Σύμφωνα με τον Μοντεσκιέ, η διάκριση των εξουσιών είναι αναγκαία προϋπόθεση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Η άσκηση της εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας από διαφορετικά Σώματα αποτελεί ασφαλιστική δικλίδα κατά της αυθαιρεσίας της εξουσίας. Στα δημοκρατικά πολιτεύματα της Δύσης η διάκριση των εξουσιών είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη και ισχύει σε βαθμό ανάλογο με τη φύση του πολιτεύματος. Στις περισσότερες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός της εκτελεστικής από τη νομοθετική εξουσία. Ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνηση προερχόμενοι από το πλειοψηφούν κόμμα ασκούν την εκτελεστική αλλά και τη νομοθετική εξουσία. Στη Βρετανία το Ανώτατο Δικαστήριο δεν έχει καν την αρμοδιότητα να κρίνει τη συνταγματικότητα των νόμων.
Στα προεδρικά δημοκρατικά συστήματα η διάκριση είναι σαφέστερη. Στο αμερικανικό προεδρικό σύστημα οι πατέρες του αμερικανικού Συντάγματος δεν αρκέστηκαν στη διάκριση των εξουσιών. Οικοδόμησαν ένα περίπλοκο σύστημα θεσμικών αντίβαρων όπου καθεμιά από τις τρεις εξουσίες ελέγχει την άλλη, με αποτέλεσμα καμιά να μην μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς τη συναίνεση της άλλης.
Στην αμερικανική Δημοκρατία το Κογκρέσο έχει την κύρια νομοθετική εξουσία, αλλά ο Πρόεδρος έχει τη δυνατότητα να ασκήσει βέτο. Εχει επίσης τη δυνατότητα να προτείνει νομοθετήματα. Το Ανώτατο Δικαστήριο, με τη σειρά του, έχει τη δυνατότητα να ακυρώσει νομοθετήματα του Κογκρέσου αλλά και προεδρικά διατάγματα, εφόσον τα κρίνει αντισυνταγματικά. Πρόσφατα, τα αμερικανικά δικαστήρια αρχικά ακύρωσαν και στη συνέχεια μετρίασαν προεδρικές πράξεις του Τραμπ, με τις οποίες απαγόρευε την είσοδο στις ΗΠΑ πολιτών από επτά αραβικές χώρες. Τέλος, οι νόμοι πρέπει να συγκεντρώσουν την απαραίτητη πλειοψηφία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων και στη Γερουσία.
Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από τον πρόεδρο και τη κυβέρνηση, αλλά υφίσταται τον έλεγχο της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας. Η στελέχωση των ανώτατων θέσεων της εκτελεστικής εξουσίας από τον πρόεδρο απαιτεί την έγκριση της Γερουσίας. Το ίδιο και η σύναψη Συνθηκών. Το Κογκρέσο έχει επίσης τη δυνατότητα να κινήσει διαδικασία για την έκπτωση του προέδρου από το προεδρικό αξίωμα, όπως έκανε, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις Νίξον και Κλίντον. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες του προέδρου μπορεί να καταψηφιστούν από το Κογκρέσο, ακόμη και αν το κόμμα από το οποίο προέρχεται έχει την πλειοψηφία και στα δύο Σώματα. Το είδαμε με τις αποτυχημένες προσπάθειες του Τραμπ να ακυρώσει τον νόμο του Ομπάμα για την υγειονομική περίθαλψη.
Ενα τέτοιο περίπλοκο σύστημα από θεσμικά αντίβαρα όπως αυτό της αμερικανικής προεδρικής δημοκρατίας, είναι προφανώς ξένο προς τις παραδόσεις της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας. Μια σοβαρή συνταγματική αναθεώρηση, όμως, θα πρέπει να εξετάσει σοβαρά τρόπους περαιτέρω θωράκισης των θεσμών και διάκρισης των εξουσιών και προστασίας της δημοκρατίας από αυθαιρεσίες της οποιασδήποτε εξουσίας.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και πρώην υπουργός
