«Εζησαν» για 4.800 χρόνια όχι μέσα σε τάφους όπως τους γνωρίζουμε αλλά σε 17 τάφους – οικίες, σε σπίτια δηλαδή που προορίζονταν για τους νεκρούς τα οποία διέθεταν έως και 12 δωμάτια (με εμβαδόν έως και 125 τ.μ.) και διαδρόμους για να κυκλοφορούν οι ζωντανοί. Ολα αυτά στο μεγαλύτερο νεκροταφείο της 3ης χιλιετίας π.Χ. στην Κρήτη –την εποχή που κτίστηκε το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού –και το μοναδικό μινωικό που ανασκάπτεται στον 21ο αι. με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους.

Τα πρώτα ευρήματα ήρθαν στο φως πριν από 12 χρόνια οπότε ξεκίνησε η ανασκαφή στο νεκροταφείο του Πετρά στην περιοχή της Σητείας υπό την επίτιμη διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού Μεταξία Τσιποπούλου και ομάδα 26 επιστημόνων από 9 χώρες. Πλέον τα καινούργια ευρήματα που αποκαλύπτονται κάθε χρόνο προσθέτουν νέες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ψηφίδες για τον ξεχωριστό αυτό χώρο αφιερωμένο στους νεκρούς. «Στα δωμάτια είναι θαμμένα χιλιάδες άτομα, τα οστά των οποίων δεν είχαν ταφεί αρχικά εκεί. Εχουν μεταφερθεί από άλλες θέσεις, όμως σίγουρα δεν είχαν θαφτεί στο ύπαιθρο καθώς δεν υπάρχουν ανάλογα ίχνη που να μαρτυρά κάτι τέτοιο στην επιφάνειά τους.

Δεν γνωρίζουμε όμως πού ακριβώς είχαν ταφεί. Μόνο επτά εξ αυτών είχαν τοποθετηθεί απευθείας στον συγκεκριμένο χώρο χωρίς να ξέρουμε τον λόγο. Τα σπίτια αυτά, που βρίσκονταν στον απέναντι λόφο από εκείνον που ήταν χτισμένος ο οικισμός του Πετρά –του μοναδικού λιμανιού στην Ανατολική Κρήτη την εποχή εκείνη που λειτουργούσε ως πύλη προς την Ανατολή –λειτουργούσαν ως οστεοφυλάκια, εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Μεταξία Τσιποπούλου, που ανασκάπτει στην περιοχή για περισσότερες από τρεις δεκαετίες.

ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ. Χτισμένοι με περίπλοκη και προχωρημένη, σύμφωνα με την ανασκαφέα, αρχιτεκτονική οι τάφοι – οικίες συνδέονταν με δυο τελετουργικούς ελεύθερους χώρους 150 και 300 τ.μ. όπου συγκεντρώνονταν οι ζωντανοί. «Τα πολλά είδη διαφορετικών κυπέλλων με την πολύ ωραία διακόσμηση και τα πιάτα που έχουν βρεθεί αποδεικνύουν ότι έτρωγαν στον χώρο, όχι όμως μαγειρεμένο φαγητό –υπάρχει παντελής απουσία οστών ζώων –αλλά σταφύλια, σύκα, αμύγδαλα και ρόδια», λέει η αρχαιολόγος. Ωστόσο τόσο τα χιλιάδες χρηστικά αγγεία που είχαν συγκεντρωθεί στα 1.000 χρόνια λειτουργίας του νεκροταφείου (2800 -1900/800 π.Χ.) μαζί με τα λυχνάρια –ένδειξη ότι γίνονταν και βραδινές τελετές –και τα τελετουργικά αγγεία για τις προσφορές (χοές) στους νεκρούς (ρυτά) βρέθηκαν σπασμένα.

«Μπορείτε να φανταστείτε περίπου τρεις τόνους κεραμεικής σε κομματάκια; Φαίνεται πως ό,τι είχε χρησιμοποιηθεί για τους νεκρούς δεν έπρεπε να επιστρέψει στα σπίτια και στον κόσμο των ζωντανών γι’ αυτό και έσπαγαν τα πάντα», λέει η Μεταξία Τσιποπούλου. Εντύπωση δε προκαλεί το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί ούτε ένα όπλο ανάμεσα στα κτερίσματα. Αισθάνονταν τόσο ασφαλείς οι κάτοικοι του Πετρά ώστε να μην χρειάζονται οπλισμό για να υπερασπιστούν τα εδάφη τους; «Οχι», απαντά. «Αλλωστε έχουν βρεθεί οχυρωματικά τείχη. Για λόγους ωστόσο που δεν γνωρίζουμε είχαν επιλέξει να μη συνοδεύονται οι νεκροί τους με όπλα».

ΜΙΑ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΘΕΟΤΗΤΑ. Τι γνωρίζουμε όμως για την ταυτότητα των χιλιάδων αυτών ανθρώπων, τα οστά των οποίων τοποθετήθηκαν στα οστεοφυλάκια και μάλιστα μαζί με τα πλούσια κτερίσματά τους;

Ανάμεσα στα τελευταία, σφραγιδόλιθοι από ελεφαντόδοτο κι αχάτη με ιερογλυφική γραφή, λίθινα αγγεία κι άλλα πήλινα που είτε είχαν εισαχθεί από το Αιγαίο, είτε αποτελούσαν εξαιρετικές αντιγραφές τους, χάντρες από ορεία κρύσταλλο και αμέθυστο, χρυσά κοσμήματα –ανάμεσά τους ταινίες με σπείρες -, αλλά και σπάνια ασημένια, αφού το ασήμι ήταν άγνωστο τότε στην Κρήτη κι άρα εισαγόμενο από τις Κυκλάδες. «Σίγουρα δεν τοποθετούνταν στον συγκεκριμένο χώρο όλοι οι νεκροί της πόλης, αλλά μόνο οι επιφανείς. Ηταν εκείνοι που μπορούσαν να χτίσουν τέτοια οστεοφυλάκια, αλλά κι εκείνοι που είχαν επαφές με την Ανατολή και είχαν τη δυνατότητα να προμηθεύονται εξωτικές πρώτες ύλες. Χαρακτηριστική είναι μια σφραγίδα από καρνελίνη με την παράσταση «τέρατος», η οποία αποτελεί την πρωιμότερη εμφάνιση τηςαιγυπτιακής θεότητας Μπες στο Αιγαίο, αναδεικνύοντας το συγκεκριμένο εύρημα ως ένα από τα σημαντικότερα του νεκροταφείου, καθώς πρόκειται για μοναδικό αντικείμενο.

Πρόκειται για άνδρες και γυναίκες, η ηλικία των οποίων ξεκινά από τη βρεφική και φτάνει ώς την τρίτη, που πρέπει να αποτελούσαν μέλη μεγάλων οικογενειών. Ολοι τους όμως, όπως έχει δείξει η μελέτη των οστών μέχρι τώρα, δεν αντιμετώπιζαν ιδιαίτερα προβλήματα υγείας και ήταν κατά δύο εκατοστά ψηλότεροι από άλλους μινωίτες τα οστά των οποίων έχουν βρεθεί σε νεκροταφεία αντίστοιχης εποχής, γεγονός που σημαίνει ότι ήταν καλοζωισμένοι και είχαν καλή διατροφή», απαντά η Μεταξία Τσιποπούλου, η οποία χαρακτηρίζει τη διατήρηση του σκελετικού υλικού μοναδική. Γεγονός που το αποδίδει στο είδος του χώματος, το οποίο δεν καταστρέφει, όπως το αργιλώδες, τα οστά.

ΕΚΠΛΗΞΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥΣ. Η φετινή ανασκαφική σοδειά έκρυβε και μια έκπληξη για τους αρχαιολόγους. Η σκαπάνη τους έφτασε κάτω από τα οστεοφυλάκια σε τάφους παλαιότερης εποχής, οι οποίοι χρονολογούνται περί το 2500 π.Χ. «Δεν φανταζόμασταν ότι θα ήταν τόσο πλούσιοι», λέει η ανασκαφέας για τους δύο μικρούς σε μέγεθος κιβωτιόσχημους τάφους, στον έναν εκ των οποίων εντοπίστηκε ο σκελετός μιας νεαρής γυναίκας με χρυσά κοσμήματα για τον λαιμό και χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους.

Οσο για το μέλλον; Ουδείς γνωρίζει τι μπορεί να κρύβεται κάτω από το χώμα στον ανατολικό λόφο του Πετρά και στην έκταση των τριών στρεμμάτων που καλύπτει το νεκροταφείο. Αλλωστε οι ανασκαφείς έχουν άδεια να συνεχίσουν την έρευνά τους για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, αν και εκτιμούν ότι θα έχουν ολοκληρώσει τις εργασίες τους νωρίτερα. Ορισμένα δε από τα συμπεράσματα τους βρίσκονται ήδη συγκεντρωμένα στον τόμο που θα παρουσιαστεί στις 28 Σεπτεμβρίου στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Δανίας.