προτιμάς “να πιεις ένα ποτάκι αντί να κλειστείς δυο ώρες σε μια αίθουσα”, αλλά εσύ συνάνθρωπε, πήγαινε να δεις καμιά παράσταση, γιατί γίνονται τόσα πράγματα στην πόλη, τα οποία εμείς οι σκηνοθέτες/ηθοποιοί/συγγραφείς/καλλιτέχνες φτύνουμε αίμα να πραγματοποιήσουμε κι είναι κρίμα να γίνουμε κλέφτες».
