«Ενας αφηγητής που μεταμορφώνεται»

Η αφορμή δεν είναι πασίγνωστη, γίνεται ωστόσο αμέσως κατανοητή: ενενήντα χρόνια πριν, διοργανώθηκαν στον «ομφαλό της Γης» οι Α’ Δελφικές Εορτές. Ο τίτλος κάνει λόγο για τις «Μεταμορφώσεις του αφηγητή» κι εδώ σαν να χρειάζονται διευκρινίσεις: Γιατί μια διημερίδα για τον Αγγελο Σικελιανό και το πολιτισμικό όραμά του δεν τον αναφέρει με τη βασική, ποιητική του ιδιότητα; Μια απάντηση δίνει η επίκουρη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Αννα-Μαρίνα Κατσιγιάννη, που μαζί με την Animart έχουν την οργανωτική ευθύνη των εκδηλώσεων. «Γιατί ο Σικελιανός είναι ένας ποιητής που πολύ συχνά μιλάει και ως περσόνα, ως αφηγητής που μεταμορφώνεται» εξηγεί. Κάποιες δε από τις όψεις του παραμένουν ανεξερεύνητες, μέχρι τουλάχιστον να καταπιαστούν μαζί τους οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές ή οι διδάκτορες που στις 17 και 18 Ιουλίου θα παρουσιάσουν τις σχετικές έρευνές τους. «Υπάρχουν και ζητήματα για το έργο του που δεν έχουν τεθεί» καταλήγει η Κατσιγιάννη. «Σε κάθε εποχή, μπορούμε με την παιδεία, τη θεωρητική σκευή, τα ιδεολογικά μας αιτήματα να επαναπροσεγγίσουμε ποιητές σαν τον Σικελιανό».

Ο Σικελιανός στη γενιά του ’30

Θα υπάρχει λ.χ. στη διημερίδα, στο κομμάτι της για την «πρόσληψη του Σικελιανού στη γενιά του ’30», μια εισήγηση για την ενσωμάτωση ποιημάτων του σε έργα όπως η «Μεγάλη Χίμαιρα» του Καραγάτση: ο «Μηνάς» προσεγγίζει τη «Μαρίνα» μέσα από το «Υμνος στην Ελένη». Μια άλλη εισήγηση, από τη συνεδρία για τη «Δελφική Ιδέα ως εναλλακτικό μύθο για τη Μεγάλη Ιδέα», έχει τον τίτλο «Η πρόσληψη των Δελφών στη λογοτεχνία: από τον Παλαμά στον Σεφέρη». Οι Δελφοί έχουν αναπόφευκτα την τιμητική τους. «Οι Δελφικές Εορτές ήταν το όραμα του Σικελιανού να ανασυστήσει την αρχαία τραγωδία, με τρόπο καθολικό» εξηγεί η Κατσιγιάννη. «Ηταν όραμα βαγκνερικού τύπου. Ηθελε να συνυπάρχουν το δράμα, το μέλος και ο λόγος σε ενιαίο σύνολο. Επέλεξε τον “ομφαλό της Γης” –επειδή ενδιαφερόταν για τον αποκρυφισμό και τα Ελευσίνια Μυστήρια, ήταν μια φυσική λύση. Πίστευε επίσης ότι ένα τέτοιο όραμα χρειαζόταν η Ελλάδα ειδικά μετά το 1897 και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η υλοποίησή του δεν ήταν εύκολη και το κράτος δεν ενδιαφερόταν. Είχε δε και πολιτικές προεκτάσεις. Ο Σικελιανός πίστευε στην οικουμενική ιδέα και οι Δελφικές Εορτές σχετίζονταν με το όραμα του Ρήγα για την αδελφοποίηση των λαών».

Πραγματοποιήθηκαν από τον Σικελιανό και την αμερικανίδα σύζυγό του Εύα Πάλμερ το 1927 και το 1930. Οι δυσκολίες της πρώτης κιόλας διοργάνωσης γονάτισαν οικονομικά την εύπορη Πάλμερ, που αναχώρησε για τις ΗΠΑ. Οι απόπειρες να ξεπεραστούν οι αντιξοότητες αλλά και η διαμόρφωση της Δελφικής Ιδέας αποτυπώθηκαν μέχρι και στις επιστολές του ζεύγους, αντικείμενο της εισήγησης του Λευτέρη Φράτη, δευτεροετούς φοιτητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. «Πρόκειται για επιστολές προς την Πάλμερ, η οποία προωθούσε τη Δελφική Ιδέα στην πατρίδα της και αναζητούσε πόρους από την Ομογένεια και την πολιτεία» επισημαίνει ο Φράτης. «Συναντήθηκε ακόμα και με την Ελενορ Ρούζβελτ. Κατά τα άλλα, στις επιστολές ξεδιπλώνονται η αγωνία, η διαρκής εγρήγορση και η πίστη του Σικελιανού στο σχέδιό του. Συνάντησε αντιξοότητες κυρίως από ανθρώπους που δεν πλησίασαν το πνεύμα που το γέννησε και από την απέραντη γραφειοκρατία. Ο ποιητής γράφει διαρκώς για επαφές με πρόσωπα και φορείς που θα μπορούσαν να τον στηρίξουν –για συναντήσεις με υπουργούς, για ψηφίσεις νόμων -, θίγει διαδικαστικά ζητήματα και ζητάει συνέχεια την οικονομική συνδρομή της συζύγου του. Προς το τέλος αναφέρει ότι οι χωρίς αντίκρισμα υποσχέσεις τον έχουν φθείρει και απομακρύνει από την ποίησή του».

Η γυναικεία μορφή

Δεν είναι αυτή βέβαια η μοναδική θεματική. «Οι εκφάνσεις της γυναικείας μορφής» στο έργο του ποιητή θα παρουσιαστούν από την Εφη Τρουπή, τριτοετή φοιτήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Στα σχετικά έργα περιλαμβάνονται τα «Αλαφροΐσκιωτος», «Αφροδίτη Ουρανία», «Μήτηρ Θεού» και φυσικά οι «Ιμεροι», αν και οι γυναικείες μορφές είναι τόσες, που η Τρουπή τις έχει ταξινομήσει σε κατηγορίες όπως «μυθολογία», «μάνα-θρησκεία» ή «προσωποποιήσεις αρετών και εννοιών». Οι επιρροές από τον βίο του Σικελιανού άλλοτε διαφαίνονται, άλλοτε όχι: ως προς τις συζύγους του λ.χ., την Πάλμερ και την Αννα Σικελιανού, «δεν έχουμε κάτι προφανές». Κατά τα άλλα, οι συναφείς λογοτεχνικές επιδράσεις που δέχτηκε ο ποιητής περιλαμβάνουν από δημοτικά τραγούδια (εμφανή στα νεανικά του ποιήματα), κλασική παιδεία (λόγω του καθηγητή πατέρα του), Ορφικά και πυθαγόρειους φιλοσόφους, μέχρι τα Απόκρυφα Ευαγγέλια, τον Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο, τον Γουόλτ Γουίτμαν, τον Σολωμό. Υπάρχει άραγε κάποια γυναικεία μορφή για την οποία η Τρουπή ενδιαφέρεται περισσότερο; «Η Σίβυλλα» απαντά. «Είναι μια ιέρεια των Δελφών που ο Σικελιανός την αξιοποιεί μυθολογικά, γίνεται όμως και ένα προσωπείο που συμβολίζει την αντίσταση στον κατακτητή, μέσα από την ομώνυμη τραγωδία του».

Οι ομότεχνοί του

Οι εκλεκτικές συγγένειές του με σύγχρονους ομοτέχνους του είναι μία ακόμα συνεδρία της διημερίδας: οι εισηγήσεις εδώ έχουν τίτλους όπως «Ο Μαλακάσης του Σικελιανού» ή «Ο Περικλής Γιαννόπουλος του Σικελιανού». Μέχρι και εικαστική έκθεση θα πραγματοποιηθεί, με πορτρέτα ελλήνων λογοτεχνών του κανόνα και όχι μόνο, από τη ζωγράφο και ψυχαναλύτρια Κατερίνα Χατζή. Ενα ερώτημα βέβαια έχει να κάνει με την πρόσληψη του Σικελιανού σήμερα. «Με μεγάλη έκπληξη βλέπω ότι αρκετοί φοιτητές επιλέγουν να τον μελετήσουν, άρα υπάρχει ελπίδα» λέει η Αννα-Μαρίνα Κατσιγιάννη. Η ίδια εκτιμά στα ποιήματά του «τη σπάνια οπτική ενάργεια, τη γλυπτική αντίληψη του λόγου, την αντίληψή του για την κοινωνική αποστολή του ποιητή, το ύψος, τον συγκρητισμό». Η Εφη Τρουπή πιστεύει ότι σήμερα ο Σικελιανός δεν διαβάζεται εύκολα («η ιδεολογία που διοχετεύει μέσα από τα ποιήματά του δεν ανάγεται στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό»), εκείνη όμως είχε εντυπωσιαστεί γιατί «ενώ θεωρείται μείζων ποιητής και έχει χαρακτηριστεί σαν ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους, παραμελείται ή επισκιάζεται, π.χ. από τον Παλαμά». Οσο για τη Δελφική Ιδέα, ο Λευτέρης Φράτης πιστεύει ότι θα είχε υποστεί τη «φθορά των αξιών και της καθημερινότητας». «Αν υπήρχε δυνατότητα να πραγματοποιηθεί», καταλήγει, «δεν νομίζω ότι θα υπήρχε ένας αντίστοιχος, σοβαρός πνευματικός πυρήνας».