Τον Μάρτιο του 1920 η Ευρώπη «βράζει». Η Οκτωβριανή Επανάσταση έχει συμπληρώσει περισσότερα από δύο χρόνια ζωής και οι φλόγες του εμφυλίου καίνε ακόμη στη Ρωσία. Η Αγγλία και η Γαλλία συμμετέχουν στα γεγονότα συνδράμοντας τους Κοζάκους, όταν μια ομάδα ξένων στρατιωτών φτάνει κυνηγημένη στις ακτές της Λήμνου. Είναι ηττημένοι πολεμιστές του αυτοκρατορικού ρωσικού στρατού που υπέστησαν συντριβή από τους μπολσεβίκους στην Κριμαία. Εχοντας διαπλεύσει εκατοντάδες ναυτικά μίλια, ταλαίπωροι και τρομαγμένοι, αφήνουν πίσω τους τα γεγονότα που άλλαξαν τη ροή της Ιστορίας.
Οι περίπου 5.000 Κοζάκοι που φτάνουν στη Λήμνο στρατοπεδεύουν σε μια ερημική παραλία, κοντά στο χωριό Πορταρού. Στα μάτια τους το νησί μοιάζει άγριο και τρομακτικό. Φοβούνται τη θάλασσα και δεν την πλησιάζουν, επειδή έχει –ανθρωποφάγα όπως πιστεύουν –χταπόδια. Μετά τους πρώτους Ρώσους που αποβιβάζονται εκεί, θα ακολουθήσουν κι άλλοι μαζί με τις οικογένειές τους. Και θα παραμείνουν ώς τον Δεκέμβριο του 1921. Στρατηγοί, αξιωματικοί, απλοί στρατιώτες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, παιδιά, ιερείς, μοναχοί, γιατροί, ζωγράφοι, καλόγριες, μουσικοί, υπουργοί, έμποροι, καλλιτέχνες… Θα ζήσουν σε ένα υπαίθριο στρατόπεδο που διοικούν οι πρώην σύμμαχοί τους Αγγλογάλλοι και θα υποφέρουν. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης και οι ασθένειες θα έχουν ως αποτέλεσμα περίπου 350 άτομα να αφήσουν εκεί την τελευταία τους πνοή.
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ. Στη διάρκεια του αιώνα που ακολούθησε τα γεγονότα ξεχάστηκαν. Οι σύγχρονοι κάτοικοι της Λήμνου αγνοούσαν ακόμη και την ύπαρξη ρωσικού νεκροταφείου στον τόπο τους, μέχρι που πριν από λίγα χρόνια μια ομάδα νεαρών Ρώσων, αποφασισμένη να περπατήσει στα χνάρια της Ιστορίας, αναζήτησε τα μέρη όπου ετάφησαν οι πρόγονοί της. Και έφτασε στη Λήμνο. Τη μακρινή γη που φιλοξένησε τους ηττημένους στρατιώτες της αυτοκρατορίας από τους επαναστατημένους εργάτες.
Από τότε κάθε χρόνο, όπως και φέτος, αντιπροσωπεία περίπου 100 ρώσων πολιτών αποβιβάζεται στο νησί πραγματοποιώντας ένα ταξίδι – προσκύνημα στους τάφους των προγόνων της, ενώ για λίγες ημέρες λαμβάνουν χώρα εκδηλώσεις ενίσχυσης της ελληνορωσικής φιλίας. «Οι πεθαμένοι είναι πάντα ιεροί» λένε οι ντόπιοι. Και χωρίς να μπαίνουν στην ουσία των γεγονότων, αισθάνονται συγκίνηση για το ότι οι νεκροί του 1920 συνδέουν τους ζωντανούς του 2017.
«Η φετινή επίσκεψη θα πραγματοποιηθεί στις 14 Σεπτεμβρίου και οι εκδηλώσεις θα κρατήσουν τέσσερις μέρες» λέει στα «ΝΕΑ» ο Βλαντίμιρ Ποτάποφ, υποπρόξενος της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη. «Κατά τη διάρκειά τους θα γίνει κατάθεση στεφάνων στα μνημεία των ηρώων αγωνιστών για την απελευθέρωση της Ελλάδας που είναι στημένο στον Ρωμαίικο Γιαλό, στη Μύρινα, και των ρώσων ναυτών Ορλόφ και Σενιάβιν». Το μνημείο για τους ναύτες του κόμη Ορλόφ οικοδομήθηκε πριν από λίγα χρόνια, όταν ύστερα από αίτημα του γενικού προξενείου της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη προς το Κρατικό Αρχείο του Ρωσικού Στρατιωτικού Ναυτικού εντοπίστηκαν τα ονόματα των αξιωματικών και των ναυτών του στόλου Ορλόφ οι οποίοι είχαν σκοτωθεί στη Λήμνο το 1770, στις επιχειρήσεις κατά των Οθωμανών. «Η κεντρική εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί και φέτος στο νεκροταφείο της Πούντας, όπου θα παρατεθούν ομιλίες μελών της αντιπροσωπείας, των τοπικών Αρχών και απογόνων των ρώσων προσφύγων στη Λήμνο, ενώ θα τελεστεί και επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς. Τέλος, θα γίνει κατάθεση λουλουδιών στο συμμαχικό νεκροταφείο στον Μούδρο και στη συνέχεια θα παρουσιαστεί πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα» προσθέτει ο Ποτάποφ.
Από τους 350 Ρώσους που πέθαναν στη Λήμνο τα χρόνια εκείνα, οι 82 ήταν παιδιά. Οι περισσότεροι ενταφιάστηκαν στην θέση Πούντα, ενώ λίγοι ετάφησαν στο νεκροταφείο του Μούδρου. Υστερα από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα σκονισμένα αρχεία του ρωσικού κράτους ανακαλύφθηκαν τα ονόματά τους, τα οποία πλέον αναγράφονται σε μεταλλικές πλάκες που έχουν αναρτηθεί στο κοιμητήριο όπου αναπαύονται. Ηταν σαν να λύθηκε ένα μυστήριο για την τοπική κοινωνία.
ΛΙΓΟΙ ΤΟ ΗΞΕΡΑΝ. «Η αλήθεια είναι ότι μέχρι την επίσκεψη των πρώτων Ρώσων στο νησί ελάχιστοι γνώριζαν αυτήν την ιστορία» λέει η Κατερίνα Φίκαρη, εργαζόμενη στον Δήμο Λήμνου. «Μόνο κάποιοι παππούδες σε ορισμένα χωριά έλεγαν στα παιδιά και τα εγγόνια τους ιστορίες για ρωσίδες πριγκίπισσες και αυτό φάνταζε πολύ παράξενο… Το νεκροταφείο των Ρώσων είχε εγκαταλειφθεί και ήταν χορταριασμένο. Οταν το εντόπισαν οι πρώτοι που έφτασαν εδώ πριν από μερικά χρόνια, το καθάρισαν, περιέφραξαν τον χώρο και κάθε χρόνο τον επισκέπτονται. Στο σημείο στήθηκε στη συνέχεια ένας μεγάλος μαρμάρινος σταυρός και μια εικόνα αντίγραφο της Παναγίας της Οδηγήτριας του Σμολένσκ, που θεωρείται θαυματουργή από τους Ρώσους» εξηγεί.
Ηταν λογικό να εντυπωσιαστούν οι αγνοί Λημνιώτες των αρχών του περασμένου αιώνα από τους νεοφερμένους Κοζάκους. Οι ηττημένοι Λευκοί, που στη Λήμνο ξεπουλούσαν ό,τι είχε απομείνει από τα πλούτη τους για να επιζήσουν, ήταν άλλοτε μέλη της ρωσικής ελίτ και έφταναν εκεί μαθημένοι στα θρυλικά παλάτια της Αγίας Πετρούπολης και στα δυτικής φιλοσοφίας σαλόνια, όπου ανέλυαν πολιτική, τέχνη και απολάμβαναν την καλή ζωή.
ΟΙ ΚΟΖΑΚΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ιδιαίτερη εντύπωση είχαν προκαλέσει στους ντόπιους οι κοζάκοι γιατροί, οι οποίοι αποδείχθηκαν άκρως απαραίτητοι καθώς η ανέχεια και οι ασθένειες είχαν λάβει τέτοιες διαστάσεις στον ρωσικό καταυλισμό, ώστε λέγεται ότι καθημερινά κηδευόταν ένα παιδί. Στο υπαίθριο νοσοκομείο που είχαν δημιουργήσει οι φημισμένοι γιατροί περιέθαλπαν όχι μόνο τους Ρώσους, αλλά και τους γάλλους στρατιώτες καθώς και αρκετούς ντόπιους, αναπτύσσοντας σχέσεις με την τοπική κοινωνία. Οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι η κοινωνική δραστηριότητα των ξενιτεμένων ήταν έντονη, γεγονός που άφησε μνήμες σε αρκετούς: Διοργάνωναν γιορτές στην πλατεία του Πορτιανού, όπου τραγουδούσαν και χόρευαν, ενώ τελούσαν θρησκευτικά μυστήρια, γάμους και βαπτίσεις.
Οπως επισημαίνουν οι κάτοικοι της Λήμνου, οι δεσμοί του νησιού με τη Ρωσία είναι ιστορικοί. Χάνονται στο βάθος των αιώνων, επανέρχονται σε διαφορετικές χρονικές φάσεις και υπό άλλες συγκυρίες κάθε φορά, όμως υποδεικνύουν ότι μπορεί μεταξύ των λαών να καλλιεργηθεί ισχυρό πνεύμα φιλίας. Και αυτό είναι το μόνο που μένει…