Σαν χθες, μπήκαν στην Πράγα τα τανκς της Σοβιετικής Ενωσης. Ηταν 20 Αυγούστου 1968, είχε προηγηθεί η Ανοιξη της Πράγας, η προσπάθεια δηλαδή του κομμουνιστή πρωθυπουργού Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ να μετατρέψει ένα αυταρχικό καθεστώς σε δημοκρατικό, όπου οι πολίτες, με ελεύθερο τον Τύπο, με την οικονομία όχι τόσο απόλυτα εξαρτημένη από το κράτος και με εκσυγχρονισμένους θεσμούς, θα μπορούσαν να διεκδικήσουν σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Ολα αυτά έγιναν παρελθόν μέσα σε μια μέρα, όταν τα σοβιετικά τανκς και περί τους 200.000 στρατιώτες, που σε λίγες μέρες έγιναν 800.000, κατέπνιξαν κάθε ιδέα ελευθερίας στην τότε Τσεχοσλοβακία.
Στην Ελλάδα υπήρχε δικτατορία, το ΚΚΕ ήταν υπό διωγμό. Ωστόσο, λίγους μήνες νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του 1968, οι ιδεολογικοί κλυδωνισμοί εξαιτίας του αυταρχικού χαρακτήρα των καθεστώτων του ανατολικού μπλοκ είχαν αποφέρει τη διάσπαση του κόμματος και τη δημιουργία του ΚΚΕ εσωτερικού, κεντρικό σύνθημα του οποίου ήταν εκείνο της Ανοιξης της Πράγας: κομμουνισμός με ανθρώπινο πρόσωπο. Η εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, ωστόσο, σκόρπισε ακόμα και στους ανανεωτές αμηχανία.
Επειδή λοιπόν καθυστερούσε να πάρει θέση το ΚΚΕ εσωτερικού, ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, μεταξύ άλλων ηθική συνείδηση της ανανεωτικής Αριστεράς, που ταύτισε τη ζωή του και το έργο του με τη δημοκρατική παρουσία στη μεταπολιτευτική ζωή τού αιτήματος για δημοκρατική διεκδίκηση όλο και περισσότερης κοινωνικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, άρχισε να ζητεί από την ηγεσία του κόμματος να πάρει καταδικαστική θέση στη σοβιετική εισβολή και στην πραξικοπηματική κατάργηση της νόμιμης τσεχοσλοβακικής κυβέρνησης. Η σιωπή που ελάμβανε όμως, παρά τις οχλήσεις του, τον ανάγκασε να αναλάβει προσωπικά την ευθύνη της άμεσης διαμαρτυρίας. Διατύπωσε την άποψή του αποκρούοντας ανοιχτά τη βάρβαρη επέμβαση των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Από τη Θεσσαλονίκη, όπου ζούσε τότε, ο Μανόλης Αναγνωστάκης έστειλε μια δακτυλογραφημένη επιστολή σε δύο ξένες εφημερίδες και στο BBC. Επέλεξε την «Unita», επίσημη εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας (όπου σαφώς κυριαρχούσαν οι ευρωκομμουνιστές), και τη γαλλική «Monde». Αντίθετα, απέρριψε την «Humanite», όργανο του ΚΚ Γαλλίας, διότι δεν είχε αντιδράσει ξεκάθαρα στην εισβολή των σοβιετικών τανκς.
Αγνωστη και ανέκδοτη. Την επιστολή αυτή, απολύτως άγνωστη και ανέκδοτη, ανέσυρε από το αρχείο του και μας την παραχώρησε ο μελετητής και συλλέκτης λογοτεχνικών τεκμηρίων, Γιώργος Ζεβελάκης. «Οταν, γύρω στο 1990, ανάμεσα σε άλλα χαρτιά που μου έδωσε ο ποιητής, βρήκα το αντίγραφο και τον ρώτησα ποια τύχη είχε η επιστολή του, απέφυγε να απαντήσει» διευκρινίζει σήμερα ο Γιώργος Ζεβελάκης. Για να προσθέσει: «Είχαν εν τω μεταξύ παρεμβληθεί πολλά γεγονότα και τα “σοσιαλιστικά” καθεστώτα είχαν καταρρεύσει. Δεν παύουν όμως εκείνες οι λίγες αράδες να δείχνουν μια παρρησία σε δύσκολους καιρούς. “Κι όρθια η Πράξη σαν αλεξικέραυνο”».
