Η φορολογική και ασφαλιστική λαίλαπα της τελευταίας διετίας υπάρχει ο κίνδυνος να πυροδοτήσει την ταχύτερη εφαρμογή των περικοπών στις συντάξεις και τη νέα μείωση του αφορολογήτου, αν όχι την απαίτηση των δανειστών για λήψη πρόσθετων μέτρων ήδη από το 2018. Η κυβέρνηση εγκλωβίστηκε. Υπαναχώρησε στις πιέσεις για πρόσθετα σκληρά μέτρα 5,5 δισ. ευρώ, έβαλε την υπογραφή της σε πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ έως το 2022 και όπως έχει προϊδεάσει ο κοινοτικός επίτροπος Πιερ Μοσκοβισί, ενδέχεται να χρειαστούν «λίγα μέτρα ακόμα».
Ηδη ο προϋπολογισμός μπάζει νερά, εγείρονται ερωτηματικά εισπραξιμότητας για τα 3,2 δισ. ευρώ του ΕΝΦΙΑ τα οποία θα πρέπει να αρχίσουν να πληρώνονται από Σεπτέμβριο και ο επανυπολογισμός των ασφαλιστικών εισφορών με βάση τα πραγματικά εισοδήματα του 2016 από το φθινόπωρο απειλεί τα έσοδα του ΕΦΚΑ. Παρ’ όλα αυτά, στο υπουργείο Οικονομικών επικρατεί αισιοδοξία για το 2017. Το 2018 είναι άλλη υπόθεση.
Τα νούμερα δεν βγαίνουν για το επόμενο έτος, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου τις οποίες, σύμφωνα με πληροφορίες από αρμόδιες πηγές, υιοθετούν και οι ευρωπαίοι εκπρόσωποι των δανειστών. Το πικρό ποτήρι των μέτρων δεν έχει ακόμα αδειάσει, η έξοδος από το Μνημόνιο τον Αύγουστο του 2018 είναι αμφίβολη και η έναρξη της τρίτης αξιολόγησης το φθινόπωρο σηματοδοτεί ένα νέο κύκλο πιέσεων και πιθανών αναταραχών στο εγχώριο πολιτικό σκηνικό. Η οικονομία όμως χρειάζεται σταθερότητα για να ορθοποδίσει και να θρέψει διατηρήσιμα έσοδα.
Η επαναφορά σκηνικού αβεβαιότητας προβάλλει ως πιθανό ενδεχόμενο στον βαθμό που επιβεβαιωθούν οι αρχικές πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες η τρίτη αξιολόγηση δεν πρόκειται να αρχίσει ουσιαστικά πριν από τη συγκρότηση της νέας γερμανικής κυβέρνησης. Σε αυτό το σενάριο, στο οποίο το ΔΝΤ έχοντας ήδη αποφασίσει να ασκήσει μεγάλες πιέσεις κυρίως στο θέμα της κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών τραπεζών και της αξιολόγησης στο Δημόσιο θέλει προηγουμένως να έχει ξεκαθαρίσει απολύτως το γερμανικό πολιτικό σκηνικό, θεωρείται πιθανό από πηγές των δανειστών να ζήσουμε ένα ακόμα θρίλερ καθυστερήσεων, φτάνοντας ακόμα και μετά τα Χριστούγεννα για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης. Χώρια τα καυτά μέτωπα με το νέο μαχαίρι στα οικογενειακά και αναπηρικά επιδόματα το οποίο βρίσκεται προ των πυλών.
Τα πρώτα σύννεφα
Τις καθυστερήσεις απεχθάνεται η πραγματική οικονομία, η οποία βίωσε ήδη την απώλεια δυναμικής επαναφοράς στην ανάπτυξη. Η επέκταση του ΑΕΠ κατά 2,7% φέτος, όνειρο ήταν και χάνεται και ο πήχης τίθεται επισήμως ακόμα και από το υπουργείο Οικονομικών στο 1,7%. Χωρίς εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ το 2018 κρίνεται από πηγές των δανειστών απλώς ανέφικτος, ιδίως όταν τα αλλεπάλληλα φορολογικά μέτρα αδυνατούν να τροφοδοτήσουν τα έσοδα στο ύψος των προβλέψεων. Και τότε, επανέρχονται τα προβλήματα και τα νέα μέτρα στο προσκήνιο. Τα στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού τον Ιούλιο χτύπησαν τα πρώτα καμπανάκια. Εδειξαν υστέρηση στα έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού κατά 656 εκατ. ευρώ στο επτάμηνο, ενώ επιμέρους στα φορολογικά έσοδα (προ επιστροφών) η υπέρβαση των 550 εκατ. ευρώ που είχε διαμορφωθεί στο εξάμηνο περιορίστηκε σε μόλις 60 εκατ. ευρώ. Επιπλέον, τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το υπουργείο Οικονομικών έδειξαν πως στο τέλος Ιουλίου ένας στους τρεις φορολογουμένους δεν πλήρωσε την πρώτη δόση του φόρου εισοδήματος, με αποτέλεσμα υστέρηση εισπράξεων κατά 340 εκατ. ευρώ. Αν γίνει ο λογαριασμός έως το τέλος του έτους, προκύπτει ότι προκειμένου να εκτελεστεί ομαλά ο προϋπολογισμός στο σκέλος των εσόδων, θα πρέπει να εισπραχθούν από τον Αύγουστο και μετά 25,7 δισ. ευρώ μόνο από φόρους. Οι φορολογούμενοι όμως έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά και εάν δεν είχε μεσολαβήσει ένα πρωτοφανές κύμα κατασχέσεων (5.000 ηλεκτρονικά κατασχετήρια εκδίδονται καθημερινά) σε εγκλωβισμένες αποταμιεύσεις λόγω capital controls αλλά και οι έκτακτες εισπράξεις από την οικειοθελή αποκάλυψη αδήλωτων κεφαλαίων, η εικόνα του προϋπολογισμού θα ήταν χειρότερη.
Στον βρόντο
Ενα επιμέρους προβληματικό στοιχείο το οποίο έρχεται να ενισχύσει τις εκτιμήσεις εκείνων που προβλέπουν πως το πρωτογενές πλεόνασμα του 2018 είναι αδύνατο να επιτευχθεί, έρχεται από την ανάλυση των εισπράξεων φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων. Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία έως και τον Ιούνιο δείχνουν έσοδα ύψους 3,228 δισ. ευρώ έναντι αντίστοιχων εισπράξεων το πρώτο εξάμηνο του 2016, ύψους 3,217 δισ. ευρώ. Η αύξηση είναι οριακή και δεν συμβαδίζει με τις εκτιμήσεις διόγκωσης των συγκεκριμένων εισπράξεων κατά 1 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση, οι οποίες ενσωματώνονται στο Μεσοπρόθεσμο, μετά τη μείωση του αφορολόγητου ορίου για τα εισοδήματα του 2016, τις αλλαγές στην εισφορά αλληλεγγύης, την αύξηση του φόρου για όσους έχουν εισοδήματα από ενοίκια αλλά και των προκαταβολών φόρου για τους ελεύθερους επαγγελματίες από το 75% στο 100%.
Εξαιτίας αυτών των μέτρων, οι προβλέψεις του Μεσοπρόθεσμου αφορούν ετήσιες εισπράξεις εσόδων 9,265 δισ. ευρώ έναντι 8,172 δισ. ευρώ το 2016. Φοροτεχνικοί εκτιμούν ότι ο στόχος αυτός δεν θα επιτευχθεί και δεν στέκονται τόσο στα στοιχεία εξαμήνου επισημαίνοντας την καθυστερημένη αλλαγή στη μηνιαία παρακράτηση φόρου. Αξιολογούν όμως ως «τουλάχιστον παράξενο» το αποτέλεσμα της εκκαθάρισης των φετινών φορολογικών δηλώσεων. Παρά τα μέτρα, η εκκαθάριση των δηλώσεων οδήγησε σε βεβαίωση φόρων χαμηλότερη από την περυσινή. Επειτα από ένα τσουνάμι πρόσθετων μέτρων για τα εισοδήματα του 2016, τα φυσικά πρόσωπα φέτος καλούνται να πληρώσουν σε τρεις δόσεις 3,4 δισ. ευρώ, όταν πέρυσι η καθαρή θέση του Δημοσίου ήταν 67 εκατομμύρια παραπάνω. Η εξήγηση για το φαινόμενο αυτό, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, βρίσκεται στην «οχύρωση» των φορολογουμένων, μέσω της απόκρυψης εισοδημάτων προκειμένου να περιοριστούν οι επιβαρύνσεις. Τα φορομέτρα πλέον χάνονται στη δίνη της αδυναμίας και της κόπωσης των φορολογουμένων και οι μελλοντικοί στόχοι εσόδων κρίνονται επισφαλείς.
Οι ανατροπές
Παρά τα ανησυχητικά σημάδια στον προϋπολογισμό, στους κόλπους του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης επικρατεί αισιοδοξία ότι ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα 1,75% του ΑΕΠ θα επιτευχθεί χωρίς προβλήματα. Είναι ενδεχομένως η παράλληλη κλασική υποεκτέλεση των δαπανών ( -1,569 δισ. ευρώ στο επτάμηνο), η οποία τρέφει την αισιοδοξία.
Και οι δανειστές συμμερίζονται την άποψη ότι για τους φετινούς δημοσιονομικούς στόχους δεν θα υπάρξουν προβλήματα. Συνομιλητές του Ευκλείδη Τσακαλώτου μάλιστα θεωρούν περιορισμένων πιθανοτήτων το ενδεχόμενο το φθινόπωρο, ενόψει της κατάθεσης του προϋπολογισμού, το ΔΝΤ να ζητήσει πρόσθετα μέτρα. Αντίθετα, οι ίδιες πηγές αναγνωρίζουν τον κίνδυνο στις αρχές του επομένου έτους το Ταμείο να ζητήσει διορθωτικές κινήσεις στα δημοσιονομικά, με πιθανότερο σενάριο την εφαρμογή του μειωμένου (έως τα 5.700 ευρώ) αφορολογήτου το 2019, αν όχι το 2018.
Ηδη άλλωστε υπάρχει μια σειρά νέων (αλλά ήδη ψηφισμένων) μέτρων τα οποία θα κάνουν πρεμιέρα από τις αρχές του νέου έτους και εκκρεμότητες στα κοινωνικά επιδόματα και τις φοροαπαλλαγές. Από το 2018 τίθενται σε εφαρμογή μέτρα, μεταξύ των οποίων:
1. Η επιβολή τέλους διανυκτέρευσης σε κάθε ενοικιαζόμενο (0,5 ευρώ) ή δωμάτιο ξενοδοχείου (έως 4 ευρώ).
2. Η κατάργηση της έκπτωσης φόρου 1,5% κατά τον υπολογισμό της μηνιαίας παρακράτησης φόρου, η οποία θα επιφέρει νέες μικρές μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις.
3. Το ψαλίδι στο επίδομα θέρμανσης από τα 105 εκατ. ευρώ στα 58 εκατ. ευρώ.
4. Η κατάργηση της έκπτωσης από τον φόρο εισοδήματος του 10% των δαπανών για ιατρική, φαρμακευτική ή νοσοκομειακή περίθαλψη, εφόσον οι δαπάνες αυτές υπερβαίνουν το 5% του ετήσιου ατομικού εισοδήματος.
5. Η αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ σε 32 νησιά του ΒΑ Αιγαίου και των Δωδεκανήσων μέσω της κατάργησης της έκπτωσης 30% που συνεχίζει να ισχύει για τα νησιά των Νομών Λέσβου, Χίου, Σάμου και Δωδεκανήσων (με εξαίρεση τη Ρόδο και την Κάρπαθο, όπου έχουν ήδη αυξηθεί οι συντελεστές). Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, το Μέγαρο Μαξίμου εξετάζει το ενδεχόμενο να παγώσει για έναν ακόμα χρόνο η αύξηση του ΦΠΑ στα συγκεκριμένα νησιά και τις σχετικές ανακοινώσεις δεν αποκλείεται να κάνει ο Πρωθυπουργός στη ΔΕΘ.
6. Η επιβολή φόρου με συντελεστές έως 45% στα εισοδήματα από βραχυχρόνιες μισθώσεις κατοικιών (Airbnb). H διάταξη η οποία έχει ήδη ψηφιστεί προβλέπει ότι το εισόδημα από την 1η Ιανουαρίου 2017 και μετά (επομένως με τις δηλώσεις του 2018) θα φορολογείται με κλιμακωτούς συντελεστές από 15% έως 45%, ως εισόδημα από ενοίκια αν παρέχονται μόνο κλινοσκεπάσματα στους ενοικιαστές. Αν οι ιδιοκτήτες παρέχουν και άλλες υπηρεσίες πλην κλινοσκεπασμάτων, τότε ο φόρος θα υπολογίζεται με συντελεστή 29%, όπως ισχύει για τα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα.
