Βρισκόμαστε ήδη στην καρδιά του καλοκαιριού και τα απανταχού πολυσέλιδα αστυνομικά μυθιστορήματα ξεπροβάλλουν στις παραλίες μαζί με το αντηλιακό. Σύγχρονα αναγνώσματα κυρίως, εύκρατης ψυχαγωγίας. Ο ζωτικός ορίζοντας αυτού που ονομάζουμε κλασικό περιορίζεται ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα να είναι πια είδος προς εξαφάνιση. Η επίμονη προσπάθεια αρκετών εκδοτικών οίκων να φέρουν στο φως κρυμμένους θησαυρούς συγγραφέων που διαθέτουν και ικανό ψυχαγωγικό υλικό, αλλά και λογοτεχνική επάρκεια, είναι αν μη τι άλλο αξιοπρόσεκτη.

Ο Ουίλκι Κόλινς εγκατέλειψε μικρός το σχολείο και αρχικά ακολούθησε τα χνάρια του ζωγράφου πατέρα του, δοκιμάζοντας την τύχη του στον καμβά. Επειτα σπούδασε νομικά και εξάσκησε για λίγο το επάγγελμα του δικηγόρου. Με όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά για μια καλή σταδιοδρομία, παράτησε τα πάντα για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στο γράψιμο. Η γνωριμία και η στενή φιλία του με τον Κάρολο Ντίκενς έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην τελική του απόφαση. «Το θαμμένο μυστικό» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο αναγνωστικό κοινό σε περιοδική μορφή, δηλαδή σε εβδομαδιαίες δημοσιεύσεις. Γύρω στα 1857, τα κείμενα μαζεύτηκαν σ’ έναν ενιαίο τόμο, αυτόν που περίπου έχουμε στα χέρια μας. Οι εκδόσεις Gutenberg από φέτος το καλοκαίρι εντάσσουν στην σειρά «Aldina» αθησαύριστα αστυνομικά μυθιστορήματα της βρετανικής σχολής. Εκτός από τον Ουίλκι Κόλινς έχουν εκδοθεί μέχρι στιγμής δυο βιβλία του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ και ένα της λιγότερο γνωστής μα όχι αμελητέας, Αννας Κάθριν Γκριν.

Σύννεφα στην ευτυχία

Το μυθιστόρημα αρχίζει τον Αύγουστο του 1829 και τοποθετείται στην περιοχή της Κορνουάλης. Η οικογένεια Τρέβερτον έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας παραδοσιακής μεγαλοαστικής οικογένειας. Ο άντρας εφοπλιστής, η γυναίκα πρώην ηθοποιός. Μένουν στον μυστηριώδη Πύργο της Πορθγκένα και ανάμεσά τους ζει μια αλλόκοτη καμαριέρα, η Σάρα Λίζον. Η κυρία του Πύργου λίγο πριν πεθάνει, εμπιστεύεται στην καμαριέρα την ύστατη επιθυμία της. Πρόκειται για μια επιστολή που θα πρέπει να παραδοθεί στον σύζυγό της όταν εκείνη φύγει από τη ζωή. Κάτι που δεν συμβαίνει. Εν συνεχεία γίνεται ένα χρονικό άλμα δεκαπέντε χρόνων. Εκεί θα συναντήσουμε τη μοναχοκόρη του Τρέβερτον να έχει μόλις παντρευτεί τον τυφλό γιο ενός γαιοκτήμονα. Το ζευγάρι έχοντας μοιράσει τρόπον τινά τις περιουσίες, ετοιμάζεται να γυρίσει πίσω στον Πύργο. Ομως, κάτι έρχεται στο διάβα τους και συννεφιάζει κατά πολύ την ευτυχία τους.

Το βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά προοίμιο του ονομαστού μυθιστορήματος «Η γυναίκα με τα άσπρα» (μτφ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, Gutenberg), χωρίς να χάνει επουδενί την αυτάρκειά του. Ο Ουίλκι Κόλινς ήδη από τη «Φεγγαρόπετρα» (μτφ. Τάσος Δαρβέρης, Μέδουσα), σμίλεψε δυο νέα λογοτεχνικά είδη: το νουάρ μυθιστόρημα και το ξαδελφάκι του, το αστυνομικό. Καλό θα είναι να μην τα συγχέουμε. Το παρόν βιβλίο είναι ένα ατόφιο νουάρ μυθιστόρημα, που σημαίνει ότι βασίζεται στην ύφανση μιας ατμόσφαιρας ομιχλώδους μυστηρίου, μιας αδιάλειπτης υπεκφυγής μέσω συνεχών υπονοουμένων, όπως και στο μεθοδικό χτίσιμο των χαρακτήρων. Ο συγγραφέας είναι από τους πρώτους που δεν τοποθετούν τη λύση του αινίγματος στο τέλος. Δεν συσσωρεύει στρώματα πλοκής για να δώσει μια εντυπωσιακή έως και απότομη κάθαρση. Εισάγει τον αναγνώστη στην εξαντλητική παρατήρηση των λεπτομερειών πάνω σε προφανή γεγονότα, για να διαπεράσει στο τέλος κάθετα τον ρεαλισμό.

Η φύση του εγκλήματος

Με αυτό τον τρόπο υποστηρίζει το σχήμα του Εντγκαρ Αλαν Πόε, που το είχε βαφτίσει: «λογικότης». Ο φορμαλισμός του Ουίλκι Κόλινς έχει ως σημείο αναφοράς τη φύση του εγκλήματος ή του μυστικού εν προκειμένω και όχι ποιος είναι ο φταίχτης. Εντέλει βάζει ερωτήματα πάνω την ίδια την ανθρώπινη φύση. Γι’ αυτό και ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του είδους, μένοντας παράλληλα πιστός σε αυτά. Εξερευνά σταδιακά και με πείσμα το πώς οι ήρωές του αντιδρούν κάτω από μια σειρά στοχευμένων ερεθισμάτων. Το παιχνίδι παίζεται στις ανεπαίσθητες δια γυμνού οφθαλμού, ψυχικές μετατοπίσεις των χαρακτήρων. Μια οξύθυμη στιγμή, μια αδεξιότητα, ένα μίνι κρεσέντο ναρκισσισμού, ένας ξαφνικός φόβος, μια διαταραχή στην ισορροπία του σώματος. Ο Ουίλκι Κόλινς μετατρέπει το ελάχιστο γεγονός σε μέγιστη πληγή.

Γοτθικές αποχρώσεις

Τα φαντάσματα του παρελθόντος επιστρέφουν

Οταν έρχεται στο προσκήνιο του έργου το νιόπαντρο ζευγάρι, η κληρονόμος και μοναχοκόρη των Τρέβερτον, Ρόζαμοντ μαζί με τον τυφλό σύζυγό της Λένι Φράνκλαντ, τίποτα δεν φαίνεται να σκιάζει την ειλικρινή ευτυχία τους. Το μυστικό όμως, αρχίζει να σπέρνει αμφιβολίες. Τα φαντάσματα του παρελθόντος επιστρέφουν και κάπου εκεί θα εμφανιστεί και πάλι η καμαριέρα. Με άλλη ταυτότητα αυτή τη φορά. Με τις ευσυνείδητες, αθόρυβες κινήσεις μιας γυναίκας με απότομες μεταστροφές συμπεριφοράς. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη μεταμφίεση και την απάτη, με τρόπο οργανικό μέσα στο μυθιστόρημα. Αφήνει τους ήρωές του είτε να διαφύγουν από τη δύσκολη στιγμή, είτε να πετύχουν τον σκοπό τους, με πλάγιους τρόπους. Τα συναισθήματά τους αλληλοαναιρούνται. Υπάρχουν φορές που σπαράσσονται κιόλας. Τον σύγχρονο αναγνώστη που δεν είναι μαθημένος στο αργό πλέξιμο της αφήγησης, ενδέχεται να τον πιάσει «κρίση» ανυπομονησίας. Ομως θα πρέπει να οπλιστεί με την ίδια υπομονή που διαθέτει ο συγγραφέας. Η οποία είναι πολύ κοντά στον φυσικό χρόνο αντίληψης του ανυποψίαστου ανθρώπου, ενός γεγονότος που διαβάλλει και ανατρέπει την γραμμική καθημερινή ρουτίνα.

Ο ακριβής σχεδιασμός των χαρακτήρων και οι αμφίσημες μεταξύ τους σχέσεις αποτελούν τα μεγάλα ατού του συγγραφέα. Εκμεταλλεύεται τους κενούς χώρους ανάμεσα στις συνειδησιακές τους διακυμάνσεις, για να βρεθεί ενώπιος ενωπίω με τις ανείπωτες αλήθειες τους. Ενα νουάρ γοτθικών αποχρώσεων, που γοητεύει με το πλούσιο υλικό του.

Wilkie Collins

Το θαμμένο μυστικό

Μτφ. Αννα Παπασταύρου

Εκδ. Gutenberg, 2017,

σελ. 640,

Tιμή: 20 ευρώ