Πολλά χρόνια πριν από την ανακοίνωση του υπουργού Δικαιοσύνης Σταύρου Κοντονή, με την οποία διέγραψε ευθύνες, τραύματα και εγκλήματα των κομμουνιστικών καθεστώτων, η Ιστορία είχε ήδη γραφεί. Και μάλιστα από τα πάλαι ποτέ στελέχη του ΕΑΜ, τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, τους ανθρώπους της πληθυντικής και αντιαυταρχικής Αριστεράς, οι οποίοι αποφάσισαν κάποια στιγμή να αφήσουν γραπτές μαρτυρίες για την κρίση και τη διάσπαση του ΚΚΕ, τον ρόλο του σοβιετικού «κέντρου» και τη βία που τροφοδοτούσε το κομμουνιστικό όραμα. Η σύγκριση μοιάζει αθέμιτη, αλλά οι αντιδράσεις που προκάλεσαν οι μαρτυρίες αυτές – έστω και αν ήταν όψιμες, έστω και αν αφορούσαν την προσωπική πάλη με την υστεροφημία – προέρχονταν κάποτε από τους Δημήτρη Βλαντά, Γιάννη Ιωαννίδη, Πέτρο Ρούσσο – ο Κορνήλιος Καστοριάδης συνιστά μια κατηγορία από μόνος του. Η σημασία τους, όπως προκύπτει μέσα από τις παλιές εκδόσεις, κάποιες ήδη από τη δεκαετία του 1970, υπερβαίνει προφανώς τις σκιαμαχίες που προκάλεσαν οι πρόσφατες ριπές των Κοντονή, Κυρίτση και Μαρίας Γιαννακάκη.
Κορνήλιος Καστοριάδης
στοχαστής
Από τις σελίδες τού «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» και άλλα κείμενα ο Καστοριάδης αποκαλύπτει τη συστηματική αλλοίωση της αλήθειας ώστε να δυσφημιστεί η εξέγερση των φοιτητών της Ουγγαρίας το 1956, η οποία καταπνίγηκε τελικά από τον Κόκκινο Στρατό. Η εξέγερση είχε προκύψει ύστερα από τις πρώτες προσπάθειες του Ιμρε Νάγκι (ο οποίος καθαιρέθηκε το 1955) για περισσότερο εκδημοκρατισμό και φιλελευθεροποίηση.
«Αν οι φονιάδες του Κρεμλίνου δεν συνέτριβαν την Επανάσταση, η ανάπτυξή της θα έφερνε υποχρεωτικά τις αναγκαίες “διευκρινίσεις” και “βελτιώσεις”. Τα συμβούλια και ο λαός θα είχαν αποδείξει ή όχι ότι μπορούσαν να βρουν την ικανότητα και τη δύναμη να δημιουργήσουν μια καινούργια δομή εξουσίας και μια καινούργια θέσμιση της κοινωνίας. Ταυτόχρονα η Επανάσταση θα ελευθέρωνε, θα αποδέσμευε όλες τις δυνάμεις και όλες τις τάσεις του σύγχρονου έθνους. Στα μάτια τους η ελευθερία λόγου και οργάνωσης ήταν το σημάδι του “μη καθαρού”, “ετερόκλητου”, “συγκεχυμένου” χαρακτήρα της Ουγγρικής Επανάστασης, όταν δεν έβλεπαν σ’ αυτήν κυνικά την “απόδειξη” ότι η Επανάσταση δεν ήταν παρά μια “συνωμοσία του ιμπεριαλισμού”…».
«Ουγγρική επανάσταση 1956», εκδ. ύψιλον/βιβλία, 1979, μτφ. Μανόλη Λαμπρίδη. Δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Telos ( αρ. 29, φθινόπωρο 1976)
Γιώργης Βοντίτσος – Γούσιας
γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (1956)
Αντιστράτηγος και στρατιωτικός διοικητής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, μέλος του Πολιτικού Γραφείου και γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ μέχρι το 1956. Καταδιώχθηκε από τους ρεβιζιονιστές γιατί αντέδρασε στην ωμή επέμβαση του ΚΚΣΕ στα εσωτερικά του ΚΚΕ.
«Ο Χρουτσώφ και η ομάδα του, παρά την φαινομενική κριτική για παραβιάσεις του Στάλιν, επιβλήθηκαν στην εξουσία σαν οι εκπρόσωποι της νέας αστικής τάξης και γραφειοκρατίας και επέβαλαν τον κρατικό καπιταλισμό εσωτερικά….Και για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους δυναμώνουν τη βία και καταπίεση απέναντι στο λαό που διαμαρτύρεται. Στον δε εξωτερικό τομέα εκδηλώνεται με την πολιτική της μεγάλης δύναμης της υπαγόρευσης, της καταπίεσης και εκμετάλλευσης άλλων λαών… Με τη βία επέμβηκε κι έδιωξε την ηγεσία του ουγγρικού λαού. Το ξεσήκωμα των κομμουνιστών και του λαού της Βουδαπέστης, ενάντια σ’ αυτή την ωμή επέμβαση, αντιμετωπίστηκε με τη σφαγή και την ένοπλη επέμβαση. Χιλιάδες κομμουνιστές της Βουδαπέστης χάθηκαν. Το δικαιολόγησαν σαν “βοήθεια” στον ουγγρικό λαό από την αντεπανάσταση που καθοδήγησαν οι ιμπεριαλιστές”».
«Αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της ελληνικής Αριστεράς» (τόμ. β’), εκδ. «Να υπηρετούμε το λαό»
Δημήτρης Βλαντάς
βουλευτής στο Εθνικό Συμβούλιο της Εθνικής Αντίστασης (Απρίλης 1944), μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ (1942-1957)
Το 1924 έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και τον Δεκέμβρη του 1942 μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Καθαιρέθηκε τον Φλεβάρη του 1957 για «πολιτικές διαφωνίες» και διαγράφηκε από μέλος του κόμματος.
1. «Οι πιο αντισοβιετικοί είναι οι κατά καιρούς ηγέτες της Σοβιετικής Ενωσης. Αυτοί δεν άφησαν ούτε ίχνος από την ουσία των Σοβιέτ, που ήταν μορφή αυτοκυβέρνησης των επαναστατημένων λαών της τσαρικής αυτοκρατορίας… Κυρίως η ρωσική ηγεσία εξευτέλισε την ιδέα του σοσιαλισμού… Εγώ κατονόμασα μερικές σοβαρές υποχωρήσεις και παραχωρήσεις της ρωσικής ηγεσίας, που ήταν καθαρά αντεπαναστατικές πράξεις σε βάρος λαών… Στην Απω Ανατολή κατέκτησε τη μισή Σαχαλίνη, το νησιώτικο σύμπλεγμα Κουρίλες, μερικά καθαυτό γιαπωνέζικα νησιά, την κινέζικη Μαντζουρία και το Πορτ Αρθουρ… Μήπως άφησε τις τρεις βασικές χώρες, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία;.. Και η Πολωνία; Καταρχήν την διαμέλισαν Χίτλερ – Στάλιν. Μετά κράτησε η ρωσική ηγεσία ό,τι πήρε με τη χιτλεροσταλινική μοιρασιά…».
«Εμφύλιος πόλεμος 1945-1949» (γ’ τόμ.), εκδ. Γραμμή, Αθήνα 1981
2. «Για να “δικαιολογηθεί” η σοβιετική εισβολή και κατοχή της Τσεχοσλοβακίας επιστρατεύτηκαν τα πιο άθλια τεχνάσματα: Η ιμπεριαλιστική συνωμοσία. Ο κίνδυνος ανατροπής του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Η θεωρία περί “περιορισμένης εθνικής ανεξαρτησίας”. Ο προλεταριακός διεθνισμός, κ.λπ., κ.λπ. Μήπως θεωρούν τους λαούς πρόβατα; Η αλήθεια είναι ότι η τότε τσεχοσλοβάκικη ηγεσία με τον Ντούμπτσεκ επικεφαλής δεν ζητούσε να βγει η Τσεχοσλοβακία από το ρωσικό σακί αλλά μόνο λίγη εθνική ανεξαρτησία, λιγότερη οικονομική εκμετάλλευση, και από εσωτερική άποψη λίγη ουσιαστική ελευθερία.
«Τραγωδία του ΚΚΕ, 1950-1967», 4ος τόμ., Ιούνης 1976
Γιώργης Μπλάνας – «Κίσσαβος»
διοικητής αρχηγείου Θεσσαλίας Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας
Στο κεφάλαιο «Σταλινισμός ή αντισταλινισμός» το μέλος της Εθνικής Αντίστασης προσφεύγει σε μία πάγια επιλογή των επικριτών του σοβιετικού μοντέλου: την καταδίκη της γραφειοκρατίας του Κρεμλίνου, αλλά πάντως όχι του Στάλιν προσωπικά.
«Τεράστιες ευθύνες υπάρχουν για τις χωρίς δικαστήρια εκτελέσεις, για φυλακίσεις αθώων και μάλιστα κρατικών και κομματικών παραγόντων, για τις μαζικές διώξεις (ξεκλήρισμα) ορισμένων εθνικών μειονοτήτων. Δεν μπορεί καμία δικαιολογία να υπάρξει και καμία δικτατορία προλεταριάτου δεν μπορεί να τις θεωρεί νόμιμες, δίκαιες λαϊκές ενέργειες. Τέτοιες ενέργειες τελικά στρέφονται ενάντια στην ίδια προλεταριακή δικτατορία και είναι έτσι, είτε αλλιώς αντιλαϊκές και αντισοσιαλιστικές. Και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, πως με την ευκαιρία αυτή έδρασαν και όλα τα εχθρικά στοιχεία, που ζάρωσαν, κρύφτηκαν και καραδοκούσαν!».
«Εμφύλιος πόλεμος 1946-1949 (όπως τα έζησα)», Αθήνα 1976
Στέλιος Γιατρουδάκης
μαχητής της Εθνικής Αντίστασης
Ο διδάκτωρ Χημείας από το Βαρύπετρο Χανίων με την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας βρέθηκε στην Τασκένδη, όπου έζησε επί 26 χρόνια και εργάστηκε, εκτός άλλων, ως πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου της κομματικής οργάνωσης Τασκένδης. Εκεί έζησε έντονα την εσωκομματική πάλη («πογκρόμ της Τασκένδης»).
«Οταν κανείς τολμούσε να εκφράσει την παραμικρή αμφιβολία ή κάποια επιφύλαξη και το χειρότερο διαφωνία, τότε όλοι αυτοί στρέφονταν εναντίον του. Ολόκληρος μηχανισμός αναλάμβανε την “έρευνα” και το φακέλωμα του “απείθαρχου”. Αμεσα ή έμμεσα, σου ανακοίνωναν ότι υπάρχουν ΟΛΑ τα αποδειχτικά στοιχεία της ενοχής σου: Αν ήσουν κάποτε εξόριστος “ανακάλυπταν” πως έκανες παρέα με κάποιους που έσπασαν, δηλωσίες και αντικομματικά στοιχεία, πως κάποια περίοδο (αυτό το επέλεγαν αυτοί) περνούσες κάποια κομματική κρίση και ήσουν έτοιμος να λυγίσεις. Εάν ήσουν στο αντάρτικο, σε κάποια μάχη δείλιασες, δεν αντεπεξήλθες σαν μαχητής ή σαν στέλεχος και φέρνεις την ευθύνη για κάποια θύματα. Σαν πολιτικός πρόσφυγας μίλησες κάπου κατηγορώντας ανοιχτά ή έμμεσα το σοσιαλισμό. Κάπου, κάποτε, ενεργώντας φραξιονιστικά, κατηγόρησες την ηγεσία του ΚΚΕ. Οτι έχεις κάποια συγγενικά πρόσωπα που ανήκουν στη Δεξιά, στην Ελληνική Αστυνομία κ.ά., οπότε έχουν άμεση επίδραση και σε σένα».
«Τασκένδη, 30 χρόνια προσφυγιά», εκδ. Διογένης
Τάκης Λαζαρίδης
συγκρατούμενος του Νίκου Μπελογιάννη
Στη δεύτερη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη στο Στρατοδικείο το 1952 ο 20άχρονος τότε Λαζαρίδης καταδικάστηκε σε θάνατο και μαζί με τους άλλους μελλοθάνατους κλείστηκε στην απομόνωση των Φυλακών Καλλιθέας. Τελικά εκτελέσθηκαν μόνο ο Μπελογιάννης, ο Μπάτσης, ο Καλούμενος και ο Αργυριάδης. Το πρωί που πήγε να τους πάρει το εκτελεστικό απόσπασμα ο επίτροπος διάβασε το βασιλικό διάταγμα με το οποίο απονεμόταν χάρη στον Τάκη Λαζαρίδη λόγω του νεαρού της ηλικίας και η θανατική καταδίκη μετατρεπόταν σε ποινή ισοβίων δεσμών.
« … Ολοι μας μέλη και στελέχη του ΚΚΕ έχουμε μερίδιο ευθύνης. Γιατί στη δράση τους οι ηγέτες του ΚΚΕ είχαν τη δική μας υποστήριξη και ανοχή χωρίς την οποίαν δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Μας εξέφραζαν και μας εκπροσωπούσαν. Είμαστε συνυπεύθυνοι για όλα. Για τα φοβερά εγκλήματα του Στάλιν. Για τις δίκες της Μόσχας και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Για τις εκτελέσεις μυριάδων ανθρώπων. Για το φοβερό ζυγό που επιβλήθηκε στο μεγάλο ρωσικό λαό. Και για τον βαρύτερο ακόμη ζυγό που επιβλήθηκε σε τόσες χώρες της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης… Κι είμαστε ειδικότερα συνυπεύθυνοι για τα δεινά που έπληξαν την πατρίδα μας και τόσο σημαντικά καθυστέρησαν την οικονομική και κοινωνική της πρόοδο. Για τον Δεκέμβρη και τον Εμφύλιο. Για το αδικοχαμένο αίμα των συντρόφων μας αλλά και των αντιπάλων μας. Για την Ελένη Γκατζογιάννη και τις άλλες μαρτυρικές μανάδες της Ηπείρου. Και για τις αδιάκοπες όσο ηλίθιες προσπάθειές μας να μετατρέψουμε την πατρίδα μας σε σοβιετικό προκτετοράτο…».
«Ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι», εκδ. Πελασγός, 2008
