Βρίσκονται πίσω από τα μεγαλύτερα εγκλήματα, τα δυνατότερα πάθη αλλά και τις πιο ευτυχισμένες στιγμές. Αιώνια και πανταχού παρόντα, αναλλοίωτα και δυνατά, αποτελούν την κινητήρια δύναμη για κάθε σχεδόν ανθρώπινη πράξη. Είναι οι πρωταγωνιστές σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχαιολογικές εκθέσεις, που τολμά να τα αναγνωρίσει, να τα διερευνήσει, να τα ψηλαφίσει κι εντέλει να τα αποκαλύψει μέσα από 129 σπάνια έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Ο λόγος για τα συναισθήματα όπως αποτυπώθηκαν σε γλυπτά κι αγγεία, νομίσματα κι αναθήματα από το 700 π.Χ. έως το 200 π.Χ. και τα οποία αποτελούν το πολύτιμο υλικό της έκθεσης «εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων». Εκθεση που παρουσιάζεται από την Τρίτη στο Μουσείο Ακρόπολης σε συνδιοργάνωση με το Ιδρυμα Ωνάση κι η οποία έρχεται στην Αθήνα αφού ήδη κατέκτησε το αμερικανικό κοινό στους τρεις μήνες που φιλοξενήθηκε στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης.

Για ποιον λόγο ώς σήμερα δεν έχουμε κοιτάξει βαθιά στην ψυχή των αρχαίων Ελλήνων; «Από επιστημονικής απόψεως, θα πρέπει να “κατηγορήσουμε” τον Γιόαχιμ Βίνκελμαν, που δημιούργησε την ιδέα της αρχαίας ελληνικής τέχνης ως κάτι απαράμιλλο, λευκό, καθαρό, ρομαντικό κι οι επόμενες γενιές ακολούθησαν αυτή την οπτική. Εφόσον υπάρχει η έντονη ταύτιση με την αρχαιότητα, υπάρχει ο φόβος ότι αν ρίξουμε άπλετο φως στις σκοτεινές πτυχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου, θα πρέπει να κοιταχτούμε κι εμείς λίγο καλύτερα στον καθρέφτη» εξηγεί στα «Πρόσωπα» ο αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια Ιωάννης Μυλωνόπουλος, ένας εκ των τριών επιμελητών της έκθεσης μαζί με τον καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανωτάτων Σπουδών στο Πρίνστον Αγγελο Χανιώτη και τον επίτιμο διευθυντή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νίκο Καλτσά.

Μέσα από την έκθεση αυτή, λοιπόν, αποκαθίσταται μια λανθασμένη ή έστω ελλιπής εικόνα που είχαμε για τους αρχαίους Ελληνες; «Απολύτως» εκτιμά ο Ιωάννης Μυλωνόπουλος. «Εχουμε μια αίσθηση της αρχαιότητας φρικτά εξιδανικευμένη. Η βία όπως αναπαρίσταται στην αρχαία ελληνική τέχνη είναι τρομακτική. Απλά έχουμε επιλέξει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Παρθενώνα, ξεχνώντας πώς χτίστηκε, ποιος πλήρωσε, πόσες πόλεις καταστράφηκαν επειδή δεν πλήρωναν φόρο στην Αθήνα. Η έκθεση έρχεται να συμπληρώσει και να δείξει άλλες πτυχές της αρχαίας ελληνικής ψυχής παρουσιάζοντας πράγματα που θεωρούσαμε εν μέρει δεδομένα κι άλλα που δεν τα γνωρίζαμε καθόλου» συνεχίζει.

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ – ΑΚΡΟΠΟΛΗ. Οσο για την εικόνα της έκθεσης στο Μουσείο Ακρόπολης, διαφέρει σε τρία βασικά σημεία σε σχέση με εκείνη της Νέας Υόρκης, όπως μας αποκαλύπτει ο πρόεδρος του Μουσείου, ομότιμος καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής, που έχει τη γενική εποπτεία της έκθεσης σε συνεργασία με την αρχιτέκτονα Ελένη Σπάρτση.

«Χρησιμοποιούμε διαφορετικό σκηνικό. Πρόκειται για μια μεγάλη σπείρα με κόκκινα διαβαθμισμένα και εναλλασσόμενα λάβαρα από ανοικτό κόκκινο έως βαθύ που ανταποκρίνονται στα συναισθήματα και την έντασή τους και η οποία περικλείεται σε γκριζωπό τοίχωμα έτσι ώστε να απορροφά την ένταση του κόκκινου και να ανταποκρίνεται στο άλλο κομμάτι του εσωτερικού κόσμου, το έλλογο.

Ενα δεύτερο στοιχείο είναι ότι χρησιμοποιούμε άπλετο φως για να αναδειχθούν τα δυο αγάλματα του Ερωτα και του Πόθου, που είναι η θετική πλευρά των συναισθημάτων, και η θυσία της Ιφιγένειας –μια μαύρη στιγμή –μπαίνει σε ένα σκοτεινό χώρο. Και το τρίτο είναι ότι χρησιμοποιούμε βίντεο δίπλα σε πολυπρόσωπες παραστάσεις αγγείων για να πλοηγήσουμε τον επισκέπτη και να μπορέσει να αναγνωρίσει εύκολα τις μορφές, ώστε να επιστρέψει στο πρωτότυπο έργο για να τις ανακαλύψει».

Πόθος και απελπισία

Η πανέμορφη μάντισσα και κόρη του Πριάμου Κασσάνδρα, κατά τη λεηλασία της Τροίας, αναζήτησε καταφύγιο στο ιερό της Αθηνάς και αγκάλιασε με απελπισία το Παλλάδιο, την ιερή εικόνα της θεάς, παρακαλώντας για τη ζωή της. Μόλις την αντίκρισε ο Αίας, γέμισε οργή, πόθο και το αίσθημα υπεροχής που χαρακτηρίζει τους νικητές. Την απομάκρυνε από το άγαλμα και τη βίασε μέσα στο ιερό, προβαίνοντας σε μια πράξη ιεροσυλίας προς την Αθηνά. Η σκηνή με τη γυμνή – τρωτή Κασσάνδρα και τον σε πλήρη εξάρτυση ισχυρό Αίαντα που απεικονίζεται στον ερυθρόμορφο αμφορέα του 450 π.Χ. περιγράφεται στο χαμένο έπος «Ιλίου Πέρσις» που αποδίδεται στον Αρκτίνο από τη Μίλητο.

Αμφορέας με λαιμό τύπου Nola, με παράσταση του Αίαντα που αιχμαλωτίζει την Κασσάνδρα. Περ. 450 π.Χ. Πηλός, ερυθρόμορφο. Αποδίδεται στον Ζωγράφο της Αιθιοπίας. Αττική. Νέα Υόρκη, The Metropolitan Museum of Art

Αθωότητα και χαρά

Η ένταση του χαμόγελου, που εκφράζεται από το μισάνοιχτο στόμα και το βλέμμα, αντανακλά την αθωότητα, την εγκαρδιότητα και τη χαρά του παιδικού προσώπου. Δώρο ευχαριστίας των γονέων προς τη θεά είτε για την αίσια έκβαση της γέννας είτε για την ανάρρωση των παιδιών ύστερα από ασθένεια είτε για την προστασία τους από την Αρτεμη, με το παιδικό χαμόγελο εκφράζονται αφενός η τρυφερότητα και η ανεμελιά της παιδικής ηλικίας, αφετέρου η ευγνωμοσύνη προς τη θεά. Με την εύνοιά της, άλλωστε, τα μεν κορίτσια ανατρέφονταν ώστε να ολοκληρωθούν με τον γάμο και την απόκτηση παιδιών, τα δε αγόρια μετά την ενηλικίωσή τους εντάσσονταν ως υπεύθυνοι πολίτες στην κοινωνία, συμβάλλοντας στην εύρυθμη λειτουργία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Κεφάλι παιδιού που χαμογελάει. 325-300 π.Χ. Βραυρώνα, ιερό της Αρτεμης. Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας

Πίκρα και αγάπη

Την πρώτη ίσως καταγραφή τροχαίου αποτελεί η μαρμάρινη επιτύμβια στήλη του 2ου-3ου αι. μ.Χ. που αφορά ένα γουρουνάκι. Το ζωάκι – το οποίο ενδέχεται να εκτελούσε ακροβατικά νούμερα – προσφέρθηκε ως δώρο και ξεκίνησε με τον νέο του κύριο από τη Δαλματία προς την Εδεσσα για να συμμετάσχει σε διονυσιακή γιορτή. Σε μια κατηφόρα κατά μήκος της Εγνατίας Οδού ο κύριός του φαίνεται ότι έχασε τον έλεγχο της άμαξας, με αποτέλεσμα ο χοίρος, που προπορευόταν, να βρεθεί κάτω από τους τροχούς της και να σκοτωθεί. Με έκδηλη πίκρα και αγάπη ο κύριος του χοίρου τον τίμησε εγείροντας επιτύμβια στήλη στον τόπο του ατυχήματος.

Επιτύμβια στήλη για έναν αξιαγάπητο χοίρο, θύμα τροχαίου ατυχήματος. 2ος-3ος αι. μ.Χ. Μάρμαρο. Εδεσσα, αρχαιολογικός χώρος Λόγγου. Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας

Ευγνωμοσύνη

Στο μικρού μεγέθους μαρμάρινο ανάγλυφο απεικονίζονται δύο αφτιά, πάνω από τα οποία κρέμονται κλαδιά κληματαριάς με φύλλα και καρπούς. Η επιγραφή εξηγεί ότι η Αγκίς αφιέρωσε σε ένδειξη ευγνωμοσύνης το ανάγλυφο στον Διόνυσο, έπειτα από τάμα της, επειδή εισάκουσε την προσευχή της. Τα τσαμπιά σταφυλιών σχετίζονται με τον θεό, τα ανάγλυφα αφτιά υποδηλώνουν την προθυμία του να εισακούει τις προσευχές των πιστών του. Αντίστοιχα αναθηματικά ανάγλυφα με αφτιά ή ίχνη ποδιών – υποδήλωση επιφάνειας – βρίσκονται συχνά σε ιερά αιγύπτιων θεών. Το ανάγλυφο βρέθηκε στο Σαραπείο της Θεσσαλονίκης, όπου μαζί με τους αιγύπτιους θεούς λατρεύονταν και άλλοι «σύνναοι» θεοί, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Διόνυσος.

Μαρμάρινο ενεπίγραφο ανάγλυφο με παράσταση αυτιών2ος αι. μ.Χ.Θεσσαλονίκη, ΣαραπείονΑρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Οργή και πόνος

Μία από τις τραγικότερες σκηνές της «Ιλιάδας» απεικονίζεται στην αττική μελανόμορφη λήκυθο που βρέθηκε στον αποθέτη του Ναού της Ηρας στη Δήλο. Ο Αχιλλέας, μέσα στην παραφορά που τον οδήγησε ο αβάστακτος πόνος του για τον χαμό του Πατρόκλου, ατιμάζει το άψυχο σώμα του Εκτορα. Το σέρνει δεμένο από το άρμα του και το κρατά επί 12 ημέρες.

Εδώ η αγγελιαφόρος των θεών Ιρις χειρονομεί μπροστά από τον ηνίοχο του Αχιλλέα. Ο ήρωας κατεβαίνει από το άρμα του δίπλα στον ταφικό τύμβο του Πατρόκλου, ενώ στον χώρο ίπτανται οι ψυχές δύο πολεμιστών, πιθανότατα του Εκτορα και του Πατρόκλου. Ο θυμός του αχαιού ήρωα καταλαγιάζει με θεϊκή παρέμβαση.

Λήκυθος με παράσταση του Αχιλλέα που σέρνει το άψυχο κορμί του Εκτορα. Τέλος 6ου αι. π.Χ. Πηλός, μελανόμορφο, αποδίδεται στην Ομάδα του Λεάγρου. Δήλος, Ηραίον. Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου

Τελευταία Νέα