Πέρα από την άμεση αφήγηση της εξαιρετικής φωτογραφίας του Ανδρέα Εμπειρίκου που αποτυπώνει τη Μαρίνα Καραγάτση με τον μικρό του γιο Λεωνίδα στη Γλυφάδα το 1962, υπάρχουν πολλές ιστορίες που την πλαισιώνουν και την πολλαπλασιάζουν.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος μετά το 1951, όταν αναγκάστηκε να διακόψει την πρακτική της ψυχανάλυσης, βρήκε κατά κάποιο τρόπο μια διέξοδο στη φωτογραφία. Μιλάμε για μια εποχή όπου τρεις άνθρωποι, ο Δ. Κουρέτας, ο Γ. Ζαβιτσιάνος και ο Α. Εμπειρίκος είχαν προσπαθήσει να συστήσουν την πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική εταιρεία, με τη βοήθεια από το εξωτερικό της Μαρίας Βοναπάρτη, που ήταν πρώιμη μεταφράστρια του Φρόιντ στα γαλλικά και τον είχε φυγαδεύσει από τη Βιέννη στο Λονδίνο το 1938, για να γλιτώσει από τους Ναζί. Είχαν αντιδράσει όμως τότε, όσον αφορά την ψυχανάλυση στην Ελλάδα, και η Δεξιά και η Αριστερά, με επικριτικούς και βίαιους τρόπους, με αποτέλεσμα να σταματήσει η πρώτη αυτή ψυχαναλυτική κίνηση.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος λοιπόν αρχίζει να φωτογραφίζει τα πάντα –άλλωστε είχε από τα νιάτα του αγάπη με τη φωτογραφία –, αγοράζει πολύ καλές μηχανές, γίνεται συνδρομητής σε περιοδικά περί φωτογραφίας, μαθαίνει τεχνικές, πειραματίζεται. Σε πολλές φωτογραφίες από το ’51 και μετά κρέμεται μια μηχανή από τον λαιμό του. Η φωτογραφία γίνεται μέρος του έργου του, επί είκοσι πέντε χρόνια φωτογραφίζει αδιαλείπτως. Δεν πρόκειται για πάρεργο.
Ο Εμπειρίκος έχει συνείδηση ότι αυτό που κάνει σε σχέση με τη φωτογραφία είναι πολύ σοβαρό. Είναι ενδεικτικό ότι σε μια γκαλερί της οδού Αμερικής –εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ –διοργανώνει το 1955 έκθεση φωτογραφιών του, διαδοχικά με μια έκθεση φωτογραφιών του μεγάλου αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη. Για δύο συνεχόμενους μήνες, πρώτα η μία και μετά η άλλη. Μάλιστα, τις όμοιες γραφιστικά αφίσες και για τις δύο εκθέσεις τις είχε σχεδιάσει ο Αρης Κωνσταντινίδης. Οι δυο τους υπήρξαν πολύ φίλοι.
Δυστυχώς, ο Εμπειρίκος δεν έχει μπει στον κανόνα της ελληνικής φωτογραφίας, όπως δεν έχει μπει και ο Κωνσταντινίδης. Εχει φτιαχτεί από ιδρύματα και μελετητές μια ιστορία που περιλαμβάνει τη Nelly’s, τη Βούλα Παπαϊωάννου, τον Μελετζή, τον Χαρισιάδη, τον Μπαλάφα και τον Τλούπα, από την παλιά γενιά, αλλά τον Εμπειρίκο και τον Κωνσταντινίδη δεν τους έχουν καταχωρίσει σε αυτήν, παρότι είναι πολύ σπουδαίοι φωτογράφοι και οι δύο. Μοιάζει σαν να μην ξέρουν τι να τους κάνουν, ίσως τους προκαλούν αμηχανία. Και όπως συμβαίνει πάντα στην Ελλάδα, ό,τι περισσεύει το κόβουμε στον πάγκο του Προκρούστη. Δεν μπορείς όμως να θεωρείς ερασιτέχνη έναν φωτογράφο όταν έχει γίνει ατομική έκθεσή του, όταν έχει τυπωθεί τιμοκατάλογος όπου υπάρχει αναγραφόμενη τιμή για κάθε φωτογραφία του, με λίγα λόγια όταν έχει δουλέψει συνειδητά ως καλλιτέχνης. Εστω κι αν δεν βιοπορίστηκε από τη φωτογραφία. Ιδιαίτερα για τον Εμπειρίκο, δίπλα στον ποιητή, τον συγγραφέα, τον ψυχαναλυτή, μπορεί να τοποθετήσεις σε ισότιμη θέση τον φωτογράφο. Φωτογράφιζε συνέχεια όπου πήγαινε και για κάποια χρόνια περνούσε ώρες μέσα στο φωτογραφικό στούντιο. Μελετούσε το γυμνό και έχει βγάλει καταπληκτικές και πολύ τολμηρές φωτογραφίες. Απεικονίζεται σε πάμπολλες φωτογραφίες, έως τον θάνατό του, με μια μηχανή κρεμασμένη στον ώμο του. Συχνά και με ένα τσιγάρο στο στόμα ή στα φίνα δάχτυλά του.
Η φωτογραφία αποτελεί κεντρικό μέρος του έργου του Εμπειρίκου –δεν είναι πάρεργο, όπως είπαμε ήδη. Τα θέματά του είναι συχνά ταξιδιωτικά. Είναι μέγας ταξιδευτής. Φωτογραφίζει στην Ελλάδα, στις γύρω χώρες, στη Γαλλία, στην Αγγλία, στη Σκωτία, στην Ιταλία, αλλά και στη Σοβιετική Ενωση. Φωτογραφίζει με κοσμοπολίτικο τρόπο, οι επιρροές που δέχεται είναι κυρίως από τον Μπρασάι, τον Αλβαρεζ Μπράβο, τον Καρτιέ-Μπρεσόν και τον Αντρέ Κερτές, πιο πίσω ακόμη βλέπεις την επιρροή του Μαν Ρέι που προέρχεται από τον χώρο των υπερρεαλιστών. Οι φωτογραφίες του Εμπειρίκου έχουν συχνά ένα άμεσο ή έμμεσο υπερρεαλιστικό στοιχείο. Και βρίσκεις στοιχεία ψυχαναλυτικά. Και συχνά χιούμορ. Του αρέσει να παίζει φωτογραφίζοντας, όπως κάνει ενίοτε και στα κείμενά του. Ισως τα παραπάνω οδηγούν στη μη ένταξή του στον κανόνα της ελληνικής φωτογραφίας. Φωτογραφίζει συστηματικά ανθρώπους, κάνει καταπληκτικά φωτογραφικά πορτρέτα. Τα ωραιότερα πορτρέτα του Καραγάτση είναι του Εμπειρίκου. Αλλά και του Ελύτη, της Ξένιας Καλογεροπούλου, της Μαρίνας Καραγάτση, ανωνύμων. Φωτογραφίζει παιδίσκες, κοπέλες, φωτογραφίζει αρχαία, τη γυναίκα του Βιβίκα, όπως επίσης φωτογραφίζει συστηματικά τον γιο του Λεωνίδα. Τον απέκτησε σε μεγάλη ηλικία –ήταν 56 ετών όταν γεννήθηκε ο Λεωνίδας. Γίνεται το βασικό του μοντέλο, καθώς του έχει λατρεία. Υπάρχουν άπειρες φωτογραφίες του Λεωνίδα, μερικές πραγματικά αριστουργηματικές. Τέσσερις πιο συγκεκριμένα μπορεί κάλλιστα να καταχωριστούν στη μεγάλη ιστορία της ευρωπαϊκής φωτογραφίας. Ενας σπουδαίος γάλλος φωτογράφος, ο Μπερνάρ Πλοσί διακρίνει μια ποιητικότητα στις φωτογραφίες του Εμπειρίκου που δεν τη βρίσκει σε άλλους διάσημους στην Ελλάδα έλληνες φωτογράφους.
***
Πίσω από τη φωτογραφία που δημοσιεύεται σήμερα στα «ΝΕΑ» έχουμε την αφήγηση πολλών ιστοριών. Κατά πρώτον, τη φιλία του ζεύγους Καραγάτση με το ζεύγος Εμπειρίκου. Τους συνδέουν πολλά και όχι μόνο τα αυτονόητα. Ως συγγραφείς, και ο Καραγάτσης και ο Εμπειρίκος έχουν ασχοληθεί πολύ ελεύθερα με τον ερωτισμό, αν και από διαφορετικούς δρόμους ο καθένας. Αλλά έχουν φτάσει και οι δυο τους στα άκρα. Επίσης οι γυναίκες τους, η Νίκη Καραγάτση, σπουδαία ζωγράφος, και η Βιβίκα Εμπειρίκου, ερασιτέχνις ζωγράφος, που της έκανε μαθήματα ο Γιάννης Τσαρούχης, είναι στενές φίλες. Ταξιδεύουν συχνά μαζί. Μετά, έχουμε τα παιδιά τους.
Μια άλλη ιστορία σχετική με τούτη τη φωτογραφία είναι αυτό που κάνει τα καλοκαίρια ο Ανδρέας Εμπειρίκος με τη Μαρίνα Καραγάτση στην Ανδρο. Τη φωτογραφίζει ενώ είναι ακόμα μαθήτρια του σχολείου, έφηβη, νέα κοπέλα και αργότερα γυναίκα, σύμφωνα με ένα σχέδιο που φαίνεται να έχει στο μυαλό του κάθε καλοκαίρι, αλλά κανείς δεν το καταλαβαίνει τότε. Να συνθέσει τελικά ένα παζλ καταγράφοντας τη διαμόρφωση της Μαρίνας Καραγάτση, από την πρώιμη εφηβεία μέχρι την αισθησιακή γυναίκα.
Μπορεί να υπάρχει μια διαφορά είκοσι χρόνων ανάμεσα στον Λεωνίδα Εμπειρίκο και τη Μαρίνα Καραγάτση, η Μαρίνα όμως τον αγαπάει, παίζει μαζί του και η φιλία τους διατηρείται αμείωτη έως σήμερα. Επιπλέον, είναι και οι δυο τους κληρονόμοι του τεράστιου πνευματικού έργου των πατεράδων τους, που το διαχειρίζεται ο καθένας τους πολύ καλά και πολύ συστηματικά και είναι κεντρικό κομμάτι της ζωής τους. Σε αυτή τη φωτογραφία αποτυπώνεται η σχέση τους σε πολύ πρώιμα χρόνια.
Στη συγκεκριμένη φωτογραφία λοιπόν του Ανδρέα Εμπειρίκου του 1962 έχουμε τη Μαρίνα στα 25 της χρόνια, όπου λάμπει η ομορφιά της, όπως λάμπει και η παιδική ομορφιά του Λεωνίδα. Δυο βλέμματα καταπληκτικά, του Λεωνίδα, στα πέντε του χρόνια να μελετάει σοβαρά το αυτοκινητάκι του, σαν να συγκεντρώνεται για να καταφέρει να το οδηγήσει, και τη Μαρίνα πίσω του, μαυρισμένη από τον ήλιο, ωραία χτενισμένη, με μια υπέροχη σφιχτή μπλούζα, να τον κοιτάζει με μεγάλη τρυφερότητα και κάπως προστατευτικά. Και έχει τον καρπό του χεριού της λυγισμένο δίπλα στον αγκώνα του Λεωνίδα.
Τελευταία Νέα