Ηταν μία καλή σοδειά για την ελληνική αρχιτεκτονική η τετραετία 2013-16, μεσούσης της κρίσης; Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, το οποίο βραβεύει τα υλοποιημένα έργα καταξιωμένων αρχιτεκτόνων από το 2000 κάθε τέσσερα χρόνια, φέτος έκανε έναν ελιγμό για να αποφύγει τις τελεσίδικες απαντήσεις. Αρχικά άνοιξε μία νέα κατηγορία, τις «Ανακαινίσεις», η οποία συμπληρώνει τους τομείς «Κατοικία» και «Κτίρια κοινόχρηστης λειτουργίας». Στη συνέχεια η επιτροπή κρίσης της δεύτερης φάσης του διαγωνισμού επισκέφθηκε τα έργα που πρότειναν οι αρχιτέκτονες για τη φετινή διαδικασία διάκρισης. «Από τις συνολικά 92 συμμετοχές επισκεφθήκαμε τα 19 επικρατέστερα κτίρια, ώστε να έχουμε ρεαλιστική εικόνα τους και όχι την ιδεώδη που φαίνεται στις φωτορεαλιστικές απεικονίσεις και στις μακέτες, οι οποίες συνοδεύουν τους φακέλους» εξηγεί ο αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Αναστάσιος Κωτσιόπουλος, ο οποίος συμμετείχε και στην τελική φάση της κριτικής επιτροπής μαζί με τον πρόεδρο του ΕΙΑ Ηλία Κωνσταντόπουλο και τους Αλέξανδρο Βαΐτσο, Στέφαν Μπέργκερ, Ηρώ Μπερτάκη και Σοφία Τσιράκη. Η επιτόπια επιθεώρηση οδήγησε σε ένα και μόνο βραβείο, το οποίο απέσπασε η πολυκατοικία «Inside-Out» στο Ψυχικό, που έχτισε ο αρχιτέκτονας Νίκος Κτενάς. Σύμφωνα με το σκεπτικό της κριτικής επιτροπής ξεχώρισαν η πρωτοτυπία και η σαφήνεια του κτίσματος, καθώς ο αρχιτέκτονας μετατρέπει την πίσω αυλή σε χώρο εισόδου, ενώ αντικαθιστά τα μπαλκόνια των ορόφων με ξύλινη όψη. Ενα συγκρότημα κατοικιών στο αθηναϊκό κέντρο (Area Architecture), μία κατοικία στα Μέγαρα (Tense Architecture), μία έξω από τον Βόλο (Ζήσης Κοτιώνης) και η εξοχική κατοικία H-Orizon στην Αντίπαρο (Vois Architects) απέσπασαν έπαινο, ενώ δύο κατοικίες στην Ολυμπία (Angeles Mira) και στη μεσσηνιακή Μάνη (hhh architects) ξεχώρισαν με διακρίσεις. Υστερα από δεκαεπτά χρόνια, στη διάρκεια των οποίων το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής βραβεύει δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, φέτος απέφυγε να ξεχωρίσει κάποιο αμιγώς δημόσιο αρχιτεκτονικό έργο. «Η απόφασή μας έχει να κάνει με το γεγονός ότι όπως συνηθίζεται στα έργα του δημόσιου τομέα, ο αρχιτέκτονας δεν επιβλέπει ο ίδιος στην επιστασία του έργου και έτσι η ολοκλήρωση της κατασκευής απέχει από τον αρχικό της σχεδιασμό» συμπληρώνει ο Αναστάσιος Κωτσιόπουλος.

«Η ιδιωτική πρωτοβουλία θα πρέπει να υπερβαίνει τον χαρακτήρα επένδυσης, που δημιουργεί ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τους αρχιτέκτονες, με το κέρδος να υπερσκιάζει όλες τις άλλες παραμέτρους που καθιστούν ένα κτίριο αρχιτεκτόνημα. Αντίθετα και η δημόσια αρχιτεκτονική –είτε είναι κτίριο είτε δημόσιος χώρος –θα πρέπει να ξεπερνά το στάδιο της διεκπεραίωσης ενός απλού τεχνικού έργου και να προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες πειραματισμού και καινοτομίας, παρατηρεί ο Γιώργος Μητρούλιας από την ομάδα Area,

ΚΤΙΡΙΑ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Η αδυναμία παρακολούθησης του έργου από την πλευρά του αρχιτέκτονα συνοδεύει και τα κτίρια κοινόχρηστης λειτουργίας . Γι’ αυτό και σε αυτήν την κατηγορία δόθηκαν μόνο έπαινοι και διακρίσεις: Ελαιουργείο στην Πύλο (Δημήτρης Θωμόπουλος και συνεργάτες), εγκαταστάσεις πολιτισμού στη Δυτική Θεσσαλονίκη (Νίκος Καλογήρου, Πρόδρομος Βασιλειάδης και συνεργάτες), παραλιακό κέντρο στη Μούγκλα στην Τουρκία (k architects), Δ’ Δημοτικός Παιδικός Σταθμός Γλυφάδας (KLab Architecture – Κωνσταντίνος Λαμπρινόπουλος), κτίριο βιομηχανικής παραγωγής καλλυντικών και γραφείων (Στέλλα Παντελιά, Ζωή Μπαλαμπάνη, Νίκος Γεωργούσης), Κέντρο Φυσικής Πλάσματος και Laser (sparch Architects).

Ωστόσο, στο διάστημα αυτής της τετραετίας, οπότε πολλά αρχιτεκτονικά γραφεία ανέλαβαν την ανακαίνιση παλαιότερων κτισμάτων μετατρέποντας πολλές φορές και τη χρήση τους, οι 44 ανακαινίσεις παρουσίασαν ενδιαφέρον, ξεπερνώντας σε αριθμό συμμετοχής τις 30 νεότευκτες κατοικίες. Οι προτάσεις για επανάχρηση εργοστασιακών χώρων στη Δράμα (3SK) και τον Βόλο (Κώστας Προγκίδης), η μετατροπή γραφείων σε αθηναϊκό διαμέρισμα (Φώτης Ζαπαντιώτης), η ανακαίνιση ναυτιλιακών γραφείων στον Πειραιά (Γιώργος Αγγελής, Κατερίνα-Ολυμπία Δασκαλάκη) έδωσαν ευκαιρία στους αρχιτέκτονες να συνεχίσουν με έργα μικρότερης κλίμακας τη διαδικασία ευρηματικής διατύπωσης των προτάσεών τους.

«Η νέα πραγματικότητα των προσωρινών μισθώσεων του πλανητικού κτιριακού αποθέματος (Airbnb) παντού θέτει σε κρίση την τετριμμένη λογική διαχωρισμού ανάμεσα στα δημόσια και τα ιδιωτικά κτίρια, προς όφελος μιας λογικής κοινής χρήσης όλων των κτιρίων» λέει ο Ζήσης Κοτιώνης για τη συζήτηση που ανοίγει η νέα ρευστότητα μεταξύ του ιδιωτικού και δημόσιου χώρου. «Καλούμαστε να δημιουργούμε κτίρια, χώρους, δωμάτια, οικοσκευές, που ο ιδιοσυγκρασιακός τους χαρακτήρας τα βάζει στον χάρτη των διεθνών προτιμήσεων. Αν φανταστούμε ένα πλανητικό κτιριακό απόθεμα, όπου οι χρήστες αλλάζουν συνεχώς τόπους διαμονής, τότε τι είναι ιδιωτικό και τι δημόσιο; Η κοινή χρήση, στη διαδικασία μιας αέναης εναλλαγής μισθώσεων, είναι η νέα πραγματικότητα που απειλεί τον παραδοσιακό διαχωρισμό ιδιωτικών και δημόσιων χώρων και αφήνει χωρίς δουλειά τόσο τους διακαείς υποστηρικτές των έργων ιδιωτικής προβολής όσο και τους νοσταλγικούς υπερασπιστές της δημόσιας σφαίρας. Περνάμε γοργά από την εποχή της ριζωμένης κατοίκησης στην εποχή της εναλλασσόμενης διαμονής».

Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ

Βραβεία και επαίνους απονέμει και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ. Και αυτή τη φορά απονέμει τιμητικές διακρίσεις σε αρχιτέκτονες κάτω των 40 ετών. Η ξεχωριστή αυτή διοργάνωση αφορά την παραγωγή της τελευταίας πενταετίας 2012-2017 και δημιουργεί έναν άλλο κύκλο συμμετοχών, διαφορετικό από τον θεσμό των βραβείων του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Αν και το ΕΙΑ αποφάσισε φέτος να μην ξεχωρίσει με κάποια διάκριση έργο δημόσιου χαρακτήρα, ο σύλλογος αρχιτεκτόνων δίνει έμφαση στην Αρχιτεκτονική Δημοσίου Ανοικτού Χώρου – Τοπίου, σε υλοποιημένα έργα αστικού σχεδιασμού, αρχιτεκτονικής τοπίου και έργων διαμόρφωσης -ανάπλασης ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων.

Από τις συνολικά 55 προτάσεις, οι 44 αφορούν σύγχρονα κτιριακά έργα και οι 11 έργα δημόσιου χαρακτήρα. Ορισμένα από αυτά συμμετείχαν και στον διαγωνισμό του ΕΙΑ, αποσπώντας διακρίσεις και στις δύο διοργανώσεις. Οπως η επανάχρηση του κτιρίου της πρώην καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου στον Βόλο και η μετατροπή του σε πανεπιστημιακό κτίριο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η αρχιτεκτονική ομάδα των Κώστα Αδαμάκη, Αριστοτέλη Θεοχαρόπουλου και Κώστα Προγκίδη απέσπασε διάκριση στα βραβεία του ΕΙΑ και έπαινο στη διοργάνωση του ΣΑΔΑΣ.

Τα μέλη της κριτικής επιτροπής του ΣΑΔΑΣ Δαμιανός Αμπακούμκιν, Ευαγγελία Βασιλάτου, Περικλής Γαρουφάλης, Ιουλία Δρούγα, Τόνια Κατερίνη, Πέτρος Πετρακόπουλος, Γιώργος Πλατσάκης, Μιχάλης Πουλάκης, οι οποίοι αξιολόγησαν τα έργα που συμμετείχαν, διαπίστωσαν ως κοινό χαρακτηριστικό την αρχιτεκτονική ποιότητα των κτιριακών κατασκευών και βράβευσαν τους GEM architects για την εξοχική κατοικία στους Αγίους Αναργύρους στην Πάρο, επαινώντας το Μουσείο Μαστίχας Χίου των αρχιτεκτόνων Κωσταντή και Ιωάννη Κίζη. Σε αυτή μάλιστα την κατηγορία σύγχρονου έργου, οι νέοι κάτω των 40 ετών αρχιτέκτονες Βασιλική Τσήρου και Γιώργος Τσήρος διακρίθηκαν με τιμητική μνεία για την Κατοικία #6 στο Κιάτο Κορινθίας.

Η ίδια επιτροπή παρατήρησε για τον μικρότερο αριθμό των δημόσιων έργων –αναμενόμενο στην περίοδο οικονομικής συρρίκνωσης και δυσπραγίας του ελληνικού δημόσιου τομέα –«την έλλειψη ουσιαστικής και θεσμοθετημένης χρηματοδότησης των επεμβάσεων στον δημόσιο χώρο». Και βράβευσε τους Χρήστο Παπά, Ελένη Μοσχοβάκου, Φανή Κωνσταντάκη για τη διαμόρφωση της κεντρικής Πλατείας Νίκης στην Κοζάνη. Εργο που ξεκίνησε το 2014 μετά τη βράβευσή του στον ανοικτό διαγωνισμό που είχε διοργανώσει ο Δήμος Κοζάνης το 2010.

Η λύση που πρότειναν οι αρχιτέκτονες για την ανάπλαση της Πλατείας Νίκης επιδιώκει τη δηµιουργία ενός χώρου προστατευµένου από τη ρύπανση, τον θόρυβο και τις έντονες κλιµατικές µεταβολές. Παράλληλα δηµιουργεί χώρο ανοιχτό στον αστικό ιστό και στις κινήσεις που συµβαίνουν µέσα σε αυτόν, με υποβιβασµό του δαπέδου της πλατείας σε ενιαία στάθµη που ταυτίζεται µε τη στάθµη του µεγαλύτερου τµήµατος της «βόλτας». Με αυτόν τον τρόπο µεγαλώνει αντιληπτικά ο χώρος της πλατείας, κατώτατο όριο της οποίας είναι το δηµαρχείο, το ρολόι και ο ναός του Αγίου Νικολάου. Το υποβιβασµένο τµήµα της πλατείας έχει σχήµα κυκλικό που αυξάνει την αίσθηση της προστασίας, της υποδοχής και της «αγκαλιάς». Με το σχήµα προστατεύεται επίσης η πλατεία από τους δριµείς χειµερινούς ΒΔ ανέµους.

Στην παραλία του Παγασητικού

Το Μονόχορδο, παραλιακή κατοικία στην Αγριά Βόλου, είναι ένα ιδιοσυγκρασιακό κτίριο σχεδιασμένο με βάση τον αρχαίο τύπο της βασιλικής, όπου το κεντρικό τμήμα είναι ξύλινο και τα πλάγια κλίτη από μπετόν. Ο αρχιτέκτονάς του Ζήσης Κοτιώνης επεξεργάστηκε τον σχεδιασμό του, όπως ο ίδιος σημειώνει, ώστε η διαμονή σε αυτό να είναι ρευστή σε όλους τους χώρους του κεντρικού ξύλινου κελύφους, σε τρεις στάθμες. Στα πλάγια κλίτη βρίσκονται οι βοηθητικές λειτουργίες. Αντί για χωριστά δωμάτια με πόρτες, υπάρχουν κουρτίνες και ελαφρά διαχωριστικά από καλάμια, που δημιουργούν προϋποθέσεις ιδιωτικότητας μέσα σε ένα ενιαίο μονόχωρο σπίτι 130 τετραγωνικών μέτρων.Η επιτροπή των βραβείων το ξεχώρισε με έπαινο «για την ευελιξία των επιλογών του χρήστη, ενώ διατηρεί μία αυστηρότητα στον σχεδιασμό».

Η βραβευµένη πολυκατοικία του Ψυχικού

Το κτίριο, µέσω της δοµής του, πραγµατεύεται την επανεφεύρεση της τυπολογίας της πολυκατοικίας όπου ο ακάλυπτος χώρος προτείνεται ως κεντρικός χώρος εισόδου, καθώς και ως µεταβατικός χώρος µεταξύ της πόλης και των χώρων διαβίωσης.

Η φέρουσα δοµή του κτιρίου είναι από εµφανές οπλισµένο σκυρόδεµα και περιβάλλει τον κεντρικό χώρο του αιθρίου. Οι εξωτερικές όψεις του κτιρίου είναι αυτοφερόµενες, ως µία «σµιλευµένη επιδερµίδα», η οποία εµπεριέχει κάποιες από τις ζωτικές λειτουργίες των κατοικιών, µε θετικούς και αρνητικούς όγκους, έρκερ και πλήρως ανοιγόµενα υαλοστάσια, καθιστώντας τον συνολικό όγκο του κτιρίου µονολιθικό αλλά ταυτόχρονα διαφανή. Τέλος, το τελευταίο επίπεδο του κτιρίου, προτείνεται ως ένας «κρεµαστός κήπος», ο οποίος περιβάλλεται προς το εσωτερικό του οικοδοµικού τετραγώνου από ένα συνεχόµενο συµπαγές τοιχίο εµφανούς οπλισµένου σκυροδέµατος, ενώ εξωτερικά, προς την πόλη, από την κατάληξη της αυτοφερόµενης όψης του συνόλου. Η διαλεκτική σχέση των δύο βασικών αυτών δοµικών συντελεστών του κτιρίου επιτρέπει στους επισκέπτες του ανοιχτού αυτού δωµατίου, έναν εκ νέου προσανατολισµό της θέσης του κτιρίου σε σχέση µε το αστικό σύνολο στο οποίο βρίσκεται.

Η ανακαινισμένη καπναποθήκη της Δράμας

Το γραφείο των 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες μετέτρεψε ένα ιστορικό διατηρητέο κτίριο της Δράμας σε ξενοδοχείο πολυτελείας. Πρόκειται για την αναπαλαιωμένη καπναποθήκη Spierer, τη διασημότερη του προηγούμενου αιώνα, μπροστά στον υδροβιότοπο της λίμνης Αγίας Βαρβάρας. Η καπναποθήκη Spierer κτίσθηκε το 1924 από τον αυστριακό αρχιτέκτονα Κόνραντ φον Σίλας για τον ελβετό καπνοβιομήχανο Χέρμαν Σπίρερ. Λόγω της επιβλητικότητάς της ονομάστηκε Ουρανοξύστης Spierer. Το ιστορικό διατηρητέο μνημείο βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, έκτασης 7.500 τ.μ. με επιβλητικά σαλόνια επεξεργασίας και χώρους ωρίμασης του καπνού, που ανακαινίστηκε για να μετατραπεί σε ξενοδοχείο, διατήρησε τον εσωτερικό ξύλινο διάκοσμό του. Και το νέο Ηydrama Grand Hotel διατήρησε τα στοιχεία των εξωτερικών όψεων της καπναποθήκης.

Αστική αειφορία στα Πατήσια

Η ομάδα AREA – Architecture Research Athens (Στυλιανή Δαούτη, Γιώργος Μητρούλιας, Μιχάλης Ραυτόπουλος) για το κτίριο μεικτών χρήσεων στα Πατήσια απέσπασε έπαινο στα φετινά αρχιτεκτονικά βραβεία. Η πρόταση επαναπροσδιορίζει την τυπολογία της αθηναϊκής πολυκατοικίας στην οδό Χάνσεν, υπογραμμίζει ο Γιώργος Μητρούλιας. «Μια απλή κάτοψη σχήματος Γ δημιουργεί έναν μικρό κήπο στον ακάλυπτο. Στο ισόγειο, ο κήπος ενώνεται οπτικά με τον δρόμο αφού το κτίριο ανασηκώνεται στο μεγαλύτερο μπροστινό του μέρος. Η ενοποίηση του κήπου, της πιλοτής και του δρόμου και η ενεργοποίηση των εξωτερικών χώρων, αποτελούν βασικές σχεδιαστικές αποφάσεις με στόχο την αστική αειφορία. Στην πρόσοψη συρόμενα πάνελ από κόντρα πλακέ θαλάσσης με επένδυση σημύδας ενεργοποιούν το μέτωπο προς τον δρόμο χάρη στην ελεύθερη από τον χρήστη κίνησή τους. Τέλος, το έντονο τιρκουάζ χρώμα του κτιρίου τονίζει τους εξωτερικούς χώρους και υπενθυμίζει δύο τοπικές αναφορές: τις χρωματιστές οροφές των μπαλκονιών στις παλιές αθηναϊκές πολυκατοικίες και τις πανταχού πολύχρωμες υφασμάτινες τέντες που ενισχύουν τον ζωντανό χαρακτήρα της πόλης».