«Μας κόστισαν η μαγκιά και τα πρώτα τραπέζια πίστα»

Τον λαϊκό, αυθόρμητο άνθρωπο που ακούει στο θρυλικών διαστάσεων όνομα Αλέξης Ζορμπάς, καθαρμένο από τα φολκλόρ στερεότυπα με τα οποία είχαν ταυτίσει έως σήμερα τον ήρωα του Νίκου Καζαντζάκη, θα συστήσει ο Γρηγόρης Βαλτινός στο θεατρόφιλο κοινό από τις 8 Ιουλίου υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Σταμάτη Φασουλή στο θεατρικό «Αλέξης Ζορμπάς». Η παράσταση βασίζεται στο έργο «Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του κορυφαίου μυθιστοριογράφου, διασκευασμένο από τους Μιχάλη Ρέππα – Θανάση Παπαθανασίου. Στη σκηνή μάλιστα, σύμφωνα με τους συντελεστές, θα ζωντανέψει ο «μοναδικός διάλογος ενός καλαμαρά και ενός μεγάλου ανθρώπου του λαού, διάλογος μεταξύ του δικηγόρου Νου και της μεγάλης ψυχής του λαού», όπως αναφέρει ο Νίκος Καζαντζάκης για τη διαχρονική φιλία του με τον Γιώργο Ζορμπά –το πραγματικό όνομα του φίλου του κρητικού συγγραφέα.

Ο Βαλτινός μιλά για μια σχέση με τον Ζορμπά που κρατάει χρόνια. «Πριν από 20 χρόνια συνάντησα τον Μιχάλη Κακογιάννη και τότε μου είχε πει πως ήθελε να κάνω τον Ζορμπά. «Μα είμαι μικρός» του είπα. Επέμενε. Μάλιστα μου έφερε τον Αλαν Μπέιτς στο καμαρίνι. «Είσαι ρολίστας και πρέπει να το κάνεις» θυμάμαι μού είχε πει ο Μπέιτς. Κάποια στιγμή, καιρό μετά, με αφορμή τον Τέβιε του «Βιολιστή στη στέγη», γράφηκε την επομένη στο πλαίσιο κριτικής «άντε και Ζορμπάς». Πριν από πέντε χρόνια είχαμε πει με τον Σταμάτη (σ.σ. Φασουλή) να παρουσιάσουμε το έργο στο Παλλάς, όμως τότε είχε άλλος τα δικαιώματα. Οταν πια, τώρα, μου τηλεφώνησαν οι αδελφοί Τάγαρη και μου είπαν «πάμε τον «Ζορμπά»», αντιλαμβάνεστε ότι έκανα το προφανές. Το σημαντικό είναι πως ο Μιχάλης και ο Θανάσης έχουν πιάσει το κουκούτσι του έργου: θέτουν τον άνθρωπο στην ουσιαστική φιλοσοφική βάση του έργου.

Με εκνεύριζε πάντα που είχαν ταυτίσει στο εξωτερικό τον Ζορμπά με την ελαφράδα, τη διασκέδαση. Θέλω να εκδικηθώ αυτή τη νοοτροπία. Ο Καζαντζάκης ανέκαθεν πίστευε στην ελευθερία του ατόμου. Κατά συνέπεια, είχε πλήρη επίγνωση της ελευθερίας του ανθρώπου, που σέβεται τις ανάγκες των άλλων γύρω του, κάτι που δεν συμβαίνει στην εποχή μας, ενώ βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τον Θεό. Ο Ζορμπάς κουβαλά τον Θεό μέσα του διότι έχει συνειδητοποιήσει τι είναι ο Θεός. Κανείς δεν έχει ψάξει τον Θεό όσο ο αφορισμένος από την Εκκλησία Καζαντζάκης. Και πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι κυρίαρχη στον “Ζορμπά” είναι και η “Ασκητική” του Καζαντζάκη. Είναι παρεξηγημένος και οφείλουμε να ξανασκύψουμε στο έργο του. Εχουμε κάτι από τον Καζαντζάκη στο DNA μας και δεν μας αφήνει το περιβάλλον μας να το εκδηλώσουμε. Νομίζαμε ότι είμαστε έξυπνοι, οι μάγκες του πλανήτη και τώρα δυστυχώς ήρθε ο λογαριασμός. Καταλαβαίνουμε πολύ καλά ότι έχει κόστος. Τα τσιφτετέλια, οι σαμπάνιες, τα πρώτα τραπέζια, τα ευρώ που καίγαμε στην πίστα, αυτή η μαγκιά κοστίζει.

Στο χέρι μας είναι να δείξουμε πια είναι η πραγματική προσωπικότητα μας παντού. Στο χέρι μας είναι να επιβάλουμε τι ακριβώς είναι ο Ζορμπάς. Και τώρα είναι η ευκαιρία. Εχουμε όλα τα φώτα στραμμένα πάνω μας. Βρισκόμαστε στο Κολοσσαίο, στις κερκίδες είναι όλος ο πλανήτης και περιμένει να δει αν θα νικήσουν τα λιοντάρια ή οι Ελληνες.

Η σύγχυση με τη φολκορική διάσταση του θέματος δεν σας προβληματίζει;

Δεν είμαστε μόνον μουζάκα και σιρτάκι ντανς. Αυτό νομίζουν όλα αυτά τα χρόνια, γι’ αυτό και έρχονται για διακοπές στην Ελλάδα. Νομίζουν οι ξένοι ότι είμαστε Ζορμπάδες μόνον. Εχουμε όμως και μια κατάσταση που ξεφτίλισε τον λαό. Μας κατάντησε λούμπεν προλεταριάτο, άφωνο και αδρανές. Καιρός είναι να βρούμε το κουκούτσι του Ελληνα στον Ζορμπά για να βγούμε από την ύπνωση.

Συμπυκνώνεται στην καζαντζάκεια φράση «είμαι ελεύθερος για να κάνω ό,τι θέλω» που λέει ο Ζορμπάς. Προσοχή όμως. Δεν σημαίνει ότι είναι ένας χαζός πολίτης του κόσμου που πάει όπου φυσάει ο άνεμος. Αλλά ότι έχει πλήρη επίγνωση της συμπαντικής θεωρίας. Το μεγαλείο βρίσκεται στην ταπεινότητα και αυτό το γνωρίζει ο Ζορμπάς. Ολα αυτά είναι και δικά μου πιστεύω.

Με το να μη γίνει μια παράσταση φολκλόρ. Ομως εδώ έχουμε ένα φιλοσοφικό έργο γεμάτο δύναμη για τη ζωή, με χιούμορ, σαρκασμό και τρόμο. Τρόμο απέναντι στο πιο άγριο θηρίο του πλανήτη, τον άνθρωπο. Διότι αν δεις τη συμπεριφορά των ανθρώπων στον «Αλέξη Ζορμπά» μόνον να τρομάξεις μπορείς. Από το έργο δεν λείπουν τα αρνητικά στοιχεία του Ελληνα.

Ου ου… πολλά, αλλά είπαμε, να μην είναι μεγάλη η συνέντευξη. Να μείνουμε στο εξής: ό,τι μπορείς να συναντήσεις στις επαρχίες του κόσμου.

Ο χρόνος είναι πολύ σχετικός. Οι αλλαγές στην κοινωνία, την πολιτική γενικώς, δεν έχουν την ίδια χρονική αξία που έχει η ανθρώπινη ζωή. Οι κοινωνίες και οι πολιτικές δεν έχουν τα ίδια ετήσια γενέθλια με τον άνθρωπο. Μπορεί να βρούμε σε έργα λογοτεχνικά ή θεατρικά εφιαλτικές ομοιότητες με το παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να μεγαλώνει κάθε χρόνο αλλά δεν σημαίνει ότι βελτιώνεται με τις ίδιες ταχύτητες. Το παρατηρούμε και στις αλλαγές που συντελέστηκαν στη Γη. Κατά συνέπεια 40, 50 ή 60 χρόνια πριν μπορεί να είναι μια μέρα για την Ιστορία.

Ποιος είπε ότι ο Ζορμπάς δεν ήταν ωραίος; Νομίζω ότι θα έπρεπε να είμαι πιο όμορφος και πιο νέος διότι δεν υπάρχει πιο ωραίος νεανικός ήρωας από τον Ζορμπά. Είναι ο αιώνιος έφηβος.