Ηδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η παραδοσιακή αντίληψη για τη δημόσια διοίκηση, τον ρόλο και τη φύση της επηρεάστηκε βαθύτατα, και σε παγκόσμιο επίπεδο, από νέες προσεγγίσεις για την αποστολή του κράτους. Η ρητορική για «λιγότερο κράτος» που στη χώρα μας αποτέλεσε σημείο (ιδεολογικής) αναφοράς αρκετά αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, εισήγαγε και επέβαλε αρχές, αξίες, διαδικασίες, δείκτες αποτελεσματικότητας της διοίκησης (ιδιωτικών) επιχειρήσεων στον δημόσιο τομέα. Η έννοια της λεγόμενης δημόσιας διαχείρισης (public management) βρήκε ιδιαίτερα γόνιμο έδαφος και αναπτύχθηκε αρχικά κατά την περίοδο της διακυβέρνησης Ρίγκαν στις ΗΠΑ και επικράτησε με πιο συστηματικό και καθολικό τρόπο από τη Θάτσερ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η βασική αρχή της έννοιας της δημόσιας διαχείρισης ήταν ότι θεμελιώδης ρόλος της δημόσιας διοίκησης αποτελεί η παροχή υπηρεσιών, και όχι η άσκηση δημόσιας εξουσίας. Για τη σχολή του public management, ο ρόλος και η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης μπορούσαν και κρίνονταν στη βάση της ικανοποίησης των αναγκών των πολιτών, των διοικουμένων σε δημόσιες υπηρεσίες. Τις θεωρίες περί δημόσιας διαχείρισης διαδέχθηκαν οι λεγόμενες προσεγγίσεις ενός μοντέλου νέας δημόσιας διαχείρισης (new public management), αργότερα, δε, άλλη μία παραλλαγή, αυτή του total quality management. Η νέα δημόσια διαχείριση που υιοθετήθηκε –από νεοφιλελεύθερους / neoliberals έως τη νέα Αριστερά – νέα σοσιαλδημοκρατία / new Left –αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις αλλαγές τις οποίες υπέστησαν ο δημόσιος τομέας και η δημόσια διοίκηση τις τελευταίες δεκαετίες.
Η δημόσια διοίκηση
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες το κράτος και η διοίκηση έχουν συρρικνωθεί σε μέγεθος και εύρος, αγγίζοντας πλέον τον σκληρό και μόνο πυρήνα της ύπαρξής τους. Η νέα τάση, αυτή του ολοένα και λιγότερο διακριτού δημόσιου τομέα και της διοίκησης που λειτουργεί σε όλα της τα επίπεδα με κριτήρια, κανόνες και αρχές οι οποίες ελάχιστα διαφοροποιούνται από αυτές που διέπουν τις ιδιωτικές σχέσεις, οφείλεται στην ευρύτερη δυναμική που ανέπτυξε η παγκοσμιοποίηση, στην οικονομία, στην κοινωνία, στο δίκαιο. Μια δυναμική που δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε τη δημόσια διοίκηση ούτε το δημόσιο δίκαιο.
Μέσα σε αυτήν τη φαινομενικά ριζοσπαστική επαναπροσέγγιση της αποστολής του κράτους και της δημόσιας διοίκησης, ακόμη και βεμπεριανές σταθερές αμφισβητήθηκαν, με πρωτοστάτη και πάλι τον ηγεμόνα από την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού: με πρώτη μαζική εφαρμογή τον δεύτερο «Πόλεμο του Κόλπου», οι ΗΠΑ ανέθεσαν τη δημόσια ασφάλεια στο Ιράκ σε αμιγώς ιδιωτικές εταιρείες, πλήρως εξοπλισμένες, υλικά αλλά και νομικά, να ασκούν δημόσια εξουσία και να έχουν το προνόμιο, το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Ομοίως, ο ίδιος ηγεμών εξήγαγε, σε σειρά χωρών, το μοντέλο των ιδιωτικών «σωφρονιστικών» καταστημάτων.
Χαρακτηριστικός, επίσης, της τάσης αυτής, ο πληθωρισμός νέων ανεξάρτητων Αρχών. Ηδη από τον 19ο αιώνα, με πρωτοπόρες τις σκανδιναβικές χώρες, αναπτύχθηκαν θεσμικές Αρχές με αποστολή να λειτουργούν ως αντίβαρα στην αυθαιρεσία, τη λεηλασία της δημόσιας διοίκησης από τις πολιτικές ηγεσίες που έδιναν το πρόταγμα. Δίπλα σε αυτές τις παραδοσιακές Αρχές, που στόχο είχαν την ενίσχυση της λογοδοσίας, του ελέγχου της δημοκρατικής και δικαιικής λειτουργίας του κράτους και της διοίκησης και συνεπώς την προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων των διοικουμένων, στα τέλη του 20ού αιώνα προστέθηκαν «Αρχές» ρυθμιστικές τμημάτων της αγοράς, ουσιωδών τομέων της οικονομικής δραστηριότητας, εξοπλισμένες με κανονιστικές αρμοδιότητες, υποκαθιστώντας κατ’ ουσίαν τον ρόλο του κράτους.
Στην Ελλάδα, τα νέα αυτά ρεύματα ακολουθήθηκαν όπως περίπου και στις άλλες χώρες. Με μία διαφορά: έμφαση δόθηκε στην «ιδιωτικοποίηση» του δημόσιου τομέα, χωρίς όμως παράλληλα να ενισχυθούν αναλόγως και οι –κρατικοί, χωρίς αμφιβολία –μηχανισμοί ελέγχου, λογοδοσίας, επίλυσης διαφορών. Κάναμε, με άλλα λόγια, τη μισή δουλειά από αυτήν που έκαναν τα «πρότυπά» μας. Και, αναπόφευκτα, δημιουργήσαμε εκτρώματα.
Ο δημόσιος υπάλληλος
Παραθέτω αυτούσιο το κάτωθι απόσπασμα:
Είμαστε τυχεροί που έχουμε μία δημόσια διοίκηση, η οποία απολαμβάνει ιδιαίτερης εκτίμησης, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, περισσότερο απ’ όλα για την επιμονή της σε θεμελιώδεις διαδικαστικές αξίες. Είμαστε επίσης τυχεροί που διαθέτουμε ένα άτρωτο σύστημα πολιτικού ελέγχου και λογοδοσίας. Αποτελεί θεμελιώδη αρχή να διατηρηθεί η σχέση μεταξύ υπουργών και δημοσίων υπαλλήλων, σχέση καθοριστική, σε καλό επίπεδο συνεργασίας, τόσο για την εξασφάλιση αποτελεσματικής διακυβέρνησης όσο και κατάλληλου ελέγχου και λογοδοσίας.
Δυστυχώς, το απόσπασμα αυτό δεν προέρχεται από μελετητή της ελληνικής δημόσιας διοίκησης. Πρόκειται για μελέτη που εκπόνησε πριν από περίπου 10 χρόνια η Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης της Βουλής των Αντιπροσώπων του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η δημόσια διοίκηση στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι δομημένη γύρω από το σώμα των δημοσίων υπαλλήλων και διαπνέεται από αυξημένους δείκτες εμπιστοσύνης. Διαπιστώνεται μια μακρά παράδοση επιλογής προσωπικού με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια στον δημόσιο τομέα, μια διαδικασία που υποβαθμίζει τα περισσότερα από τα συνήθη προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημόσιες διοικήσεις στις χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, κυρίως δε της Νότιας Ευρώπης, όπως η εξασφάλιση της ακεραιότητας, της ουδετερότητας –κυρίως από πολιτικές επιρροές -, της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας της ευθύνης. Πράγματι, ο δημόσιος υπάλληλος είναι ο ίδιος ο πρώτος και κυριότερος παράγοντας που διασφαλίζει την αρχή της χρηστής διοίκησης.
Στη χώρα μας, επιλέξαμε να δομήσουμε τη δημόσια διοίκηση στα πρότυπα των διοικήσεων της ηπειρωτικής Ευρώπης, κυρίως της Γαλλίας. Στη γραφειοκρατία, στη διαδικασία. Και αντιμετωπίσαμε, και εν πολλοίς αντιμετωπίζουμε, με τεράστια δυσπιστία το ανθρώπινο δυναμικό της. Σχεδόν μοιρολατρικά. Γι’ αυτό και, εξαίρεση εμείς από την Ευρώπη, θεωρήσαμε –ευλόγως, τη δεδομένη στιγμή –σκόπιμο να αναθέσουμε σε ανεξάρτητη Αρχή την επιλογή του προσωπικού που θα στελεχώνει τον δημόσιο τομέα. Αλλά εξακολουθούμε να το θεωρούμε αναγκαίο, 25 χρόνια μετά… Θεωρήσαμε, δε, σκόπιμο να συστήσουμε και ανεξάρτητη Αρχή για την προτυποποίηση των δημόσιων συμβάσεων.
Μια σύγχρονη, αποτελεσματική δημόσια διοίκηση θα πρέπει να εστιάζει τόσο στο θεσμικό οικοδόμημα όσο και στο ανθρώπινο δυναμικό. Και να παρέχει εχέγγυα αποτελεσματικότητας και για τους δύο αυτούς πυλώνες. Αυτό έχει, άλλωστε, υποστηρίξει διαχρονικά η Αρχή, τα ηνία της οποίας έχω την τιμή και ευθύνη να κατέχω. Γι’ αυτό και είναι συνήγορος για τον πολίτη, πολύτιμος αρωγός για τον δημόσιο υπάλληλο και εκλεκτός θεσμικός συνομιλητής, σύμβουλος της πολιτείας.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο ριζοσπαστικό από την αλλαγή στο DNA αυτής της ετεροβαρούς σχέσης ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και στη δημόσια διοίκηση. Για την εμπέδωση ενός δημοκρατικού κράτους, κομβικής σημασίας είναι ο διαρκής έλεγχος των πράξεων, η διαφάνεια των δομών, των λειτουργιών και η λογοδοσία. Η συντήρηση ενός πελατειακού συστήματος με μέσο ξεπλύματος το Δημόσιο πρέπει οριστικά να ταφεί με το παρελθόν. Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης εκτιμάται ότι θα βοηθήσουν σημαντικά. Εχει έρθει η ώρα για ένα σύμφωνο συμβίωσης με την πολιτική εξουσία που να βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις όρους: λογοδοσία, διαφάνεια, ανεξαρτησία. Μια τέτοια δημόσια διοίκηση πρέπει να χτίσουμε…
Ο Ανδρέας Ποττάκης είναι ο Συνήγορος του Πολίτη
Τελευταία Νέα