Αν έφτιαχνε έναν λόφο όχι η φύση αλλά η Ιστορία, τι θα έκρυβε κάτω από τη μυτερή κορυφή του; Πόσα χρόνια της θα μπορούσαν να χωρέσουν μέσα στο χώμα; Και ποιος θα μπορούσε με μια σκαπάνη, πολλή φαντασία, συναίσθημα, χιούμορ αλλά και επιστημονική ακρίβεια να φέρει στο φως όσα έμειναν θαμμένα για χιλιετίες και να τα κάνει να μιλήσουν ύστερα από τόσους δεκάδες αιώνες σιωπής;

Τον λόφο κατάφερε να οραματιστεί ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Πάνος Βαλαβάνης και να τον απλώσει σε 100 σελίδες, όσες κι εκείνες του βιβλίου «Ο λόφος με τα κρυμμένα μυστικά, το χρονικό μιας φανταστικής ανασκαφής» (εκδ. Πορφύρα).

Η υπόθεση αρχίζει να ξετυλίγεται γύρω στο 6000 π.Χ. Πρωταγωνιστές της στο πρώτο από τα δέκα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν, μια φυλή ανθρώπων της νεολιθικής εποχής που ζει κάπου στην ηπειρωτική Ελλάδα κι αποφασίζει να χτίσει το χωριό της κοντά στη θάλασσα. «Κι ο λόφος;» εύλογα θα αναρωτηθείτε. Λόφος δεν υπάρχει. «Δημιουργήθηκε ακούσια από τους ανθρώπους που για πολλές χιλιάδες χρόνια κατοικούσαν στον ίδιο ακριβώς τόπο» σημειώνει ο συγγραφέας στον πρόλογό του.

Σε εκείνον τον τόπο θα αρχίσουν οι αιώνες να αφήνουν τα ίχνη τους. Οι άνθρωποι θα γεννιούνται και θα πεθαίνουν, έχοντας αφήσει πίσω τους –εκτός από κτίρια ή ό,τι απέμεινε από αυτά –μεγάλα πιθάρια και μικρά κύπελλα με ωραία ζωγραφισμένα χρώματα στα νεολιθικά χρόνια, πήλινες πινακίδες με καταλόγους εμπορευμάτων στα μυκηναϊκά, κίονες από ναούς και στοές στα κλασικά και τα ρωμαϊκά, εκκλησιές με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες στα βυζαντινά και σε εκείνα της Τουρκοκρατίας. Κι ο αναγνώστης θα τους παρακολουθεί σελίδα με τη σελίδα να βιώνουν με κάθε λεπτομέρεια, σε κάθε εποχή, την καθημερινότητά τους. Να δημιουργούν, να χτίζουν, να παλεύουν για την επιβίωσή τους, να προβληματίζονται για την πολιτική κατάσταση, να βιώνουν καταστροφές… Σαν ένα παραμύθι που όμως δεν κρύβει μέσα του κάποια σπίθα αλήθειας, αλλά είναι η αλήθεια, η πραγματικότητα του χθες, όπως έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί, γραμμένη σαν παραμύθι.

Κι εκεί που ο λόφος θα μοιάζει να έχει κλείσει τον κύκλο του και να στέκει σιωπηλός και μοναχικός πλάι στη θάλασσα, αρχίζει η αντίστροφη πορεία τη στιγμή που το περίεργο σχήμα του –τεχνητός γαρ, δεν ταίριαζε με το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής –προσελκύει την προσοχή ενός περαστικού αρχαιολόγου. Είναι ο άνθρωπος που ο λόφος περίμενε υπομονετικά για περισσότερο από 150 χρόνια από τη στιγμή που εγκαταλείφθηκε. Είναι ο επιστήμονας που θα έδινε την ευκαιρία σε όσα κρύβονταν στο εσωτερικό του –μια διαδρομή αιώνων –να ξεπηδήσουν σαν λάβα, να βγουν και πάλι στο φως και να «μιλήσουν». Κι είναι και η λύση που επιλέγει ο συγγραφέας να εξηγήσει στον αναγνώστη του πώς λειτουργεί μια ανασκαφή.
Τα κρυμμένα μυστικά

Σαν να παρακολουθεί κάποιος καρέ μιας ταινίας

Ενα βιβλίο που εκ πρώτης όψεως μοιάζει παιδικό και ως τέτοιο κυκλοφορεί, καθώς απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 8 έως 15 ετών, και για τον λόγο αυτόν άλλωστε διαθέτει και παράρτημα με παιχνίδια, αυτοκόλλητα και ασκήσεις. Αν όμως πέσει στα χέρια ενηλίκων, ακόμη κι εκείνων που δεν αγαπούν τις ιστορίες από το παρελθόν, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, δύσκολα θα το αφήσουν πριν φτάσουν στην τελευταία σελίδα. Ποιο είναι το κρυμμένο μυστικό του «Λόφου με τα κρυμμένα μυστικά» ώστε 22 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του να βρίσκεται στη δέκατη ανατύπωσή του; Δεν είναι ένα, όπως και στον λόφο, αλλά πολύ περισσότερα.

Είναι η σύλληψη –μέσα σε λίγες σελίδες, ο Πάνος Βαλαβάνης παίρνει από το χέρι τον αναγνώστη για να τον ξεναγήσει στους αιώνες. Είναι η αίσθηση του παραμυθιού που αποφορτίζει από εκείνη ενός βιβλίου γνώσης, χωρίς όμως να στερείται πλήθους πληροφοριών. Το ακριβώς αντίθετο.

Είναι ο τρόπος γραφής που δημιουργεί εικόνες μπροστά στα μάτια, σαν να παρακολουθεί κάποιος καρέ μιας ταινίας, αλλά και το γεγονός ότι δεν πρόκειται για μια αφήγηση φορτωμένη με ημερομηνίες και γεγονότα όπως στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας. Αντιθέτως, μέσα από το κείμενο ο αναγνώστης παρακολουθεί την καθημερινότητα των ανθρώπων της κάθε εποχής, τις δουλειές τους, το φαγητό που μαγειρεύουν στην κουζίνα τους, τα παιχνίδια των παιδιών τους, ώστε να συνειδητοποιήσει όχι μόνο πόσα στοιχεία έχουν παραμείνει ίδια από την αρχαιότητα έως σήμερα, αλλά και να αισθανθεί οικεία με το παρελθόν.

Είναι η γλώσσα που, αν και ανάλαφρη, δεν είναι απλοϊκή, αλλά εμπλουτισμένη με αρκετούς εξειδικευμένους όρους, που ακολουθούν αβίαστα τη ροή και επεξηγούνται μέσα στο κείμενο. Είναι η παιχνιδιάρικη έγχρωμη εικονογράφηση της Αντας Γανώση που δίνει στο όλο εγχείρημα μια πινελιά από κόμικ. Είναι η βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου, όχι ως κατάλογος, αλλά γραμμένη ως κείμενο με επιπλέον στοιχεία. Είναι ακόμη κι αυτά τα παιχνίδια που έχει σχεδιάσει ο συγγραφέας με την έμπειρη σε βιβλία για παιδιά Μαρίζα Ντεκάστρο, που προκαλούν όχι μόνο τους μικρούς, αλλά και τους ενήλικους αναγνώστες να δοκιμάσουν την τύχη τους.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο που δείχνει την αγάπη και το πάθος του Πάνου Βαλαβάνη όχι απλώς να μεταδώσει όσα γνωρίζει –κάτι που γενναιόδωρα κάνει από τη θέση του ως πανεπιστημιακός -, αλλά να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και να παρουσιάσει με εύληπτο τρόπο τη διαχρονία που διέπει τον ελληνικό πολιτισμό, ώστε να μην τη βιώνουμε χωρίς και να την κατανοούμε.

Πάνος Βαλαβάνης

Ο λόφος με τα κρυμμένα μυστικά

Το χρονικό μιας φανταστικής ανασκαφής

Εικόνες: Αντα Γανώση

Εκδ. Πορφύρα 2017, σελ. 105

Τιμή: 15 ευρώ