Πέρασαν μερικές μέρες από τότε που ξέσπασε ο σάλος με αφορμή πρόσφατο άρθρο του καθηγητή κ. Καλύβα. Τώρα ίσως είμαστε σε θέση να δούμε λίγο ψυχραιμότερα το ζήτημα. Ο κ. Καλύβας υποστήριζε πως «…μολονότι προερχόμενοι από τους κόλπους της σκληροπυρηνικής Δεξιάς, οι πραξικοπηματίες συνέβαλαν τελικά στον πλήρη εκδημοκρατισμό της Δεξιάς και διαμέσου αυτής και της χώρας». Η θέση του είναι ότι τελικά προέκυψαν θετικά αποτελέσματα από τη χούντα των συνταγματαρχών.

Η αγριότητα με την οποία οι επικριτές (λέμε τώρα, γιατί οι περισσότεροι ζητούσαν την κεφαλήν του επί πίνακι) και οι υποστηρικτές (σε κουβέντα να βρισκόμαστε, γιατί οι περισσότεροι ζητούσαν την κεφαλήν επί πίνακι όλων όσων αντιτάχθηκαν στις απόψεις του κ. Καλύβα) απέδειξε ότι αυτό που κυριαρχεί στη χώρα είναι ένας απίστευτος φανατισμός. Ενας φανατισμός που δεν επιτρέπει να συζητήσουμε για το πώς θα ξαναγίνουμε κανονική χώρα. Ανθρωποφαγία, δίκη προθέσεων, ετικέτες. Κανένας αναστοχασμός, καμία κριτική και αυτοκριτική. Και όμως τα εργαλεία υπάρχουν. Αν όμως οι «σκεπτόμενοι» τα αγνοούν, πώς είναι δυνατόν να τα ζητούμε απ’ όλους όσοι, σαν πεινασμένα περιστέρια, περιμένουν να πέσουν τα λίγα ψίχουλα δημόσιας ευπρέπειας για να τα καταπιούν.

Θα μας βοηθούσε εδώ ο Αλμπερτ Χίρσμαν; Αυτός θεωρούσε ότι το λεγόμενο επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος αποτελεί σημαντικό όπλο στη φαρέτρα της αντιδραστικής ρητορικής, Σύμφωνα με αυτό η ανθρώπινη δράση έχει αντίθετα αποτελέσματα από τις ανθρώπινες προθέσεις. Είναι το επιχείρημα των αθέλητων συνεπειών. Για παράδειγμα ο Χίρσμαν υποστήριξε ότι στοχαστές όπως ο Εντμουντ Μπερκ και ο Ζοζέφ ντε Μεστρ θεώρησαν πώς αντί η Γαλλική Επανάσταση να οδηγήσει στην περαιτέρω ανάπτυξη των ελευθεριών θα οδηγούσε στην κατάλυσή τους, ενώ ο Γκουστάφ Λε Μπον και ο Χέρμπερτ Σπένσερ τάχθηκαν κατά του καθολικού δικαιώματος της ψήφου γιατί αυτό θα οδηγούσε στην κατάλυση της δημοκρατίας και όχι στην ανάπτυξή της. Η περισσότερη δημοκρατία, δηλαδή, θα έφερνε δικτατορία.

Ο κ. Καλύβας έκανε αντίστροφη χρήση του αντίστροφου επιχειρήματος. Μια αντιδημοκρατική ενέργεια είχε θετικά αποτελέσματα για τη δημοκρατία. Ολες αυτές οι θέσεις επιχειρηματολογούν στη βάση της «αντιδραστικής ρητορικής», χωρίς κατ’ ανάγκην να είναι όλες αντιδραστικές.

Εδώ ελλοχεύει ένας κίνδυνος, που ίσως δεν τον συνειδητοποίησε ο κ. Καλύβας. Στη χώρα υπάρχει ένα «άγριο» κοινό που είναι έτοιμο να αποδεχθεί την άποψη ότι οι προθέσεις των συνταγματαρχών ήταν να διασώσουν τελικά τη δημοκρατία από τη δικτατορία των κομμουνιστών. Εξάλλου όλες οι δικτατορίες με την επίκληση κάποιου κινδύνου ζητούν να νομιμοποιηθούν. Η θέση του κ. Καλύβα είναι μια αυθαίρετη προβολή. Από τη στιγμή όμως που δίνει βήμα σε κάποιους να επαναφέρουν τη βασική υπερασπιστική γραμμή των δικτατόρων, μετατρέπεται σε μια αντιδραστική άποψη. Τη νομιμοποίηση των προθέσεων των δικτατόρων κανείς επιστήμονας, κανείς σοβαρός διανοούμενος που σέβεται τον εαυτό του δεν πρέπει να την επιτρέπει.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος

Τελευταία Νέα