«Ο Οδυσσέας είναι ο μεγάλος απών»

Ενας ξένος μέχρι πρότινος που επιστρέφει στην πατρίδα και το σπίτι του. Βρίσκεται αντιμέτωπος με τους ξένους εισβολείς στην οικογενειακή ζωή του. Ποια συναισθήματα μπορούν να γεννηθούν από τους πιο σκοτεινούς στίχους της «Οδύσσειας», εκείνους που αντιστοιχούν στην περίφημη μνηστηροφονία; Στο ερώτημα αυτό απαντάει, με σκηνικό τρόπο, η παράσταση «Αφιξις» της ομάδας Πυρ, την οποία συναποτελούν εδώ και τέσσερα χρόνια οι Ιώ Βουλγαράκη, Αργύρης Ξάφης και Δέσποινα Κούρτη.

Η ιδέα. «Το θέμα του Φεστιβάλ Αθηνών φέτος είναι η έλευση του ξένου» λέει η τελευταία. «Εντελώς συμπτωματικά η Ιώ διάβαζε την “Οδύσσεια” κι εγώ συμμετείχα σε μια εκδήλωση σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Εθνικό Θέατρο. Κάποια στιγμή διάβασα τη ραψωδία τ, τα “νίπτρα”, όπου περιγράφεται η συνάντηση της Πηνελόπης πριν ακόμα αναγνωρίσει τον Οδυσσέα και στη συνέχεια τον προσφωνεί “ξένε, ξένε”. Μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση ότι στην πραγματικότητα ο Οδυσσέας, ερχόμενος στην Ιθάκη, είναι ξένος στο ίδιο του το νησί. Οπότε, όταν συναντηθήκαμε για να σκεφτούμε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε φέτος, πρότεινα αυτόν τον πολύ ενδιαφέροντα ξένο, τον οποίο διάβαζε η Ιώ την ίδια περίοδο. Ηταν μια αβίαστη σύμπτωση».

Το κείμενο. «Εκανα μια προετοιμασία πριν από τις πρόβες πάνω στο κείμενο, το οποίο λειτουργεί σαν αρχικός καμβάς, σαν αφετηρία» λέει η σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη. «Η παράσταση έχει ως κύριο κορμό τις ραψωδίες φ και χ (την πρώτη τμηματικά, τη δεύτερη ολόκληρη). Αυτό σημαίνει ότι δεν κάνουμε μια διασκευή με προσθήκη άλλων κειμένων άσχετων με την “Οδύσσεια”. Είναι το κείμενο του Ομήρου, απλώς σε μια μορφή δραματοποιημένη που του επιτρέπει να υπάρξει θεατρικά».

Η μνηστηροφονία. «Ακούγεται μόνο Ομηρος στη μετάφραση του αείμνηστου Δημήτρη Μαρωνίτη» συμπληρώνει ο Αργύρης Ξάφης. «Στο πρώτο μέρος έχουν κοπεί κάποια μέρη και επικεντρωνόμαστε στο θέμα που μας αφορά. Η “Οδύσσεια” είναι ένα έπος για το περιεχόμενο του οποίου χίλιοι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν άποψη κι όλοι να έχουν δίκιο. Ο Οδυσσέας δεν αναγνωρίζει την πατρίδα του ύστερα από είκοσι χρόνια, δεν μπορεί να τη συνδέσει με αυτό που έχει στο μυαλό του και βέβαια τον περιμένουν χειρότερα με τους μνηστήρες». «Υπάρχει τολμηρή, κατά τη γνώμη μου, ανάγνωση» λέει η Δέσποινα Κούρτη. «Ασχολούμαστε με την πιο σκοτεινή ραψωδία (χ). Είναι μια στιγμή παρέκκλισης του Οδυσσέα, τον οποίο φανταζόμαστε συνήθως ως τον καλό, τον πολυμήχανο, τον πορθητή της Τροίας, τον αγαπημένο βασιλιά της Ιθάκης. Ο Οδυσσέας μπαίνει σε σκοτεινές περιοχές ακριβώς επειδή γυρνάει σε ένα νησί που τον έχει ξεπεράσει. Είναι ο μεγάλος απών και πρέπει να σβήσει ακριβώς αυτό που μαρτυρά την απουσία του». Από την πλευρά της η σκηνοθέτρια συμπληρώνει: «Επειδή εύκολα κάποιος ακούει τη μνηστηροφονία και σκέφτεται την εκδίκηση, το μίσος, την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, το ζήτημα της τιμής, τον πόλεμο, εδώ δεν πρόκειται για το κέντρο της δικής μας παράστασης. Ενας πυρήνας στο κείμενο που μας έχει ταλανίσει, έχουμε περάσει από πολλή έρευνα και τελικά επιστρέφουμε σε αυτόν είναι οι στιγμές των φόνων στη ραψωδία χ, οι μόνες όπου υπάρχει αντικειμενική αφήγηση. Δηλαδή όλοι οι ηθοποιοί είναι αφηγητές εκείνη τη στιγμή και έχουν μια λειτουργία μικρών χορικών. Είναι ένα μοτίβο μέσα στην παράσταση όπου η δράση για λίγο ανακόπτεται, γινόμαστε ένας Χορός και μετά επιστρέφουμε στη δράση».