Στο εξαιρετικό του μυθιστόρημα «Η αλληλογραφία του Φραντίκε Μέντες», ο μεγάλος πορτογάλος συγγραφέας Εσα ντε Κεϊρός περιλαμβάνει κι ένα γράμμα του φανταστικού του ήρωα σε έναν φίλο του που είχε μια τρελή ιδέα: να ιδρύσει μια εφημερίδα. «Ούτε να σου περνάει κάτι τέτοιο από το μυαλό», του λέει. Και εκθέτει τρία επιχειρήματα.
Το ένα είναι ότι οι εφημερίδες έχουν μια μανία υπεραπλούστευσης. «Με την επιφανειακή και επιπόλαιη μορφή του, και με τη σπουδή του να ερευνά και να κρίνει τα πάντα, ο Τύπος είναι χωρίς αμφιβολία ο κύριος υπεύθυνος για το γεγονός ότι η ολέθρια συνήθεια της εύκολης κρίσης έχει εξαπλωθεί τόσο πολύ στην εποχή μας», γράφει ο Μέντες. Το άλλο είναι ότι οι δημοσιογράφοι έχουν την άκομψη τάση να αυτοσχεδιάζουν και να αποφεύγουν το επίπονο έργο της επαλήθευσης. «Για να αξιολογήσουν το πιο σύνθετο πολιτικό γεγονός αρκούνται σε μια φήμη που άκουσαν φευγαλέα πριν από λίγο σε μια γωνία ενώ φυσούσε δυνατός αέρας».
Το τελευταίο επιχείρημα του Μέντες, ενός ευφυούς και ταλαντούχου ποιητή, συγγραφέα και εξερευνητή, που δεν έκανε όμως τίποτα στη ζωή του, είναι ότι οι εφημερίδες τροφοδοτούν τις φιλοδοξίες όσων επιζητούν τη δόξα. Τα δεκαπέντε λεπτά διασημότητας, που έλεγε ο Γουόρχολ. «Σε αυτό το στάδιο του πολιτισμού, ένα στάδιο τόσο θορυβώδες και τόσο στείρο, όλα απορρέουν από τη ματαιοδοξία και οδηγούν σ’ αυτήν» σημειώνει ο συγγραφέας.
Ο Εσα ντε Κεϊρός, για τον οποίο ο Ζολά είχε πει ότι «ήταν μεγαλύτερος κι από τον ίδιο τον δάσκαλό μου, τον Φλομπέρ», τα έγραφε αυτά τον 19ο αιώνα. Η «Αλληλογραφία» εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, το 1900. Αλλά πολλές από τις παρατηρήσεις του ήρωά του εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα. Οι δημοσιογράφοι είμαστε πράγματι σε έναν βαθμό και σε ένα ποσοστό επιπόλαιοι, επιφανειακοί, ματαιόδοξοι και φυγόπονοι. Εχουμε πράγματι την τάση να παρασυρόμαστε από τη φήμη και να δίνουμε έμφαση στο εφήμερο. Και τροφοδοτούμε πράγματι την ανάγκη για διασημότητα. Τη δική μας, αφού μας αρέσει να βγαίνουμε στο γυαλί ή να βλέπουμε το όνομά μας τυπωμένο στην εφημερίδα. Και των άλλων, που άλλοτε είναι δικαιολογημένη και άλλοτε αδικαιολόγητη.
Στην πραγματικότητα, όμως, ο Φραντίκε Μέντες έκανε λάθος, και δεν είναι τυχαίο πως δεν κατάφερε τίποτα στη ζωή του. Η ιδέα του φίλου του ήταν εξαιρετική. Η δημοσιογραφία είναι απαραίτητη για την υγιή λειτουργία μιας δημοκρατίας, γι’ αυτό και οι αυταρχικοί και αλαζόνες ηγέτες την πολεμούν. Χρειάζεται φυσικά ένα πλαίσιο, όπως χρειάζονται και όρια. Αλλά αυτό που χρειάζεται πάνω απ’ όλα είναι ένας αέρας ελευθερίας, πλουραλισμού και δημιουργικότητας. Η διαρκής αμφισβήτηση της εξουσίας αλλά και των δικών μας βεβαιοτήτων. Σεμνότητα και τόλμη, αυτοκριτική και επαγγελματισμός, ακρίβεια στην είδηση και έμφαση στην ανάλυση. Γιατί καίγεται κάθε χρόνο η Ελλάδα; Τι κάνει έναν πολιτικό να χάνει την επαφή του με την πραγματικότητα; Τι σπρώχνει έναν φανατικό να σπέρνει τον τρόμο σε έναν χώρο περιπάτου, ψυχαγωγίας και χαλάρωσης;
Είμαστε εδώ.
