Καμία άλλη τέχνη στις ημέρες μας δεν διακρίνεται από τέτοιο πληθωρισμό και δεν ανταποκρίνεται σε τόσο μεγάλες προσδοκίες όσο η αρχιτεκτονική. Ειδικά όταν στην ανάγκη για τον αστικό σχεδιασμό και την επέκταση των πόλεων προστίθενται ζητήματα όπως η στέγαση των μεταναστών. Ζητήσαμε από πέντε έλληνες αρχιτέκτονες να επιλέξουν αρχιτεκτονικά έργα που θεωρούν ότι τα τελευταία δέκα χρόνια σηματοδοτούν την εποχή και τις συνθήκες μέσα στις οποίες παρουσιάστηκαν, εντός ή εκτός ελληνικής επικράτειας.

Σοφία Βυζοβίτη

Ενα λουτρό στο Γκέτεμποργκ

Η στροφή της αρχιτεκτονικής προς μια ελάσσονα κλίμακα εκφράζει την προσαρμογή της στα νέα κοινωνικά, οικονομικά, τεχνολογικά και περιβαλλοντικά δεδομένα. Ενδεχομένως πρόκειται για μια αρχιτεκτονική συνθήκη απο-ανάπτυξης, που σαφώς και ενεργοποιεί διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία. Επιζητά μια ανάστροφη μηχανική (reverse engineering): την επανάχρηση και τροποποίηση υφιστάμενων δομών – ευρημάτων. Τη συμμετοχή, τον πληθοπορισμό, την ανακύκλωση. Προασπίζει την πεποίθηση ότι η μικρή επέμβαση μπορεί να επιφέρει μια μεγάλη αλλαγή. Οτι η αναδιάρθρωση του αστικού χώρου δεν προϋποθέτει ισχυρά, διαπρεπή και μεγαλόπνοα προτζεκτ. Το έργο των Raumlabor, «Η κουλτούρα του λουτρού» (Allmänna Badet, 2014) στην αποβιομηχανοποιημένη ζώνη του λιμανιού του Gothenburg στη Σουηδία φαίνεται να συμπυκνώνει τις αρχές αυτές. Με μικρής κλίμακας κτιριακές επεμβάσεις, δοχεία δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το λουτρό ως τόπο κοινωνικής συμπύκνωσης και τη διασπορά τους σ’ ένα δίκτυο μικρο-τοποθεσιών στην περιοχή της λιμενικής δεξαμενής, υποστηρίζει την αλλαγή παραδείγματος σε μια αστική ζώνη σε μετάβαση. Η ερευνητική ατζέντα του εγχειρήματος συγκροτείται στη δέσμευση των αρχιτεκτόνων για ενασχόληση με την τοποθεσία και τους κατοίκους της σε κλίμακα 1 προς 1. Η διαδικασία της παραγωγής του έργου, με τη συνεργασία κατοίκων και αρχιτεκτόνων στη διακομιδή ανακυκλωμένων δομικών υλικών και την κατασκευή των εγκαταστάσεων της σάουνα και των αποδυτηρίων, γίνεται το μέσο που ενεργοποιεί τη δυναμική του τόπου.

Αριάδνη Βοζάνη

Η «ΑΤΕΛΕΙΩΤΗ ΓΕΦΥΡΑ» ΤΗΣ ΔΑΝΙΑΣ

Την τελευταία δεκαετία δείγματα αξιόλογής αρχιτεκτονικής τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα απαντούν στα νέα αιτήματα της εποχής και τις συνθήκες του εκάστοτε τόπου. Από τις διαφορετικές κατηγορίες έργων διακρίνω εκείνη που αφορά προτάσεις που επιχειρούν να μας επανασυστήσουν με το φυσικό (ή και αστικό) τοπίο μέσω της οργάνωσης δημόσιων διαδρομών και σημείων στάσης και θέασης με κατασκευές μικρής κυρίως κλίμακας. Αναφέρομαι ιδιαίτερα στις επεμβάσεις που ανήκουν στο μεταίχμιο της αρχιτεκτονικής και της τοπιακής τέχνης

(land art) όπως η Infinite Bridge του αρχιτεκτονικού γραφείου Gjöde & Povlsgaard Arkitekter στη Δανία. Το έργο κατασκευάστηκε στα πλαίσια της διεθνούς Biennale, Sculpture by the Sea 2015 στο παραλιακό τοπίο που περιβάλλει την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Δανίας, Aarhus. Πρόκειται για έναν κυκλικό ξύλινο υπερυψωμένο δακτύλιο περίπατου διαμέτρου 60μ, κατασκευασμένο κατά το ήμισυ στην παραλία και κατά το ήμισυ στην θάλασσα στο σημείο που προϋπήρχε μια ιστορική για την περιοχή προβλήτα. Ο περίπατος προσφέρει μια «χωρίς τέλος» πανοραμική αντίληψη του φυσικού τοπίου και της σχέσης του με το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης, μια εμπειρία μοναχική αλλά και εν δυνάμει κοινωνική μέσω της συνάντησης με άλλους επισκέπτες . Ενα απλό κατασκευαστικά, οικονομικό άλλα ιδιαίτερα ποιητικό έργο επέμβασης σε τοπίο που καθιστά δυνατή μια νέα αντίληψη και ερμηνεία του τόπου.

Γεώργιος Α. Πανέτσος

Το Νέο Στάδιο του Μπορντό

Θέλω να επισημάνω τη στροφή από το στυλ προς τον δημόσιο χώρο και τα δημόσια κτίρια, αυτά δηλαδή που, πέραν του στενού λειτουργικού προορισμού τους, επαναθέτουν το ζήτημα της συμμετοχής του πολίτη στα κοινά, όχι ως διεκδίκηση –πολλώ μάλλον ως εκδίκηση –αλλά ως άσκηση ευθύνης και δικαιωμάτων στο κοινό πεδίο όπου συμβάλλουν προσωπικές, νομικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνάψεις. Tα έργα που ξεχωρίζουν εδώ είναι εκείνα που α. ξαναπιάνουν με ιστορική γνώση, αλλά σύγχρονο πνεύμα, τα μεγάλα και διαρκή θέματα της αρχιτεκτονικής και β. προβαίνουν σε ευφυή και εμπρόθετο χειρισμό των λειτουργικών ζητημάτων και των κατασκευαστικών λύσεων με στόχο να παραχθεί νόημα, που αφορά την αρχιτεκτονική και γίνεται κατανοητό από την κοινωνία. Ως κορυφαίο τέτοιο παράδειγμα θεωρώ το Νέο Στάδιο του Μπορντό (Βοrdeaux) στη Γαλλία, ένα στάδιο ποδοσφαίρου, του οποίου η κατασκευή έγινε μεταξύ 2014-5 από τους Ελβετούς Jacques Herzog, Pierre de Meuron και τους συνεργάτες τους. Πρόκειται για τους αρχιτέκτονες της Tate Modern, του Ολυμπιακού Σταδίου του Πεκίνου και, πρόσφατα, της Φιλαρμονικής του Αμβούργου. Η αρχιτεκτονική εδώ απέχει από βλάσφημες ελαφρότητες και ξιππασμούς ελληνικού τύπου («Νέος Παρθενώνας», «Αγια-Σοφιά» κ.λπ.), υπερβαίνει τη συμπεριφορά των χούλιγκαν και επικεντρώνεται στην ανάδειξη του κοινωνικού γεγονότος της προσηλωμένης συγκέντρωσης των ανθρώπων, του πλήθους, γύρω από ένα μαζικό γεγονός, στη συγκεκριμένη περίπτωση μια αθλητική συνάντηση. Παρά το μέγεθος και την τεράστια χωρητικότητα των 42.000 θεατών, το στάδιο μοιάζει ελαφρό και ανοιχτό. Διαθέτει επάλληλες κιονοστοιχίες λεπτότατων υποστυλωμάτων – ελκυστήρων, μεγαλειώδη κλιμακωτή βάση, στοές, εξώστες, υπόστεγα και βέβαια, κερκίδες εγκατεστημένες στη στέγη των περιμετρικών στοών. Θυμίζει αρχαίο ναό, χωρίς να τον αντιγράφει και να το επικαλείται. Ανάγεται στον χώρο του πνευματικού, ενώ παραμένει προσιτό.

Στην Ελλάδα το θέμα του δημόσιου χώρου και της δημόσιας αρχιτεκτονικής κατά την τελευταία δεκαετία σημαδεύτηκε από τρία φαινόμενα:

1. Από τη χωρίς αντίσταση παράδοση του κέντρου της Αθήνας σε ριζοσπαστικές ομάδες, το 2008, το 2010, αλλά και σήμερα, από την οποία αυτό δεν ανέκαμψε, αφενός λόγω της κρίσης, κυρίως όμως επειδή οι προσπάθειες ανάταξης, με άξονα την ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου, εγκαταλείφθηκαν υπονομευμένες. Η λεηλασία του αθηναϊκού κέντρου «κατασκεύασε» την ορατή εικόνα της κρίσης.

2. Από τη χρόνια καθυστέρηση και άγνοια των κάθε επιπέδου αρχόντων σχετικά με θέματα δημόσιου χώρου, δημόσιων κτιρίων και υποδομών, με κύρια εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη, όπου, παρά τις αλλαγές δημάρχων, χάρη σε αφοσιωμένα και ακέραια τεχνικά στελέχη, η πόλη απέκτησε την ιδιαίτερα αξιόλογη Νέα Παραλία της. Η συνθήκη αυτή συναρτάται με φαινόμενα διαφθοράς.

3. Από την απροσδόκητη κατασκευή ενός έργου άνευ προηγουμένου, του μοναδικού Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, που μας εκπαιδεύει με τρόπο υποδειγματικό, υπομονετικά και μεθοδικά ακριβώς στη συμμετοχή και στη δημοκρατική άσκηση ευθύνης και δικαιωμάτων που ανέφερα στην αρχή.

Δημήτρης Φιλιππίδης

ΜΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ

Οι αλλαγές, κι αν έρθουν, είναι πολύ πιο αργές από ό,τι νομίζουμε. Διάλεξα δύο δείγματα από την Κρήτη. Το παλιότερο, έργο του Δημήτρη Κυριακού (1930), σχεδιάστηκε για τους εορτασμούς απελευθέρωσης της Κρήτης ως καθαρό σύμβολο τοπικής ταυτότητας, ιδιαίτερης και αδιαπραγμάτευτης. Αργότερα έπεσε σε δυσμένεια και ερήμωσε. Σήμερα διεκδικεί μια θέση στο πάνθεο των διατηρητέων μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, χωρίς όμως ακόμα επιτυχία. Το νεότερο (2016) είναι έργο του γραφείου Tense Architecture, που έχει διακριθεί με μια αρχιτεκτονική αιχμηρή, καινοτόμο και χωρίς τις γνώριμες ιδεολογικές δεσμεύσεις της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ο εκπρόσωπος της ομάδας Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος έχει πει γι’ αυτό το έργο ότι εκφράζει την προσεκτική ένταξη στον τόπο με δύο έννοιες: ως προσήλωση στην καθημερινή κίνηση του ήλιου καθώς οι σκιές περιεργάζονται τις επιφάνειες του κτίσματος και ως προσαρμογή σε ό,τι είναι ήδη χτισμένο γύρω του, με αμοιβαίες υποχωρήσεις κι εγκοπές στους όγκους του σπιτιού. Χρειάστηκαν μόλις 85 χρόνια για τη μετάβαση από τη μια αντίληψη της αρχιτεκτονικής στην άλλη. Δεν έχουμε τον Κυριακό για να τον ρωτήσουμε τι ένιωθε όταν σχεδίαζε το μνημείο του. Ομως ο Ανδριανόπουλος είπε πρόσφατα ότι νιώθει όπως μια καυτή πιπεριά μέσα στη σούπα.

Κώστας Τσιαμπάος

Η Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης

Αν και θεωρούμε πλέον ότι έχουμε περάσει στην post-starchitecture περίοδο η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας είναι πολλοί περισσότεροι οι αρχιτέκτονες οι οποίοι διεκδικούν μια παγκόσμια αναγνώριση. Τα τελευταία χρόνια αμέτρητες εικόνες από μελέτες και έργα μικρών και μεγάλων γραφείων από όλον τον κόσμο κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο και καταναλώνονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Αυτό το γεγονός έχει μια θετική διάσταση μαζικής συμμετοχής και εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στη δημοσιότητα αλλά τόσο η απουσία μιας σοβαρής ιεράρχησης-αξιολόγησης όσο και η βουλιμική κυριαρχία της οπτικής εικόνας δεν βοηθούν την ψύχραιμη κατανόηση ούτε τη συγκροτημένη κριτική του αρχιτεκτονικού έργου. Τα κτίρια που αναφέρω, ωστόσο, δεν τα χαρακτηρίζει μια υπερφίαλη οπτική ταυτότητα αλλά ο ουσιαστικός αναστοχασμός για τον πολιτικο-προγραμματικό ρόλο της αρχιτεκτονικής. Το καθένα με τον τρόπο του επικαιροποιεί το ερώτημα για τον ρόλο της αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο μιας μελλοντικής συνθήκης ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξης, σε μια παγκόσμια πόλη ανοιχτή, πλουραλιστική και προστατευτική, από μια υπερνεωτερική κοινωνία με θεσμούς, αξίες και προοπτική.

Από την Ελλάδα, όπου η σχέση μας με τον δημόσιο χώρο παραμένει δυστυχώς μια σχέση άτολμη, αμφίθυμη και προβληματική, επέλεξα ένα έργο αρχιτεκτονικού – αστικού σχεδιασμού το οποίο επιτρέπει πολλαπλές χρήσεις και αναδεικνύει σύνθετες ποιότητες στη μικρή και τη μεγάλη κλίμακα. Μένει να δούμε αν η επιτυχία της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης αποτελέσει την αφετηρία για περισσότερα τέτοια έργα και δώσει την ευκαιρία για την καλλιέργεια μιας περισσότερο άμεσης, ειλικρινούς και υπεύθυνης σχέσης ανάμεσα στην ελληνική πόλη και τους πολίτες της.

Τα έργα:

* Diιbιdo Francis Kιrι / Dano Secondary School / Dano, Burkina Faso (2007)

* Leibar & Seigneurin / Jasminea Social Housing / Μπορντό, Γαλλία (2009)

* Urban Think Tank / FAVA School for Children with Autism / Caracas, Βενεζουέλα (2010)

* Tyin tegnestue architects / Cassia Co-op Training Centre / Kerinchi, Sumatra (2011)

* Shigeru Ban / Tamedia New Office Building / Ζυρίχη, Ελβετία (2013)

* Bernard Cuomo & Πρόδροµος Νικηφορίδης / Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης / Ελλάδα (2014)

* Lacaton & Vassal / Palais de Tokyo / Παρίσι, Γαλλία (2014)

* Mass / Maternity Waiting Village / Kasungu, Malawi (2015)

* Peter Zumthor / Allmannajuvet Zinc Mine Museum / Sauda, Νορβηγία (2016)

* AL-A / Stackable football pitches / Λονδίνο, Αγγλία (2016)