Σοσιαλισμός και προοδευτική απάντηση στον λαϊκισμό

Οσο βέβαιο είναι ότι η δημοκρατία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές κατακτήσεις της ανθρωπότητας, άλλο τόσο βέβαιο είναι ότι δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη και παγιωμένη. Μετεξελίσσεται συνεχώς και καλείται να απαντήσει σε νέες ανάγκες, καθώς τα προβλήματα στον σύγχρονο κόσμο γίνονται πιο σύνθετα και υπερβαίνουν τις δυνατότητες των κρατών για να λυθούν. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα του μέτρου και του λόγου που καταξιώνει τον άνθρωπο και την αξιοπρέπειά του. Μόνο που για την καλή της λειτουργία προϋποθέτει ενημερωμένους, ώριμους και ενεργούς πολίτες. Η δημαγωγία και ο λαϊκισμός αποτελούν την αχίλλειο πτέρνα της για αυτό και συχνά μεγάλους ηγέτες, όπως ο Περικλής, διαδέχονται δημαγωγοί. Σε κρίσιμες στιγμές, αντί ο ορθολογισμός και η κρίση ως πνευματική λειτουργία να ενεργοποιούνται, κυριαρχεί ο ανορθολογισμός και οξύνονται τα πάθη.

Για την αντιμετώπιση του λαϊκισμού και την ενδυνάμωση της δημοκρατίας πρωταρχικό ρόλο έχει η καταξίωση της πολιτικής λειτουργίας και η αξιοπιστία των θεσμών. Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν θεσμικούς ρόλους επιβάλλεται όχι μόνο να σέβονται τις υποχρεώσεις και τα όρια των δικαιωμάτων τους, αλλά να εμπλουτίζουν με τη δράση και τις αποφάσεις τους το συμβολικό περιεχόμενο του ρόλου τους. Οι θεσμοί είναι τα εργαλεία μιας κοινωνίας που ενσωματώνουν και νοηματοδοτούν τις αξίες και τις ιδέες.

Ο παιδαγωγικός ρόλος των πολιτικών προσώπων διευρύνει και καταξιώνει τη δημοκρατία. Αναδεικνύει την κενότητα και την επικινδυνότητα των λαϊκίστικων υποσχέσεων, που μετατρέπουν τους πολίτες σε οπαδούς και την κοινωνία σε όχλο εύκολα διαχειριζόμενο από ανεγκέφαλους ηγέτες. Ο διάλογος, η διαφάνεια, η συναίνεση και ο σεβασμός στους κανόνες δικαίου στερεώνουν τη δημοκρατία και αποτελούν ανάχωμα σε κάθε μορφής λαϊκισμό.

Απάντηση στον λαϊκισμό επίσης είναι ο βασικός πολιτικός προσανατολισμός της σοσιαλδημοκρατίας για άμβλυνση των ανισοτήτων και η εξασφάλιση βασικών αναγκών για όλους τους πολίτες. Η εργασία, η υγεία, η παιδεία, η στέγαση και η ασφάλεια είναι αγαθά που πρέπει όλοι να απολαμβάνουν, ανεξαρτήτως οικονομικής δυνατότητας. Το κράτος δικαίου και το κοινωνικό κράτος δεν συνιστούν πράξη φιλανθρωπίας, αλλά αποτελούν κύρια υποχρέωση του σοσιαλιστικού ιδεώδους και της ευνομούμενης πολιτείας. Τα ανθρώπινα, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα που συνθέτουν την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να είναι απολύτως σεβαστά. Αυτά ακριβώς απειλούν ο λαϊκισμός και οι εθνικολαϊκιστικές υπερβολές που δεν αντιμετωπίζονται με διοικητικά μέτρα. Η οποιαδήποτε αδράνεια εγκυμονεί κινδύνους και περιπέτειες.

Σήμερα, όσο επιθυμητή κι αν είναι η επιστροφή στις «παλιές καλές μέρες», υπάρχουν αντικειμενικές δυσχέρειες, που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη αυτή την επιστροφή. Τέτοιες δυσχέρειες είναι η παγίωση της παγκοσμιοποίησης και η αναπόφευκτη αλληλεξάρτηση των οικονομιών, η δυσπιστία στα παραδοσιακά – συστημικά – πολιτικά σχήματα, ο «εύκολος» και «ελκυστικός» στον μέσο πολίτη δρόμος, που προσφέρουν όλες σχεδόν οι μορφές του λαϊκισμού.

Ερώτημα. Είναι ανυπέρβλητες οι δυσχέρειες αυτές για μια ουσιαστική ανάκαμψη του σοσιαλδημοκρατικού χώρου που θα μπορούσε να προσφέρει ελπίδα στον κουρασμένο από τη συνεχή λιτότητα, δημοκρατικό πολίτη; Ασφαλώς όχι. Προϋποθέτει όμως τη δημιουργία μιας άλλης, νέας σχέσης ανάμεσα στον πολίτη και τον πολιτικό. Μιας σχέσης που θα εδράζεται στην ειλικρίνεια και την εμπιστοσύνη και θα περιλαμβάνει ασφαλή, ρεαλιστικά βήματα με προοπτική στην ευημερία και στην πρόοδο και όχι ευχάριστες στα αφτιά, αλλά ανεδαφικές υποσχέσεις.