Είναι πολλοί αυτοί που ταυτίζουν την Ευρωπαϊκή Ενωση με την Ευρώπη παραβλέποντας ορισμένες βασικές διαφορές. Από ιστορικής απόψεως, φυσικά, είναι σαφές ότι με τη συμβολή της στη λήξη των βίαιων συγκρούσεων μεταξύ των κρατών-μελών της η ΕΕ ενσαρκώνει σήμερα το άλλο άκρο της προπολεμικής Ευρώπης. Αλλά και με γεωγραφικούς όρους οι αλλεπάλληλες διευρύνσεις χάρισαν στην ΕΕ μια έκταση που φτάνει όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν εκείνη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Να όμως που η αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ μας υπενθύμισε κάτι βασικό: ότι η τάση της ΕΕ να επεκτείνεται δεν είναι μη αναστρέψιμη και ότι η ύπαρξή της ως πολιτικής οντότητας δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Δυο παράγοντες επέδρασαν καταλυτικά στην πορεία της ΕΕ όλα αυτά τα χρόνια. Από τη μια πλευρά, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ενισχύθηκε, ενώ από την άλλη τα οφέλη αυτής της ολοκλήρωσης επεκτάθηκαν σε όλο και περισσότερα κράτη. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 ήταν μια ευκαιρία και συγχρόνως μια πρόκληση. Με την κατάρρευση του κομμουνισμού, εξαφανίστηκε η διαιρεμένη Ευρώπη που είχε δημιουργηθεί στη Γιάλτα και η επέκταση της ΕΕ δεν αφορούσε πλέον κράτη που ανήκαν στη δυτική σφαίρα επιρροής.

Η πρώτη πάντως οντότητα όπου έλαβε χώρα στο δύσκολο έργο της ενοποίησης της Δυτικής με την Ανατολική Ευρώπη ήταν το ΝΑΤΟ. Το 1997, δύο χρόνια προτού η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία γίνουν πλήρη μέλη, η Συμμαχία είχε συνάψει μια συμφωνία με τη Ρωσία, τη λεγόμενη Ιδρυτική Πράξη. Τότε τελείωσε πραγματικά ο Ψυχρός Πόλεμος. Το 2004, οι ίδιες αυτές χώρες εντάχθηκαν μαζί με άλλες επτά στην ΕΕ. Οι παραδοσιακές σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη είχαν πλέον εξαφανιστεί καθώς η ΕΕ αποκτούσε ένα νέο ειδικό βάρος τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Αλτιέρο Σπινέλι έλεγε το 1940 ότι το φιλευρωπαϊκό κίνημα «θα έπρεπε να βρει έναν τρόπο ώστε να μην αγνοούνται τα εθνικά συναισθήματα, αλλά αντίθετα να εκφράζονται ελεύθερα». Για τις χώρες που βρίσκονταν υπό τη σοβιετική κυριαρχία, η ΕΕ αντιπροσώπευε –μαζί με τις εγγυήσεις στο πεδίο της δημοκρατίας και εκείνο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων –έναν δρόμο προς την πραγμάτωση των εθνικών φιλοδοξιών. Την εποχή εκείνη, η ευρωπαϊκή ενοποίηση μετρούσε επειδή δεν συνεπαγόταν καμία ντε φάκτο απώλεια της εθνικής κυριαρχίας. Αντίθετα, προσέφερε μεγάλα κοινωνικοοικονομικά οφέλη επιτρέποντας στα μέλη της να αυξήσουν την επιρροή τους διεθνώς.

Το ευρωπαϊκό μοντέλο βασίζεται σε μια σειρά από θεμελιώδεις δεσμεύσεις που πρέπει να γίνονται σεβαστές. Αυτές οι δεσμεύσεις λειτούργησαν ως πόλος έλξης για τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Είναι σαφές ότι κάθε κοινωνικοπολιτική πρόοδος έχει την αρνητική όψη της, αλλά, κατ’ αντιστοιχίαν, ακόμη κι η άνοδος του εθνικισμού και του λαϊκισμού έχει και μια θετική πλευρά. Θέτοντας τον εαυτό της απέναντι σε αυτές τις δυο δυνάμεις και ανανεώνοντας τη ρητορική της ώστε να απαντήσει στις σημερινές ανάγκες της ευρωπαϊκής κοινωνίας, η ΕΕ μπορεί να ανακτήσει το κύρος της και τη δύναμή της. Το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από αυτό.

Ο Χαβιέρ Σολάνα είναι ισπανός πολιτικός, πρώην γ.γ. του ΝΑΤΟ

Τελευταία Νέα