Ενα υπαίθριο μουσείο στον Κήπο

Μια αυτοκινητοπομπή περνά από την οδό Κόκκαλη, έξω από το Μέγαρο Μουσικής. Αρκεί να σταθείτε για μόλις έξι λεπτά στο πεζοδρόμιο για να παρατηρήσετε τους επιβαίνοντες. Είναι όλοι οι πρωθυπουργοί της Ισπανίας από την πτώση του Φράνκο και εξής, σαν μια παρέλαση της ίδιας της Ιστορίας, υπό τους ήχους του ύμνου του Κόκκινου Στρατού. Μόνο που τα κεφάλια τους είναι ανεστραμμένα. Είναι «Οι διαχειριστές» ή, με άλλα λόγια, οι πρωταγωνιστές του μήκους οκτώ μέτρων έργου των Χόρχε Γκαλίντο και Σαντιάγο Σιέρα, το οποίο κι υποδέχεται τους επισκέπτες στην έκθεση διεθνούς σύγχρονης τέχνης «Ο Κήπος βλέπει», την πρώτη από σειρά εικαστικών δράσεων που σχεδιάζει «η καλύβη του Φοίβου, χωρίς να αλλάξει προσανατολισμό», όπως είπε ο πρόεδρος του οργανισμού Νίκος Θεοχάρακης, ο οποίος επεσήμανε για ακόμη μία φορά το άλυτο οικονομικό ζήτημα του Μεγάρου.

Κι αν ο πλαϊνός τοίχος του κτιρίου είναι ένα μη αναμενόμενο σημείο για να εκτεθεί ένα έργο τέχνης, οι εκπλήξεις στην πρώτη του συγκεκριμένου είδους και κλίμακας έκθεση που φιλοξενείται στον 22 στρεμμάτων Κήπο του Μεγάρου είναι ακόμη αρκετές. Γεγονός που οφείλεται στον σχεδιασμό της διευθύντριας του Κέντρου Εικαστικών του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και επιμελήτριας της έκθεσης Αννας Καφέτση, η οποία δίνει και πάλι το «παρών» στα εγχώρια εικαστικά πράγματα ύστερα από απουσία δυόμισι ετών, μετά την απομάκρυνσή της από τη θέση της (ιδρυτικής) διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Το εμβληματικό κι άκρως πολιτικό έργο των Γκαλίντο και Σιέρα που «συνοψίζει όσα ζούμε σήμερα» μπορεί να εντοπίζεται εύκολα από τους επισκέπτες της έκθεσης που έχει δανειστεί τον τίτλο της από τα «Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας» του Οδυσσέα Ελύτη. Οσοι όμως θελήσουν να ανακαλύψουν και τα 85 σημεία όπου έχουν απλωθεί τα 37 έργα των 26 διεθνώς αναγνωρισμένων ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών θα πρέπει να είναι έτοιμοι για ένα κυνήγι θησαυρού σε χώρους όπου ποτέ ώς τώρα δεν είχαν πρόσβαση.

Ούτε οι εργαζόμενοι στο Μέγαρο δεν γνώριζαν καλά καλά την ύπαρξη της υπηρεσιακής αυλής, ενός χώρου που αν και ονομάζεται αυλή είναι στεγασμένος, καλύπτει 885 τ.μ. και είναι προσβάσιμος μόνο μέσα από το γκαράζ! Κι όμως, από αυτόν τον χώρο που προοριζόταν για ανακύκλωση των απορριμμάτων και δεν λειτούργησε ποτέ στα σπλάγχνα του Μεγάρου, η Αννα Καφέτση επέλεξε να αρχίζει η έκθεση. Εναν χώρο σκοτεινό και υπόγειο, καμωμένο από τσιμέντο, που έρχεται σε αντιδιαστολή με τον ανοιχτό, φωτεινό και καταπράσινο Κήπο. Εκεί βρίσκονται παρατεταγμένα τα 280 παιδικά καροτσάκια που συγκέντρωσε στο Χάρλεμ το 1993 ο Νάρι Γουόρντ για το έργο του «Θεία Χάρη» (ακούγεται και ο ομότιτλος ύμνος του 18ου αι.), ενώ το δάπεδο είναι στρωμένο με πυροσβεστικές μάνικες νερού. Πιο δίπλα ο Νίκος Παπαδόπουλος –που θα συναντήσουμε κι αργότερα με τα σχέδιά του μέσα σε φωτεινά κουτιά –ξεγελά όσους βλέπουν το έργο του «Κήπος Ζεν» καθώς τα βότσαλα είναι φτιαγμένα στο χέρι από φυτικό χαρτί.

Λίγα μόλις μέτρα πιο κει, στην είσοδο του Κήπου από την οδό Κόκκαλη, αρχίζει η επιστροφή στο φως. Εκεί, ανάμεσα στις φυλλωσιές, ο επισκέπτης μπορεί να ανακαλύψει στοιχεία που χρησιμοποιούν οι άστεγοι για να στήσουν το καταφύγιό τους, παλέτες, χαρτόκουτα, χαρτόνια, φτιαγμένα από μάρμαρο διά χειρός Ανδρέα Λόλλη. Να αναζητήσει τα 23 χεράκια που κρατούν από ένα μπλε λουλούδι και μιλούν για ανεκπλήρωτους έρωτες της Μαρίας Τσάγκαρη. Να «ξεφυλλίσει» τα φωτισμένα βιβλία πάνω στη χλόη της Ράνιας Μπέλλου, όπου το χέρι της καλλιτέχνιδος γυρίζει τις σελίδες, με τα σχέδιά της να μιλούν για τη μνήμη και τη συνύπαρξη, ενώ σε μια μικρή ταράτσα πάνω στις γεμάτες αναμνήσεις ενός ημερολογίου της δεκαετίας του ’40 μπορεί κάποιος να δει την κινούμενη εικόνα της ιδιοκτήτριάς του –μιας Νεοϋορκέζας –να μεγαλώνει όσο γυρίζουν οι σελίδες.

Κι αν οι επισκέπτες κρυφοκοιτάξουν από τα τζάμια των καμαρινιών τι θα δουν; Οχι ηθοποιούς να ετοιμάζονται πριν βγουν στη σκηνή, αλλά τρεις προβολές του Ουίλιαμ Κέντριτζ (ένα από τα δύο έργα του στην έκθεση) όπου πρωταγωνιστούν σκηνές νοσοκομείου ανάλογες με εκείνες που διαδραματίζονται στα νοσηλευτικά ιδρύματα που περιβάλλουν το κτίριο του Μεγάρου.

ΣΙΡΙΝ ΝΕΣΑΤ. Μια στάση επιβάλλεται και στο έργο της ιρανικής καταγωγής Σιρίν Νεσάτ, όπου αποτυπώνεται με τον ποιητικό τρόπο τής δημιουργού μια ταφή. Σε πρώτο πλάνο εμφανίζεται ένα κοριτσάκι που χτίζει κάτι με πέτρες ως σύμβολο του μέλλοντος, ενώ τα πάντα κυκλώνονται από μια καθαρτική φωτιά. Απαραίτητες και οι στάσεις στο γυμνό σώμα, ξαπλωμένο σε ένα πάρκο της Πιπιλότι Ριστ, στο ζευγάρι που φιλιέται μέχρι να δύσει ο ήλιος μέσα από το βίντεο-περφόρμανς του Ντάγκλας Γκόρντον. Στον μικροσκοπικό χαρταετό που πετά πάνω από το βουνό στο έργο της Ελένης Πανουκλιά. Στο γλυπτό γκραφίτι της Μαρίας Τζανάκου. Στα δέκα πρόσωπα που μιλάνε για τις μυρωδιές –ερωτικές, ανθρώπινες, των πόλεων –στο έργο της Τζένης Μαρκέτου. Στο παραμύθι με ηρωίδα μια δεκαοχτούρα, που έχει «ζωντανέψει» με ήχους και εικόνες η Κατερίνα Ζαχαροπούλου. Στη φωτεινή επιγραφή «Forever» των Τιμ Νομπλ και Σου Γουέμπστερ στον λόφο κάτω από το εστιατόριο Fuga. Στο γλυπτό από αλάτι του Κώστα Μπασάνου, αλλά και στη μεγάλη φωτεινή τρύπα που οδηγεί σε ένα υδάτινο περιβάλλον υπό τους ήχους σπασμένων παγόβουνων, με την υπογραφή της Δανάης Στράτου. Ιδανική ώρα επίσκεψης της έκθεσης, μετά τη δύση του ήλιου.