Ποιος ήταν ο «“ζωγράφος” με το νυστέρι»

Θα μπορούσε να είναι ήρωας μυθιστορήματος. Ενας κορυφαίος επιστήμονας, ένας γενναίος αγωνιστής που στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940 η φήμη του στην πολύπαθη τότε ελληνική περιφέρεια είχε πάρει διαστάσεις μυθικές. Ο αθηναίος γιατρός της μεγαλοαστικής τάξης που εμφανιζόταν από το πουθενά, με την ιατρική τσάντα στο χέρι, ως άγγελος ζωής. Και θεράπευε τα πάντα, με όποιον τρόπο ήξερε ή επινοούσε, χειρουργώντας πάνω σε τραπέζια, μέσα σε σπηλιές, με το φως των κεριών ή ενός φακού. Αυτά και πολλά άλλα μαθαίνουμε για τον καθηγητή και επιφανές στέλεχος της Αριστεράς Πέτρο Κόκκαλη από το ντοκιμαντέρ της σειράς «Αυτοί που τόλμησαν» του Cosmote History που θα προβληθεί σε επανάληψη αύριο Σάββατο στις 7.00 μ.μ.

Γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1896 και οι γονείς του Σωκράτης Κόκκαλης και Πολυξένη Νάκου στερήθηκαν πολλά για να σπουδάσει ο γιος τους ιατρική στο εξωτερικό με νομπελίστες καθηγητές που αμέσως εκτίμησαν τις σπάνιες ικανότητες του έλληνα φοιτητή. Παρά τη λαμπρή καριέρα που θα μπορούσε να ακολουθήσει στα επιστημονικά κέντρα της Ευρώπης ωστόσο, το 1928 επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Επενδύοντας τον Ανθρωπισμό στην επιστήμη του, ως πρωταρχική αξία, ασχολήθηκε συστηματικά με την καταπολέμηση της φυματίωσης που θέριζε εκείνη την εποχή και με τη διαμόρφωση των υποδομών υγιεινής στους προσφυγικούς καταυλισμούς. Γίνεται καθηγητής της Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, διευθύνει τέσσερις χειρουργικές κλινικές και συμβάλλει στην ανάπτυξη κλάδων της χειρουργικής που εξελίχθηκαν σε ειδικότητες όπως η θωρακοχειρουργική, η νευροχειρουργική, η αγγειοχειρουργική.

Στον λιμό της Αθήνας. Το 1938 παντρεύτηκε τη γραμματέα του Νίκη Κουλέτση που τον ακολούθησε πιστά στη μεγάλη περιπέτεια της ζωής. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Σωκράτη και την Αυγή – Πολυξένη. Εν τω μεταξύ στην Αθήνα είχε αρχίσει να δημιουργείται ο μύθος του. Ενας σπουδαίος γιατρός που δεν έπαιρνε χρήματα απ’ όσους δεν είχαν, ένας εμπνευσμένος δάσκαλος που στις παραδόσεις του δεν έβρισκες θέση να καθήσεις. Εμφορούμενος από τέτοιες ιδέες ήταν αναμενόμενο με την κήρυξη του πολέμου να βρεθεί στη πρώτη γραμμή του μετώπου για να αναδιοργανώσει την υγειονομική υπηρεσία.

Στον λιμό της Αθήνας επί Κατοχής συντελείται εντός του η μεγάλη μεταστροφή. Εκμεταλλεύεται τη δυνατότητα πρόσβασης σε ιατροφαρμακευτικό υλικό που περνάει σε ομάδες αλληλεγγύης και πείθει συναδέλφους του να στελεχώσουν τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ που τότε ακόμη δεν είχαν συγκρουστεί μεταξύ τους. Δεν αργεί να τους ακολουθήσει και ο ίδιος. «Σαν βόμβα έσκασε η είδηση ότι ο χειρουργός της μεγαλοαστικής κοινωνίας βγήκε στο βουνό» λέει η συγγραφέας της βιογραφίας του Κατίνα Τέντα – Λατίφη. «Και ήταν ένα φωτεινό παράδειγμα γιατί λέγαμε ότι, αφού βγήκε αυτός, γιατί να μη βγω κι εγώ το επονιτάκι;». Τον Απρίλιο του 1944 ορκίζεται στη Βίνιανη Ευρυτανίας γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας στην Κυβέρνηση του Βουνού. Κατά την Απελευθέρωση έχει πλέον ασπασθεί την ιδεολογία της Αριστεράς, κάτι που σοκάρει την πλειοψηφία της άρχουσας τάξης η οποία τον καταδιώκει με συντριπτικό και εκδικητικό τρόπο. Απομακρύνεται από το πανεπιστήμιο και τις κλινικές (οι λοιποί καθηγητές δεν έπαιρναν τον μισθό τους αν δεν υπέγραφαν ότι είναι προδότης – εαμοβούλγαρος) και, ύστερα από δύο απανωτά εμφράγματα, τού επιτρέπουν να πάει στο εξωτερικό για θεραπεία.

Εν τω μεταξύ, ξεσπάει ο Εμφύλιος, επιστρέφει στις Πρέσπες όπου αναλαμβάνει υπουργός Υγείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, οργανώνει τις νοσοκομειακές μονάδες του Δημοκρατικού Στρατού και χειρουργεί μέσα σε μια σπηλιά που από τότε ονομάστηκε Σπηλιά Κόκκαλη. Είναι πια ένας θρύλος, γνωστός ως «Ο “ζωγράφος” με το νυστέρι».

Η επίσκεψη Ζαχαριάδη. Στο ιδρυτικό συνέδριο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης που έγινε το 1950 στη Στοκχόμη κηρύσσεται μέλος μαζί με προσωπικότητες όπως ο Πικάσο και ο Μπρεχτ. Ηδη όμως έχει κουραστεί. Ή απογοητευθεί. Ο γιος του Σωκράτης θυμάται τη μέρα που τους επισκέφθηκε στο σπίτι τους στο Βουκουρέστι ο Νίκος Ζαχαριάδης. «Ο πατέρας μου του είπε ότι ήθελε να πάει στο Βερολίνο για να συνεχίσει την επιστημονική του καριέρα. Μετά, με φώναξε κι εμένα στο δωμάτιο και πρόσθεσε: “Θέλω ακόμη να σπουδάσει ο Σωκράτης Πυρηνική Φυσική στο Λομονόσοφ”. Ο Ζαχαριάδης βοήθησε και για τα δύο».

Το 1955 γίνεται διευθυντής στο Ινστιτούτο Πειραματικής Καρδιαγγειακής Χειρουργικής της Γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών και η συνεργασία του με σπουδαίους επιστήμονες ανοίγει ουσιαστικά τον δρόμο για την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς. Η υγεία του όμως είναι βεβαρημένη. Πεθαίνει το 1962 στο γραφείο του από έμφραγμα του μυοκαρδίου ενώ ο γιος του και η κόρη του τον περίμεναν για να πάνε στο θέατρο. Δίνεται ειδική άδεια από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για να ταφεί στην Ελλάδα και στην κηδεία του τον συνοδεύει μέγα πλήθος που τον αποχαιρετά με την κραυγή «Να γυρίσουν ζωντανοί».