«Περίπου στις 11 το πρωί, την Παρασκευή, 7 Ιουλίου 2017, απεβίωσε ο αγαπημένος μας ηθοποιός Ζεράρ Ντεπαρντιέ. Ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ γεννήθηκε, στις 27 Δεκεμβρίου του 1948, στο Σατορού. Θα μας λείψει, αλλά δεν θα τον λησμονήσουμε. Παρακαλούμε εκφράστε τη συμπάθεια και τα συλλυπητήριά σας, σχολιάζοντας και κάνοντας like σε αυτή τη σελίδα». Η είδηση του θανάτου του δημοφιλούς ηθοποιού έκανε τον γύρο του Διαδικτύου και χιλιάδες θαυμαστές του εξέφρασαν τα συλλυπητήριά τους. Πρόκειται όμως για ακόμη μία ψευδή είδηση.

Ο 68χρονος γάλλος ηθοποιός είναι το τελευταίο «θύμα» στη λίστα εκείνων που είδαν τα ονόματα και τις φωτογραφίες τους να φιγουράρουν σε ασπρόμαυρο φόντο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μάλιστα, η σελίδα στο facebook που δημιουργήθηκε για τον Ντεπαρντιέ («R.I.P. Gérard Depardieu») έλαβε μέσα σε λίγα λεπτά σχεδόν ένα εκατομμύριο like και εκατοντάδες σχόλια.

Τα τελευταία χρόνια, έχουν πιάσει δουλειά οι εκπρόσωποι διαφόρων διασημοτήτων, τους οποίους τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν «πεθάνει» κατά καιρούς. Οι ανακοινώσεις διάψευσης δίνουν και παίρνουν. Στην τελευταία περίπτωση, εκπρόσωποι του Ντεπαρντιέ ανακοίνωσαν ότι ο ηθοποιός «μπήκε στη μακριά λίστα των διασημοτήτων που έχουν πέσει θύματα αυτής της φάρσας. Είναι ακόμη ζωντανός και καλά στη υγεία του, σταματήστε να πιστεύετε ό,τι βλέπετε στο Ιντερνετ».

Η μόδα των fake news, των ψευδών ειδήσεων, έχει φτάσει να θεωρείται πια μάστιγα. «Ο κόσμος τείνει να εκλαμβάνει ως αληθινή οποιαδήποτε είδηση ή πληροφορία προέρχεται από βιβλία, εφημερίδες, διαδικτυακά κέντρα και να τη διαδίδει αστόχαστα, ιδίως αν συμφωνεί με το περιεχόμενό της. Κανόνας προπαγάνδας από τον ψυχρό πόλεμο ή μια εκπληκτική ερευνητική αποκάλυψη, που ερμηνεύει γιατί εκατοντάδες ψευδείς ειδήσεις διασπείρονται με τη μορφή πανδημίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Οι ψευδείς πληροφορίες είτε κατασκευάζονται σκόπιμα, για να προσελκύσουν αφελείς ώστε να φτάσουν στο περιπόθητο κλικ, είτε περιλαμβάνουν μισές ή ελάχιστες αλήθειες οπότε είναι περισσότερο εθιστικές» λέει στα «ΝΕΑ» ο επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ευστράτιος Παπάνης.

Εκείνοι που… αναστήθηκαν. Το 2016 ήταν μια χρονιά που οι ψευδείς ειδήσεις θανάτων είχαν την τιμητική τους, ενώ οι κακεντρεχείς που επιζητούσαν άφθονα τα κλικ είχαν βάλει στο μάτι ηθοποιούς του Χόλιγουντ αλλά και προσωπικότητες από τον χώρο του αθλητισμού. Τις πρώτες ημέρες εκείνης της χρονιάς η είδηση που αναρτήθηκε στο twitter και ήθελε τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ να σκοτώθηκε πέφτοντας από αμαξίδιο του γκολφ στην πόλη Σάντα Μόνικα στη Νότια Καλιφόρνια, διαψεύστηκε αμέσως. Η ζημιά όμως είχε ήδη γίνει, αφού το twitter κατακλύστηκε γρήγορα από σχόλια και αναρτήσεις για τον ηθοποιό. Η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων του 80χρονου ηθοποιού χαρακτήρισε «αρρωστημένη φάρσα» την είδηση και δήλωσε πως ο δημοφιλής ηθοποιός είναι «ζωντανός και καλά στην υγεία του».

Οχι μία αλλά δύο φορές έχουν «πεθάνει» τον ηθοποιό Ρόουαν Ατκινσον, τον γνωστό σε όλους Mr Bean. Πέρυσι τον Ιούλιο το Διαδίκτυο πήρε φωτιά με την υποτιθέμενη αυτοκτονία του 59χρονου Βρετανού, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι η πράξη του αυτή ήταν αποτέλεσμα της χρόνιας κατάθλιψης που αντιμετώπιζε. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια δεν ήταν απαραίτητη η διάψευση, καθώς η σελίδα που είχε αποκλειστικό τον θάνατο του αγαπημένου ηθοποιού έγραφε ως ημερομηνία γέννησής του το 1995 και αυτό σήμαινε ότι ο Mr Bean αυτοκτόνησε στα 21 του. Αυτό το γεγονός έκανε τους χρήστες του Διαδικτύου να καταλάβουν την παγίδα και να γράψουν απαξιωτικά σχόλια για εκείνους που πρώτοι ανήρτησαν την ψεύτικη είδηση. Ο Ρόουαν Ατκινσον είχε «ξαναπεθάνει» το 2012, τότε σύμφωνα με όσους το διέδιδαν είχε σκοτωθεί σε αυτοκινητικό ατύχημα.

«Ανυπολόγιστη ζημιά». «Προϊόν πλημμελούς έρευνας δημοσιογράφων ή δημοσιογραφούντων, θεωρίες συνωμοσίας ή απλοϊκότητας, λαϊκισμός ή σκόπιμη εξαπάτηση, η ζημιά που προκαλείται είναι ανυπολόγιστη επειδή διαπερνά την κουλτούρα του αναγνώστη, ο οποίος σταδιακά αναισθητοποιείται, αδιαφορεί, σταματά να προβληματίζεται, γίνεται ολοένα και πιο παθητικός στο φιλτράρισμα των πληροφοριών αλλά και φορέας εξάπλωσης του φαινομένου» προσθέτει ο Ευστράτιος Παπάνης.

Το Διαδίκτυο δεν έχει όρια και μια ψευδής είδηση από έναν υπολογιστή σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη μπορεί να έχει πολιτικούς, διαφημιστικούς ή δυσφημητικούς σκοπούς. Τον Μάιο του 2016 μια ιστοσελίδα στην Ισπανία ανέφερε πως ο Μίκαελ Σουμάχερ έφυγετελικάαπό τη ζωή, έπειτα από δύο χρόνια πάλης με τη δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει μετά το ατύχημα που είχε.

«Είναι γεγονός ότι τα social media αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των ανθρώπων. Πέρα από την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση, χρησιμεύουν και ως βασικό μέσο για την ενημέρωσή τους. Η αμεσότητα και η προσβασιμότητα που προσφέρουν στον χρήστη, τα κατατάσσει πρώτα ανάμεσα στις επιλογές ενημέρωσης.Ωστόσο, πολλές από τις ειδήσεις που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο δεν είναι αληθινές και κατατάσσονται στην κατηγορία των ψευδών ειδήσεων. Σκοπός τους είναιη παραπλάνηση του χρήστημε απώτερο στόχο την παραπληροφόρηση καιτην αποκόμιση κέρδους από τις διαφημίσεις. Η εξουσία που γνωρίζουν τα social media (όπως είναι το facebook ή το twitter) στον τομέα της ενημέρωσηςτα καθιστά άμεσαυπεύθυνα στηλήψη μέτρων για τηδιάδοση εσφαλμένων πληροφοριών. Η διασπορά των ψευδών ειδήσεων είναι πλέον σε έξαρση αποτελώντας αντικείμενο συζήτησης επιστημονικού ενδιαφέροντος παγκοσμίως.Στην Ελλάδα, ωστόσο, ο προβληματισμός για το φαινόμενο των fake news δεν είναι ανάλογος του μεγέθους που συναντάται στις υπόλοιπες κοινωνίες» τονίζει η υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ελενα Πρασσά.

Ελληνικές πρωτιές. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που εμπιστεύεται για την ενημέρωση κυρίως το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παράλληλα 21% των Ευρωπαίων εμπιστεύεται τα κοινωνικά δίκτυα, καθώς το ραδιόφωνο βρίσκεται στην πρώτη θέση με 59% θετικές γνώμες. Μάλιστα, οι Ελληνες διαβάζουν και σχολιάζουν ειδήσεις στα κοινωνικά δίκτυα σε υψηλότερο βαθμό –74% –από τους χρήστες σε άλλες χώρες.

Πώς να διακρίνετε τις ψευδείς ειδήσεις

Ερευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ έδειξε πως παιδιά και έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι απέναντι στις ψευδείς ειδήσεις, κι αυτό γιατί 8 στους 10 δεν μπορούν να ξεχωρίσουν ποιες ειδήσεις που διαβάζουν στα Μέσα είναι αληθινές και ποιες όχι. Η έρευνα έγινε σε δείγμα συνολικά πάνω από 7.800 μαθητές γυμνασίου και λυκείου αλλά και φοιτητές. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως οι νέοι άνθρωποι στις μέρες μας δεν δίνουν βάση στην ποιότητα της πληροφορίας, αρκεί οι ειδήσεις να φαίνονται αληθοφανείς. Είναι δε χαρακτηριστικό πως αρκούνται σε μια μεγάλη φωτογραφία ή σε αρκετές λεπτομέρειες για να πιστέψουν το περιεχόμενο της ανάρτησης.

Σύμφωνα με τον Ευστράτιο Παπάνη, επίκουρο καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και την Ελενα Πρασσά, υποψήφια διδάκτορ Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, υπάρχουν τρόποι προφύλαξης των χρηστών από τα fake news:

* Μην δέχεστε άκριτα όσα διαβάζετε στο Ιντερνετ.

*Διασταυρώστε τις πηγές της πληροφορίας, την εγκυρότητα και την αυθεντικότητα των site που επισκέπτεστε.

* Ελέγξτε εάν η είδηση δημοσιεύθηκε και σε εφημερίδες ή προβλήθηκε στην τηλεόραση ή μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο.

* Τσεκάρετε τη διεύθυνση του site που επισκέπτεστε. Είναι η κατάληξή του φυσιολογική (π.χ .com, ή .gr); Εχει παρελθόν στη διάδοση τέτοιων πληροφοριών; Πότε δημιουργήθηκε; Μήπως προσποιείται πως είναι κάποιος άλλος έγκυρος ιστότοπος;

* Μην κοινοποιείτε τίποτα εάν δεν είστε βέβαιοι για την προέλευσή του.

* Εξασκείστε τις κριτικές σας δεξιότητες. Η επιφυλακτικότητα είναι προτιμότερη από την αφέλεια.