Αιέν αριστεύειν

Οπως αναφέρει ο Ομηρος στην «Ιλιάδα», «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν». Πάντα να αριστεύεις, να ξεπερνάς τους άλλους, να τιμάς το πατρικό σου γένος. Η έννοια της αρετής στην «Ιλιάδα» ταυτίζεται με την πολεμική ανδρεία, τη ρώμη, το κλέος. Ο άριστος επιδιώκει δόξα και τιμή και αποστρέφεται την ατίμωση. Στην «Οδύσσεια» η αρετή είναι η σοφία, ο ορθολογισμός και σε πρακτικό επίπεδο η ευστροφία και το τέχνασμα.

Αριστεία και αρετή είναι έννοιες ταυτόσημες. Το κατ’ εξοχήν ζητούμενο της φιλοσοφίας, στο επίπεδο του ανθρώπινου βίου, είναι η κατάκτηση της αρετής. Η πλατωνική ηθική είναι ο συνεχής αγώνας για την κατάκτηση του αγαθού. Και στην αριστοτελική ηθική η αριστεία είναι «ζην κατά αρετήν» που εξαρτάται αποκλειστικά από την ανθρώπινη προσπάθεια. Ο Θουκυδίδης αποσυνδέει την αριστεία από την αριστοκρατική καταγωγή και τη συνδέει με την ηθική και το πνεύμα. Διά στόματος Περικλή, οι Αθηναίοι ξεχωρίζουν για την αξία τους. Η κλασική Ελλάδα ενθάρρυνε την αριστεία επιβραβεύοντάς τη με τιμές εν ζωή και υστεροφημία μετά θάνατον. Η ενθάρρυνση της αριστείας συνέβαλε στη δημιουργία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που κληροδότησε στην ανθρωπότητα σημαντικά επιτεύγματα.

Στη σημερινή εποχή της προκρούστειας εξίσωσης εικόνας και μορφής, η έννοια της αριστείας είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Η αριστεία ως φάρος που καθοδηγεί τους πολίτες να αναζητήσουν και να αγωνιστούν για το καλύτερο. Η νοηματοδότηση της ζωής ως αγώνα για την τελείωση του ατόμου. Να καλλιεργήσει το ταλέντο του, να βελτιώσει τις δυνατότητές του, για να βελτιώσει τον κόσμο. Είναι η αλληγορία του Καζαντζάκη στην «Αναφορά στον Γκρέκο», για το σκουλήκι που με τον αγώνα του γίνεται πεταλούδα.

Το χρέος της πολιτείας είναι η δημιουργία συνθηκών πρόσβασης σε μια αξιοκρατική Εκπαίδευση που δίνει την δυνατότητα αριστείας σε όλους με βάση την αξιοσύνη τους. Ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης και οικονομικών δυνατοτήτων. Το εκπαιδευτικό σύστημα, βεβαίως, έχει την αποστολή της μετάδοσης των έργων του πνεύματος και της αρετής και της καλλιέργειας των δυνατοτήτων σε όλους. Από την τελευταία μέχρι την πρώτη μαθήτρια. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει την προκρούστεια ισοπέδωση στον κατώτατο παρονομαστή.

Αυτή ήταν και η έννοια των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων που είχαμε επαναφέρει. Η φιλοσοφία τους συνδύαζε την αριστεία με τον πειραματισμό. Δημόσια πρότυπα σχολειά, αταξικά και όχι ελιτίστικα, όπως ισχυρίζεται η σημερινή κυβέρνηση που τα κατήργησε. Η αριστεία, όμως, δεν μπορεί να είναι ρετσινιά. Παραφράζοντας τον Πλωτίνο, για να δούμε τον ήλιο τα μάτια μας πρέπει να είναι φτιαγμένα από φως.