Η τέχνη του λόγου, η τέχνη της πειθούς στη βάση συγκροτημένων επιχειρημάτων, άνθησε στην αρχαία Ελλάδα. Οι πολίτες στην αρχαία πόλη-κράτος έπρεπε να είναι ικανοί να εκφέρουν λόγο συγκροτημένο και πειστικό. Στην Εκκλησία του Δήμου ίσχυε «τις αγορεύειν βούλεται» και η πειστικότητα του λόγου του αγορητού οδηγούσε σε αποφάσεις καθοριστικές για τη μοίρα της πόλης.
Η σημασία της τέχνης του λόγου συναντάται στους προσωκρατικούς, κατεξοχήν στον Σωκράτη, και διδάσκεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα και στο Λύκειο του Αριστοτέλη.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία μάς κληροδότησε πληθώρα αγορεύσεων που καθόρισαν την πορεία της Ιστορίας. Ο «Επιτάφιος» του Περικλέους είναι ύμνος στην αθηναϊκή δημοκρατία και την ελευθερία. Οι δημηγορίες του Θουκυδίδη είναι λαμπρά παραδείγματα ρητορικής αντιπαράθεσης. Οι «Φιλιππικοί» και οι «Ολυνθιακοί» του Δημοσθένη είναι μια προσπάθεια αφύπνισης των Αθηναίων έναντι του επερχόμενου εξωτερικού κινδύνου.
Σε αυτό το πλαίσιο ευδοκίμησαν ρήτορες και σοφιστές. Ο Πλάτων στον «Φαίδρο» και τον «Γοργία» θα προειδοποιήσει ότι η σοφιστική απομακρύνει από την αλήθεια. Δημαγωγοί, όπως ο Κλέων και ο Αλκιβιάδης θα χρησιμοποιήσουν την τέχνη του λόγου για να ικανοποιήσουν προσωπικές φιλοδοξίες και να παρασύρουν την πόλη στον όλεθρο.
Η τέχνη του λόγου θα μεταλαμπαδευτεί στη Ρώμη με τις αγορεύσεις του Κικέρωνα. Οι «Λόγοι κατά Κατιλίνα» αποτελούν τη συνεισφορά του στο πολίτευμα, στην προάσπιση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων του λαού. Η τέχνη του λόγου θα ευδοκιμήσει στο Βυζάντιο μέχρι την Αλωση και θα ανθήσει ξανά στη Δύση με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό.
Στην εποχή μας ο πολιτικός λόγος είναι κακός λόγος. Οι λέξεις στο πεδίο της πολιτικής έχουν χάσει το αληθινό τους περιεχόμενο. Εχουν γίνει οι κάδοι και τα βαρέλια, όπως θα έλεγε ο Χάιντεγκερ, για την άντληση αποστεωμένων κλισέ. Λογοκόποι, δημαγωγοί και φωνακλάδες αλλοιώνουν τις έννοιες των λέξεων, απευθύνονται στο θυμικό, φυλακίζουν τα αισθήματα των πολιτών και σκοτώνουν την ελευθερία της σκέψης. Η κοινωνία των πολιτών από ζωντανός δήμος μετατρέπεται σε μια απέραντη κοιλάδα των δακρύων. Οι πολίτες αποστρέφονται την πολιτική και απέχουν.
Ο Παλαμάς, γράφοντας για μια άλλη περίοδο πολιτικής παρακμής, δίνει μια σπαρακτική εικόνα εκφυλισμού λόγου και πολιτικής. «Δεν έχεις Ολυμπε θεούς, μηδέ λεβέντες Οσσα, ραγιάδες έχεις μάνα γη, σκυφτούς για το χαράτσι, κούφιοι και οκνοί καταφρονούν τη θεία τραχειά σου γλώσσα, των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι… και δημοκόποι Κλέωνες και λογοκόποι Ζωίλοι, και Μαμμωνάδες βάρβαροι, και χαύνοι λεβαντίνοι, λύκοι ω κοπάδια οι πιστικοί και ψωριασμένοι σκύλοι και οι χαροκόποι αδιάντροποι και πόρνη η Ρωμιοσύνη».
Η άρθρωση ορθού λόγου, η επανανοηματοδότηση της πολιτικής και η σύνδεση λόγου και πράξης είναι η αναγκαία συνθήκη για να βγούμε από τη σημερινή πολιτική παρακμή.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και πρώην υπουργός
λείπει σε άδεια.
