Οταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος παντρεύτηκε την Ελενα, το 1921, μετά την οδυνηρή ήττα του στις εκλογές του 1920 που ο ίδιος είχε προκαλέσει εκτιμώντας λάθος τα δεδομένα, ο γάμος αυτός έγινε δεκτός με πολλές επιφυλάξεις. Ιδίως στην Κρήτη, που είχε τον Βενιζέλο για Θεό. Ο συγγραφέας και βιογράφος του Γιάννης Μουρέλλος έγραφε χαρακτηριστικά: «Θυμούμαι αξέχαστα, την οδύνη που δοκίμασα, τότε, σαν είδα στις εφημερίδες τη ληξιαρχική πράξη του γάμου του Εθνάρχη με την Ελενα Σκυλίτση. Ο πόνος μου για τον γάμο του, με κράτησε για μέρες αμίλητο. Πόσο κακό μου έκανε, δεν μπορώ να το περιγράψω! Τον είχα αγιοποιήσει με τη σκέψη και την ψυχή μου. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ σύντροφο μιας γυναίκας, όποια κι αν ήταν αυτή, όσο κι αν ήταν ανώτερη και εξαϋλωμένη. Ο Βενιζέλος γαμπρός! Ο Βενιζέλος απασχολημένος με τα του οίκου του! Ε, όχι. Δεν του αναγνώριζα αυτό το δικαίωμα! Δεν όριζε εκείνος τον εαυτό του. Ηταν δικός μας! Ανήκε σ’ όλους μας. Στον κάθε αγνό Ελληνα. Στον κάθε αγνό άνθρωπο. Πώς τόλμησε να διαθέσει τον εαυτό του δίχως να μας ρωτήσει; Οι σκέψεις αυτές μ’ έκαμαν να μη βιαστώ να τον συγχαρώ».
Ο Μουρέλλος εξέφραζε το κοινό αίσθημα στην Κρήτη. Βέβαια ως προς το «όποια κι αν ήταν αυτή», δεν ήταν απολύτως ειλικρινής. Η Ελενα Σκυλίτση δεν ήταν η πρώτη τυχούσα, δεν ήταν Κρητικιά, στα μάτια δε πολλών Κρητών δεν ήταν καν ακριβώς Ελληνίδα. Και ήταν ζάπλουτη! Ολα αυτά θόλωναν κάπως την αγιοποιημένη εικόνα του μέσου ανθρώπου για τον Βενιζέλο, τον πίκραιναν κάπως που έπαυε να είναι θεάνθρωπος, δηλαδή και Θεός και ένας από αυτούς. Η Ελενα το είχε διαβλέψει: «Η λογική με προειδοποιούσε: “Θα ανθέξεις την αλλαγή της ζωής; Την αλλαγή του τόπου; Εσύ που γεννήθηκες στη στέρεα θεμελιωμένη Αγγλία, πώς θα αντιδράσεις στην τρικυμισμένη, πολύμορφη Ανατολή; Η καρδιά σου, η ψυχή σου, η σκέψη σου ριζώνουν μεν στην πατρίδα σου, η νοοτροπία σου όμως διαμορφώθηκε σε δυτικό περιβάλλον! (…) Ο Βενιζέλος είναι κάτι περισσότερο από Ελληνας, είναι Κρητικός, και οι Κρητικοί τον αποθεώνουν. Το ίνδαλμά τους τους ανήκει, και η γυναίκα που θα μοιραστεί τη ζωή του θα θεωρείται μια παρείσακτη”».
Αριστοκράτισσα μοναχοθυγατέρα
Και δεν ήταν μόνο παρείσακτη. Καθώς «δεν επηρεάστηκε από τη ζεστασιά και τον πηγαίο αυθορμητισμό που συνάντησε στην Κρήτη», παρέμεινε «αυστηρή, τυπική και, στα μάτια των πολλών, στεγνή Εγγλέζα». Αυτό γράφει η βιογράφος της Ζωή Μητσοτάκη και συμπληρώνει: «Μια αριστοκράτισσα μοναχοθυγατέρα, εγγλέζικης πουριτανικής ανατροφής. Αναστημένη στο αυστηρό περιβάλλον της Δύσης, που την είχε μάθει να τηρεί στο έπακρο όλα τα κοινωνικά προσχήματα, έχοντας επιπλέον τον απόλυτο έλεγχο ως προς την έκφραση των συναισθημάτων της, εάν και εφόσον αυτά υπήρχαν».
Η Ζωή Μητσοτάκη, δραστήριο μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», με πολλά γραπτά στο ενεργητικό της, έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, πριν προλάβει να ολοκληρώσει τη βιογραφία που ετοίμαζε για την Ελενα Βενιζέλου. Την είχε όμως προχωρήσει αρκετά ώστε το Ιδρυμα, με τη βοήθεια της φιλολόγου και επιμελήτριας εκδόσεων Ελένης Κεχαγιόγλου, που έκανε την τελική επεξεργασία του κειμένου, να μπορέσει να προβεί στην έκδοση του βιβλίου «Η Κυρία Ελενα Βενιζέλου. Πορεία μιας ζωής». Μια έκδοση που αποτελεί «εκπλήρωση χρέους» και προς την Ελενα Βενιζέλου και προς τη συγγραφέα, όπως γράφει ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Νικόλαος Παπαδάκης.
Νέες διαστάσεις

στο ψυχολογικό του πορτρέτο

Η αξία μιας τέτοιας βιογραφίας είναι αυταπόδεικτη. Δεν συμπληρώνει απλώς το παζλ της ζωής του ίδιου του Βενιζέλου, αλλά μέσω των νέων στοιχείων για τη ζωή της Ελενας μετά τον θάνατό του, δίνει νέες διαστάσεις στη δημιουργία του ψυχολογικού του πορτρέτου. Ο Βενιζέλος, εν τέλει, δρούσε σε μεγάλο βαθμό και στην ιδιωτική του ζωή όπως δρούσε και στην πολιτική του ζωή. Με λεπτές διπλωματικές κινήσεις προσπαθούσε να λειάνει τις γωνίες στις σχέσεις της δεύτερης συζύγου του με τα παιδιά που είχε αποκτήσει από την πρόωρα χαμένη πρώτη. Γιατί η Ελενα Βενιζέλου είχε πάντα δύσκολες σχέσεις με τα δύο αυτά παιδιά, τον Κυριάκο και τον Σοφοκλή, ιδίως με τον δεύτερο. Σχέσεις που βελτιώθηκαν μετά τον θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου, καθώς το αντικείμενο του πόθου όλων (και της αντίστοιχης ζήλειας) είχε εκλείψει.

Επιλογές

Εκείνος ήθελε νύφη μέσα από τα μεγάλα σαλόνια της Ευρώπης, εκείνη τον καλύτερο έλληνα γαμπρό

Αν θέλει κανείς να κατευθυνθεί προς βαθύτερους ψυχολογισμούς, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η επιλογή του Βενιζέλου στο πρόσωπο της Ελενας ήταν αντίστοιχη των επιλογών του στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής. Ξεκινώντας ο ίδιος από ένα υπόδουλο νησί, που στον δρόμο ανεξαρτητοποιήθηκε και ενώθηκε με την Ελλάδα, κινήθηκε με πάθος προς τη Δύση. Προσπάθησε –και πέτυχε –να επεκτείνει τα όρια της Ελλάδας και επιχείρησε με ζήλο να δώσει στη χώρα δυτικό προσανατολισμό, να τη βάλει στα μεγάλα ευρωπαϊκά σαλόνια. Η Ελενα τα εκπροσωπούσε τα σαλόνια αυτά, αλλά από μια πολύ ιδιαίτερη θέση: τη θέση μιας Ελληνίδας από οικογένεια της ελληνικής διασποράς που είχε διαπρέψει στις επιχειρήσεις και το εμπόριο. Με άλλα λόγια το πολιτικό όραμα του Βενιζέλου βρήκε στην Ελενα το ιδιωτικό του αντίστοιχο. Δεν μπορεί να είναι κανείς σίγουρος αν την αγάπησε ποτέ βαθιά, το σίγουρο όμως είναι ότι στα μεγάλα διαστήματα που ζούσε –λόγω πολιτικής –μακριά της, της έγραφε σχεδόν καθημερινά, για να διατηρεί, βέβαια, άσβεστη τη φλόγα της σχέσης αλλά και –είναι φανερό συχνά στο ύφος του –για να λύνει με την ίδια διπλωματική ικανότητα που χρησιμοποιούσε στις συνομιλίες του με τον Ισμέτ Ινονού, και διάφορα λιγότερο σημαντικά, το ίδιο όμως λεπτά οικογενειακά προβλήματα.

Αλλά και η Ελενα: με παππού τον Ζαννή Στεφάνοβικ-Σκυλίτση, Χιώτη που η οικογένειά του ήταν καταγεγραμμένη στο Libro d’oro των ευγενών του νησιού, επιχειρηματία που έφτασε να γίνει από τους σημαντικότερους τραπεζίτες της Κωνσταντινούπολης, γεννήθηκε στην Αγγλία και υπήρξε βαθύπλουτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν η μητέρα της Βιργινία (από πλούσια οικογένεια της Χίου, επίσης) πέθανε, έχοντας πρώτα κληρονομήσει τον σύζυγό της και πατέρα της Ελενας, Ιωάννη Στεφάνοβικ-Σκυλίτση, η Ελενα Σκυλίτση κληρονόμησε μια περιουσία που ήταν στις 50 μεγαλύτερες της Βρετανίας. Η δική της πορεία ήταν λοιπόν αντίστροφη: από τα πλούτη της Δύσης που η ίδια είχε την τύχη να απολαμβάνει, θέλησε να επιστρέψει στα πατρογονικά της εδάφη, να προσφέρει στη χώρα της, αλλά από την καλύτερη δυνατή θέση: παίρνοντας τον καλύτερο γαμπρό της! Το να της ζητήσει κανείς να σχετιστεί πραγματικά με τους ντόπιους ήταν μάλλον πολύ, ωστόσο έδινε χρήματα αφειδώς τόσο για τις προεκλογικές καμπάνιες του συζύγου της (στον οποίο είχε πραγματικά αφιερωθεί) και για την ανακαίνιση του σπιτιού της Χαλέπας, όσο και για πολλά κοινωφελή έργα στα Χανιά: στάδιο, ωδείο, γηροκομείο, παιδικές εξοχές, χρηματοδότησε την κατασκευή δρόμου για το Θέρισο, καθώς και του Υδραγωγείου Μουρνιών. Εδωσε υποτροφίες σε Χανιώτες και όχι μόνον για σπουδές στο εξωτερικό, ενώ στην Αθήνα έχτισε και χρηματοδότησε το Μαιευτήριο Μαρίκα Ηλιάδη, στη μνήμη της καλύτερής της φίλης, που σήμερα λέγεται Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο – Μαιευτήριο Ελενα Βενιζέλου.
Με διαμερίσματα και σπίτια στο Παρίσι και το Λονδίνο, η ίδια έζησε μεγάλα διαστήματα της ζωής της σε πανάκριβα ξενοδοχεία. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, πριν πεθάνει, ζούσε μόνιμα στο διάσημο ξενοδοχείο George V στο Παρίσι. Εκανε δε την εξής ενδιαφέρουσα ενέργεια: το μεν τεράστιο σπίτι που έχτισε στην Αθήνα, Λουκιανού και Βασιλίσσης Σοφίας, το πούλησε στο αγγλικό κράτος (μετά τον θάνατο του Βενιζέλου), το οποίο στεγάζει εκεί μέχρι σήμερα την πρεσβεία του, το δε σπίτι της στο Λονδίνο το δώρισε στο ελληνικό κράτος που επίσης το αξιοποίησε ως πρεσβευτική κατοικία –εκεί διέμεινε και ο Γιώργος Σεφέρης ως πρέσβης της Ελλάδας.

Ζωή Μητσοτάκη

Η Κυρία Ελενα Βενιζέλου

Πορεία μιας ζωής

Επιμ. Ελένη Κεχαγιόγλου

Εκδ. Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» 2017,

σελ. 334

Τελευταία Νέα