Τα ποιήματα, τα χρώματα, οι ήρωες του Εγγονόπουλου

Ιδιόρρυθμος, απρόσμενος και ανασφαλής ή επαναστάτης που κάνει τους σημερινούς δήθεν πρωτοπόρους της τέχνης να φαντάζουν τουλάχιστον αστείοι; Μια πάσχουσα προσωπικότητα που αναζήτησε παρηγοριά από τα αδιέξοδα της ζωής στο παράλογο ή ένας άνθρωπος που πίστευε ότι η αγάπη είναι ο μόνος τρόπος για να γνωρίσουμε κάτι; Ποιος ήταν τελικά ο Νίκος Εγγονόπουλος; Ενας δημιουργός μυστικοπαθής, κλεισμένος στον εαυτό του, απομονωμένος ειδικά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του.

Ποιο έργο θα ήταν λοιπόν καταλληλότερο από «Το πνεύμα της μοναξιάς» (1939), φορτωμένο με πολλά από τα σύμβολα που κυριάρχησαν στην εικαστική του γλώσσα όπως η λάμπα, τα σύννεφα, η επιγραφή «ενοικιάζεται», οι μαρμάρινες κεφαλές αγαλμάτων και βεβαίως οι γυμνόστηθες και χωρίς πρόσωπο γυναικείες μορφές, για να αρχίσει να ξετυλίγεται ο μίτος που θα οδηγήσει στην απάντηση του αινίγματος γύρω από την προσωπικότητα και το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου; Αυτό επέλεξε και η Μαρία Κουτσομάλλη – Μορό, επιμελήτρια της φετινής έκθεσης, αφιέρωμα στον σπουδαίο, αναγνωρίσιμο αλλά και ουσιαστικά άγνωστο εικαστικό και ποιητή, η οποία πραγματοποιείται στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και υποδέχεται τους επισκέπτες, που θα έχουν την ευκαιρία φέτος το καλοκαίρι στην Ανδρο να απολαύσουν 110 έργα, δηλαδή το 10% του συνολικού έργου του Εγγονόπουλου.

Σε φόντο μαύρο και σε πλήρη αντίθεση με τον υπότιτλο της έκθεσης «Με τα χρώματα του λόγου και τον λόγο των χρωμάτων», η μύηση στον κόσμο του Εγγονόπουλου αρχίζει με κλεφτές ματιές σε στιγμιότυπα της ζωής του: φωτογραφίες από το ατελιέ του (στην αίθουσα υποδοχής τα έργα που απεικονίζονται στο ασπρόμαυρο καρέ από το εργαστήρι του, εκτίθενται στον χώρο), ο ίδιος με καλημαύχι πλάι στον δάσκαλό του Φώτη Κόντογλου, υπηρετώντας τη στρατιωτική του θητεία ή πλάι στους Οδυσσέα Ελύτη και Ανδρέα Εμπειρίκο. Η αναφορά στην «Αληπασιάδα» του Χατζή Σεχρέτ που ανακάλυψε τυχαία στη βιβλιοθήκη του θείου του στο Παρίσι, έργο που τον άφησε εμβρόντητο –όπως ο ίδιος παραδέχεται –και απομάκρυνε τον τρόπο σκέψης του από τον ορθολογισμό των Γάλλων. Και πλάι τους σε ανοιγμένα στον τοίχο επίσης μαύρα βιβλία με ποιήματά του, τα οποία ακολουθούν τη ζωγραφική διαδρομή του Εγγονόπουλου, παρόντα αλλά διακριτικά (χάρη στον σχεδιασμό της έκθεσης που υπογράφει ο εικαστικός Ανδρέας Γεωργιάδης) ακριβώς όπως και η παρουσία τους στη ζωή του δημιουργού τους. Δεν είναι τυχαίο ότι κι ο ίδιος έλεγε: «Οταν η δουλειά μου πάνω σε κάποιον πίνακα δεν με απορροφά πλήρως, συλλογιέμαι την ποίηση. Μερικές φορές, μόλις τελειώσω τη δουλειά μου, γράφω τα ποιήματά μου στο χαρτί. Μερικές φορές, πάλι, όχι. Ετσι πολλά ποιήματά μου δεν δουλεύτηκαν ποτέ οριστικά, με αποτέλεσμα να τα έχω ξεχάσει».

ΕΠΤΑ ΕΝΟΤΗΤΕΣ. Πανταχού παρών, όχι μόνο στις αυτοπροσωπογραφίες του αλλά σχεδόν σε όλες τις ανδρικές μορφές που ζωγραφίζει, καθώς όλες φορούν ένα ασημένιο δαχτυλίδι στον δείκτη του δεξιού χεριού, όπως άλλωστε συνήθιζε να φορά και ο ίδιος, ο Εγγονόπουλος αποκαλύπτεται μέσα από τις επτά θεματικές ενότητες που δεν ακολουθούν χρονολογική σειρά. Μας επιτρέπουν ωστόσο να γνωρίσουμε τη βυζαντινή του παιδεία μέσα από πορτρέτα τύπου φαγιούμ και προσωπογραφίες αγίων με σουρεαλιστικές πινελιές (έκρυψε ένα ποτήρι στο μέτωπο του Αγίου Χαρίτωνος;), καθώς μαθήτευσε δίπλα στον Κόντογλου, ο οποίος τον επέλεξε μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη για να επενδύσουν με τοιχογραφίες το σπίτι του. Να ανακαλύψουμε τον τρόπο δουλειάς του, όπου πρώτα σχεδίαζε το έργο, κατόπιν δημιουργούσε μια ακουαρέλα και ύστερα προχωρούσε στην τελική εκτέλεση του έργου. Να περιεργαστούμε τις γυναίκες του, με μέση δαχτυλίδι, μεγάλα στήθη, έντονες θηλές, μεγάλη περιφέρεια, έως τη «Μεσογειακή Μούσα», το τελευταίο του έργο το 1984. Να περιηγηθούμε τον κόσμο των δικών του ηρώων, που δεν είναι μόνο μυθολογικές μορφές, αλλά προσωπικότητες που γνώρισε μέσα από την Ιστορία και τη λογοτεχνία και μπορεί να είναι ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος ή ο Σκεντέρμπεης, ο Καζανόβας ή ο Πλήθων ο Γεμιστός ή ακόμη και ο προπάππους του Σμιτ με τις 14 κόρες –πρόσωπο που έκανε τον Εγγονόπουλο να λέει ότι είναι συγγενής με τη μισή Αθήνα!

Ακολουθούν τα ζευγάρια του που πλην εξαιρέσεων δεν αγγίζονται απλώς συνυπάρχουν, το ενδιαφέρον του για την αρχιτεκτονική, έργα με τα οποία έκανε το ντεμπούτο του ως ζωγράφος, ενώ η αυλαία πέφτει με τις δημιουργίες του ως ενδυματολόγου και σκηνογράφου, όπου παρουσιάζονται πρώτη φορά σχέδια και υφάσματα για τα κοστούμια που φόρεσαν οι ηθοποιοί στις τραγωδίες «Ιων» και «Προμηθέας» που ανέβηκαν το 1959 στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού –δύο από τις 16 παραστάσεις των οποίων υπέγραψε σκηνικά και κοστούμια –αλλά και ρούχα για το χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου για την παράσταση «Μορφές μιας γυναίκας» (1951).