Για έναν ακόμα μήνα η κυβέρνηση θα μπορεί να επιδίδεται στην προσπάθεια οικοδόμησης κοινωνικού προφίλ με ψίχουλα, αν η σύγκριση γίνει με τον κοινωνικό οδοστρωτήρα των μέτρων τα οποία έχει ήδη ψηφίσει. Η επιδότηση Ιντερνετ για πρωτοετείς φοιτητές δεν μπαίνει στην ίδια ζυγαριά με τον συνταξιούχο εν αναμονή που περιμένει ενάμιση χρόνο τη μειωμένη έως και κατά 30% σύνταξή του μετά την επέλαση Κατρούγκαλου, τα μέτρα για την ανασφάλιστη εργασία και τα μπλοκάκια χάνονται στην αντιπαραβολή τους με μισθούς 400 ευρώ για μερική απασχόληση και τον εφιάλτη των ασφαλιστικών εισφορών. Εως τη ΔΕΘ όμως με τέτοιου τύπου παρεμβάσεις θα τροφοδοτείται το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό. Μετά το παράθυρο ευκαιρίας για εσωτερικούς πολιτικούς ελιγμούς, το οποίο έχουν ανοίξει οι γερμανικές εκλογές και οι καθυστερήσεις που επιφέρουν στην έναρξη της τρίτης αξιολόγησης, κλείνει.
Η προσγείωση στην πραγματικότητα της νέας αξιολόγησης έχει ήδη όλες τις προϋποθέσεις για να εγγυάται τουλάχιστον σφοδρές αναταράξεις, ενώ υπάρχει και η παρακαταθήκη των ήδη ψηφισμένων μέτρων που βρίσκονται προ των πυλών, φέρνοντας νέα βάρη. Από την 1η Ιανουαρίου 2018, ενεργοποιούνται μια σειρά από ήδη ψηφισμένα μέτρα τα οποία εκτείνονται από τις νέες περικοπές στο ΕΚΑΣ και την κατάργηση της έκπτωσης φόρου 1,5% κατά τον υπολογισμό της μηνιαίας παρακράτησης φόρου σε μισθούς και συντάξεις, έως την κατάργηση της έκπτωσης των ιατρικών δαπανών, την αύξηση του ΦΠΑ σε 32 νησιά του ΒΑ Αιγαίου, την επιβολή τέλους διανυκτέρευσης σε ενοικιαζόμενα και δωμάτια ξενοδοχείων, το ψαλίδι στο επίδομα θέρμανσης, την επιβολή φόρου σε βραχυχρόνιες μισθώσεις κατοικιών.
Ο κατάλογος, όπως πάντα, παραμένει ανοιχτός. Η καταιγίδα δεν έχει περάσει. Ο φόβος για νέα μέτρα θα πλανάται για πολλά ακόμα χρόνια όσο η ελληνική οικονομία συντηρείται καθηλωμένη παλεύοντας μεταξύ ύφεσης και ανάκαμψης δεμένη με στόχους πρωτογενών πλεονασμάτων 3,5% του ΑΕΠ έως το 2022 και 2% έως το 2060.Τα όνειρα για ρύθμιση του χρέους έχουν μεταφερθεί οριστικά για μετά τη λήξη του προγράμματος. Οι απαιτήσεις για νέα μέτρα στο δημοσιονομικό πεδίο ενδεχομένως να μην εκδηλωθούν το φθινόπωρο αλλά ευρωπαϊκές πηγές θεωρούν ήδη δεδομένο ότι θα ανακύψουν στις αρχές του νέου έτους με φόντο την αδυναμία επίτευξης πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% το 2018.
Προς το παρόν το ΔΝΤ είναι το μόνο το οποίο υποστηρίζει επίσημα ότι δεν βγαίνουν τα νούμερα του επομένου έτους, εκτιμώντας πως υπάρχει ένα κενό της τάξεως του 1,3% του ΑΕΠ ή παραπάνω από 2 δισ. ευρώ. Οι προηγούμενες αποτυχημένες προβλέψεις του είναι το βασικότερο επιχείρημα κυβερνητικών συνομιλητών σε ερωτήσεις για το ενδεχόμενο λήψης πρόσθετων μέτρων.
Το πρόβλημα είναι πως αντίστοιχες απόψεις αρχίζουν να ζυμώνονται και μεταξύ των Ευρωπαίων στο σκηνικό των αστοχιών που καταγράφει ήδη ο προϋπολογισμός (686 εκατ. υστέρηση εσόδων στο επτάμηνο με έντονα σημάδια κόπωσης των φορολογουμένων).
Ακόμα και στους κόλπους του οικονομικού επιτελείου το δίμηνο Φεβρουαρίου- Μαρτίου χαρακτηρίζεται επικίνδυνο για πιθανά αιτήματα εμπροσθοβαρούς εφαρμογής των ψηφισμένων περικοπών σε συντάξεις και αφορολόγητο. Ελάχιστοι είναι αυτοί που πιστεύουν πλέον πως το αφορολόγητο θα ισοπεδωθεί το 2020. Το 2019, συγκεντρώνει τις πλέον αυξημένες πιθανότητες, το 2018 δεν μπορεί να αποκλειστεί. Το ΔΝΤ έχει ήδη ζητήσει μείωση του αφορολογήτου από το 2019, όταν θεωρητικά θα κλείνει ο σημερινός κυβερνητικός κύκλος του ΣΥΡΙΖΑ. Με αφορολόγητο στα 5.700 και συντάξεις κομμένες (και πάλι) έως 18%, το χρώμα της κάλπης αλλάζει. Πόσω μάλλον εάν το clean exit ( η καθαρή έξοδος από το Μνημόνιο) το οποίο έχει προδιαγράψει ο Αλέξης Τσίπρας δεν έχει, στο μεταξύ, επιβεβαιωθεί.
Η τρίτη αξιολόγηση
Η έναρξη της τρίτης αξιολόγησης περνά από Βερολίνο και Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με ένα πρώτο άτυπο χρονοδιάγραμμα, το οποίο μένει να επισημοποιηθεί τις επόμενες ημέρες στις επαφές που θα έχει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος με τους εκπροσώπους των δανειστών, στα μέσα Σεπτεμβρίου αναμένεται μια πρώτη αποστολή τεχνικών κλιμακίων στην Αθήνα προκειμένου να διαπιστωθεί η πρόοδος επί των προαπαιτουμένων. Η εικόνα που υπάρχει μέχρι τώρα αναδεικνύει καθυστερήσεις. «Πολλά έχουν μείνει πίσω» αναφέρει ευρωπαϊκή πηγή σπεύδοντας όμως να συμπληρώσει πως «όταν η κυβέρνηση το παίρνει απόφαση να κλείσει τη λίστα έχει επιδείξει μια εντυπωσιακή ικανότητα προσαρμογής». Η εμπειρία της πρώτης και της δεύτερης αξιολόγησης έχει δείξει πως όταν αποφασίζει η κυβέρνηση να πατήσει τις κόκκινες γραμμές της στη Βουλή, το πράττει με αδιαμφισβήτητη επιτυχία.
Η έλευση του κουαρτέτου (Κοστέλο, Ντρούντι, Τζιαμαρόλι μένουν στη θέση τους ενώ υπάρχει το ενδεχόμενο αντικατάστασης της Ντέλια Βελκουλέσκου από τον Αμερικανό Πίτερ Ντόλμαν) αναμένεται στα μέσα προς τέλη Οκτωβρίου, μετά τον σκόπελο των γερμανικών εκλογών και την ετήσια συνάντηση του ΔΝΤ 13-15 Οκτωβρίου στην Ουάσιγκτον. Παράλληλα, αναμένεται με ενδιαφέρον η επίσκεψη της επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ στην Αθήνα σε ημερομηνία που δεν έχει κλειδώσει ακόμα.
Στο υπουργείο Οικονομικών, ο στόχος ο οποίος έχει τεθεί αφορά στην ολοκλήρωση των 90 από τα 113 προαπαιτούμενα έως τις αρχές του Δεκέμβρη. Θα πρέπει να τρέξει όλο το Υπουργικό Συμβούλιο για να καλυφθεί η απόσταση και στο μέτωπο αυτό ήδη πηγές των δανειστών σημειώνουν «παραφωνίες». Το υπόμνημα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, με το οποίο χαρακτηρίζεται αρχαιολογικός χώρος το σύνολο της έκτασης του Ελληνικού δεν πέρασε απαρατήρητο από τους δανειστές, όπως και το φιάσκο με την αξιολόγηση στο Δημόσιο ή οι καθυστερήσεις στην έγκριση του καταλόγου των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ που θα ιδιωτικοποιηθούν, διαδικασία η οποία θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί από τις 31 Ιουλίου, αναδεικνύουν πιθανές δυσκολίες με ιδεολογικές αντανακλάσεις. Το οικονομικό επιτελείο μπορεί να δηλώνει αποφασισμένο να κλείσει έγκαιρα τη λίστα με τα προαπαιτούμενα για να ανοίξει ο δρόμος για την ολοκλήρωση του τρίτου Μνημονίου τον Αύγουστο του 2018, αλλά όπως όλα δείχνουν για να βγει το χρονοδιάγραμμα θα απαιτηθεί και πάλι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος να παίξει το ρόλο του «κακού» υπουργού έναντι των συναδέλφων του. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι θα έχει την πλήρη κάλυψη του Πρωθυπουργού.
Ενας πρώτος άτυπος στόχος, πάντως, αφορά σε ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης στο Eurogroup της 4ης Δεκεμβρίου ώστε τον Φεβρουάριο του 2018 να αρχίσει η τέταρτη αξιολόγηση και να ακολουθήσει μία ακόμα, η τελική, λίγο πριν την εκπνοή του τρίτου Μνημονίου.
Μνημόνιο με άλλο όνομα
Πληροφορίες από ευρωπαϊκές πηγές αναφέρουν πως ήδη η ελληνική κυβέρνηση έχει ζητήσει καθαρή έξοδο από το Μνημόνιο τον Αύγουστο του 2018, χωρίς όρους (conditionalities). Κανένα σκέλος των δανειστών δεν εμφανίζεται διατεθειμένο μέχρι σήμερα να συζητήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ενδεικτικό των προθέσεων είναι το δημοσίευμα της γερμανικής Handelsblatt σύμφωνα με το οποίο «στην ΕΕ και στον κύκλο των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης υπάρχει η σκέψη να συνδράμουν τη χώρα μετά το τέλος του τρέχοντος προγράμματος με μια πιστωτική γραμμή. Ενα τέτοιο δίχτυ ασφαλείας θα μπορούσε να ενισχύσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και να μειώσει τις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων. (…) Μια πιστωτική γραμμή θα σήμαινε όμως ότι η Ελλάδα θα συνέχιζε να βρίσκεται υπό την αυστηρή επιτήρηση των χρηματοδοτών: οι κανονισμοί του ESM προβλέπουν έλεγχο κάθε τρεις μήνες. Επομένως ο Τσίπρας, που ήθελε να διώξει την τρόικα ήδη το 2015, δεν πρόκειται να την ξεφορτωθεί τόσο γρήγορα».
Η καθιέρωση προληπτικής γραμμής πίστωσης φαντάζει με τα σημερινά δεδομένα ως το καλύτερο δυνατό σενάριο. Προϋποθέτει όμως έξοδο του ελληνικού Δημοσίου στις αγορές τουλάχιστον δύο τρεις φορές έως τον Αύγουστο του 2018 τόσο για λόγους άντλησης ρευστότητας όσο και για την καμπύλη των επιτοκίων. Σύμφωνα με πληροφορίες το βασικό σενάριο του οικονομικού επιτελείου προβλέπει νέα έξοδο στις αγορές τον ερχόμενο Ιανουάριο μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης. Υπάρχουν όμως και εισηγήσεις για μία ακόμα έξοδο πριν από την έναρξη της τρίτης αξιολόγησης στο διάστημα του επόμενου ενός μήνα.