Οι πολίτες στις δυτικές δημοκρατίες είναι απόλυτα απογοητευμένοι από την πολιτική και τους πολιτικούς. Θεωρούν ότι η πολιτική έχει μετατραπεί σε προσοδοφόρο επάγγελμα διασυνδεδεμένο με ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Μερικοί πολιτικοί αποτάσσουν ως σατανά την πολιτική ως επάγγελμα. Και μάλιστα επικαλούνται τον Μαξ Βέμπερ και το δοκίμιό του «Η πολιτική ως επάγγελμα» (Politik als Beruf), όπου οι έρμοι θεωρούν, χωρίς φυσικά να έχουν διαβάσει ούτε γραμμή από αυτό, ότι ο μεγάλος γερμανός κοινωνιολόγος κατακεραυνώνει την πολιτική ως επάγγελμα. Βεβαίως κάνει ακριβώς το αντίθετο.
Ξεκινάμε με το ότι στα γερμανικά Beruf δεν σημαίνει μόνο επάγγελμα αλλά και λειτούργημα ή καλύτερα αποστολή. Και για τον Βέμπερ η επαγγελματική ενασχόληση με την πολιτική είναι λειτούργημα και αποστολή. Βεβαίως διαχωρίζει αυτούς που ζουν με την πολιτική ( αφιέρωση σε αυτήν) από αυτούς που ζουν από την πολιτική. Παρ’ όλα αυτά καθόλου δεν απορρίπτει τους τελευταίους, αρκεί να είναι συνειδητοί «επαγγελματίες».
Αντιθέτως την ίδια περίοδο ο Ρόμπερτ Μίχελς θεώρησε ότι «η κατ’ επάγγελμα ηγεσία αποτελεί απλώς προανάκρουσμα της σταθερής και αμετακίνητης ηγεσίας» («Κοινωνιολογία των πολιτικών κομμάτων στη σύγχρονη δημοκρατία», εκδ. Γνώση, μτφ.: Γιώργος Ανδρουλιδάκης). Ο Μίχελς, αν και ουσιαστικά απορρίπτει τον θεσμό των πολιτικών κομμάτων, προσφέρει εργαλεία ανάλυσης των ολιγαρχικών τάσεων που αναπτύσσονται εντός τους.
Γυρνάμε στον Βέμπερ. «Η πολιτική ως επάγγελμα» καλείται να υπερβεί το μονοπώλιο εξουσίας και ισχύος της κληρονομικής αριστοκρατίας αλλά και να χαλιναγωγήσει τον «νέο Λεβιάθαν»: τη δημόσια διοίκηση και τη γραφειοκρατία. Για τον Βέμπερ η τεχνοκρατικοποίηση της πολιτικής αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για την ελευθερία και την αυτονομία των ανθρώπων. Από την άλλη όμως η πολιτική χωρίς γνώσεις υπερασπίζει ίδια και όχι δημόσια συμφέροντα.
Η υπαλληλοποίηση της πολιτικής και όχι η επαγγελματοποίησή της είναι το πρόβλημα. Για να μη γίνει, συνεχίζει ο Βέμπερ, υπάλληλος ο επαγγελματίας πολιτικός χρειάζεται τρία πράγματα: πάθος, αίσθημα ευθύνης και αίσθηση του μέτρου. Και να διαβάζει, θα πρόσθετα. Αντίθετα, ο υπάλληλος του πολιτικού οφείλει να εκτελεί τα καθήκοντά του «sine ira et studio, δίχως μίσος ή πάθος, κι έτσι δίχως συμπάθεια ή ενθουσιασμό». Πολλοί πολιτικοί κατεστράφησαν από τον «ενθουσιασμό» των υπαλλήλων τους.
Αυτό λοιπόν που προκαλεί την απέχθεια των πολιτών για την πολιτική και τους πολιτικούς δεν είναι η λειτουργία των τελευταίων ως επαγγελματιών, αλλά η μετατροπή τους σε υπαλλήλους των «ηγεσιών», και των ανθρώπων τους σε υπαλλήλους των υπαλλήλων. Κάτι σαν το θέατρο και την τέχνη που για τον Πλάτωνα είναι σκιά της σκιάς του πραγματικού κόσμου.
«Η πολιτική ως επάγγελμα» απαιτεί συγκεκριμένες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Αν δεν ξεχωρίζεις τη ζάχαρη από το αλάτι δεν κάνεις για ζαχαροπλάστης· αν δεν γνωρίζεις τη διαφορά μεταξύ γνώσης των δεδομένων και ατάκας, μεταξύ ηθικής της ευθύνης και ηθικής της πεποίθησης δεν κάνεις για πολιτικός ακόμη κι αν εκλέγεσαι στο Κοινοβούλιο. Μάλλον, πιο σωστά, όταν εκλέγεσαι και στο Κοινοβούλιο.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος