Ενα από τα επιτεύγματα που του έχουν αποδοθεί είναι ο «συνδυασμός της κινεζικής παράδοσης με τον δυτικό μοντερνισμό». Τα διεθνή βραβεία και οι συμμετοχές σε μεγάλες λογοτεχνικές διοργανώσεις δεν λείπουν από το βιογραφικό του, ενώ φέρεται να έχει βρεθεί υποψήφιος και για το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Κι όμως, ο Γιανγκ Λιαν δεν έχει εκδοτική παρουσία σε γλώσσες όπως τα ελληνικά, χώρια που έξω από μια στενή βιβλιοφιλική κοινότητα η δημοτικότητά του είναι μάλλον σχετική. Τα έχει κάτι τέτοια, τόσο η εποχή όσο και οι μεταφραστικές ανταλλαγές ανάμεσα σε χώρες της Δύσης και της Ανατολής, αν και, κατά τη γνώμη του 62χρονου κινέζου ποιητή, κρισιμότερη στην τέχνη του είναι η ενέργεια που εκλύει όταν στην έκφρασή της αντιμετωπίζει σκληρούς περιορισμούς. Ο ίδιος άρχισε να γράφει όταν το καθεστώς του Μάο Τσε Τουνγκ τον έστειλε για «αναμόρφωση μέσω της εργασίας», ενώ στη συνέχεια, όταν επέστρεψε στο Πεκίνο, έφτασε να αποτελεί εξέχον μέλος μιας ποιητικής ομάδας με το δικό της ποιητικό περιοδικό, ονόματι «Jintian» («Σήμερα»), και με πλήρη αδιαφορία για καθεστωτικούς χαρακτηρισμούς του στυλ «ομιχλώδεις ποιητές». Με τα πολλά, στη δεκαετία του ’80 ο Γιανγκ Λιαν είχε γίνει γνωστός κυρίως εκτός συνόρων και ήταν στη Νέα Ζηλανδία που τον βρήκαν τα νέα της εξέγερσης στην Πλατεία Τιενανμέν. Στη συνέχεια, η χώρα του δεν τον δεχόταν πίσω άνευ όρων, ο Λιαν αποφάσισε να ζήσει μακριά της και κάπως έτσι οι εκτενείς συλλογές του ή οι κύκλοι ποιημάτων του με τίτλους όπως «Εκεί που η θάλασσα στέκει ακίνητη» ή «Ομόκεντροι κύκλοι» έγιναν ακόμα γνωστότερα διεθνώς. Η παρουσία του σε διεθνή φεστιβάλ ποίησης έγινε πλέον σταθερή. Ενα τέτοιο τον έφερε προσφάτως και στην Αθήνα.
Συμμετέχετε στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών, μία από τις αρκετές αντίστοιχες διοργανώσεις στον κόσμο, σε μια εποχή ωστόσο που η ποίηση και οι ποιητές δεν είναι τόσο δημοφιλείς όσο κάποτε. Υπάρχει κάποια αντίφαση εδώ;
Τα φεστιβάλ είναι μια ευκαιρία διάδοσης της ποίησης. Μεταφέρει τη φωνή των ποιητών σε όλο τον κόσμο. Ενα τέτοιο, ειδικά στην Αθήνα, έχει σημασία γιατί εκπροσωπεί και τη ρίζα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, τη ρίζα της δημοκρατίας. Η δημοκρατία δεν είναι μια τελεία, αλλά ένα ερωτηματικό στο οποίο όλοι πρέπει να απαντήσουμε. Αυτή τη στιγμή, περιοχές του κόσμου όπως η Μέση Ανατολή, η Ρωσία, η Κίνα ή η Αφρική αντιμετωπίζουν προκλήσεις πρωτόγνωρες. Η φωνή των ποιητών είναι πιο σημαντική από ποτέ. Καμιά φορά την ακούμε λιγότερο, η αξία της όμως μεγαλώνει. Στην Κίνα, λ.χ., η οικονομία αναπτύσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια και οι αλλαγές στη χώρα είναι διαρκείς. Την ίδια στιγμή, η γραφή της ποίησης εντοπίζεται πλέον στη βάση της κινεζικής κοινωνίας, στους εργάτες. Π.χ. στους εργάτες της Foxconn. Στους απλούς ανθρώπους, που εκφράζονται μέσα από τα ποιήματά τους. Ετσι αποκτά η τέχνη υψηλή θερμοκρασία και γίνεται καυτή. Για να καταλάβετε, κάθε μέρα στην Κίνα γράφονται περισσότερα από 100.000 ποιήματα. Πολλά καινούργια ονόματα αναδύονται, με έργα υψηλής ποιότητας. Δουλειά ενός φεστιβάλ είναι να τα εντοπίσει και να τα αναδείξει.
Πώς ξεκινήσατε εσείς να γράφετε;
Συνέβη σε μια στιγμή της ζωής μου, που δεν απείχα πολύ από εκείνους τους εργάτες. Βρισκόμουν μακριά από το σπίτι μου, σε κάποια κινεζική επαρχία, στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης. Είχα σταλθεί εκεί στο πλαίσιο μιας ιδέας του Μάο Τσε Τουνγκ που ονομαζόταν «αναμόρφωση μέσω της εργασίας». Ηταν τόσο σκληρή η δουλειά, που στο τέλος της κάθε ημέρας όλοι έπεφταν ξεροί. Εγώ καθόμουν κάτω από μια λάμπα και έγραφα στίχους. Παιδικούς στίχους, που όμως με έκαναν να νιώθω ζωντανός.
Στα πρώτα εκδοτικά σας βήματα χαρακτηριστήκατε, μαζί με άλλους ομοτέχνους σας, σαν οι «ομιχλώδεις ποιητές», οι «ερμητικοί ποιητές». Ποιος επινόησε αυτούς τους όρους και τι σήμαιναν;
Ισως προκύπτει μια παρανόηση από τη μετάφραση του όρου. Στα κινεζικά, η ίδια λέξη που σημαίνει «ομιχλώδης» ή «θολός» εμπεριέχει ταυτόχρονα και την έννοια του όμορφου τοπίου. Αυτό που εννοούσε τότε το καθεστώς ήταν ότι ήμαστε οι ποιητές «που δεν μπορούν να γίνουν κατανοητοί». Λέγανε ότι σκοπίμως δεν θέλαμε να μας καταλάβει ο κόσμος. Ηταν πολιτική κριτική. Το καθεστώς προσπαθούσε να ελέγξει τα πράγματα στο όνομα του λαού. Αν λοιπόν δεν έγραφες κατανοητά, σήμαινε ότι ήσουν εναντίον του. Στην πραγματικότητα, αν σύγκρινες τα συνθήματα, τον καθεστωτικό λόγο της δεκαετίας του ’70 με τα ποιήματά μας, τα δεύτερα ήταν που επανέφεραν τη φύση και τα τοπία, τη ζωή και την παράδοση στη γλώσσα. Με έναν τρόπο όμως μοντερνιστικό, ώστε να εκφραστούν τα περίπλοκα συναισθήματα της εποχής. Πιο κοντά στην παράδοση ήμαστε εμείς, παρά η κομμουνιστική προπαγάνδα. Κι είχαμε εκείνη την ομάδα, τους «ομιχλώδεις ποιητές», στην οποία δεν γνωριζόμαστε όλοι μεταξύ μας, αλλά είχαμε ένα κοινό: ο σοσιαλισμός και ο καπιταλισμός βρίσκονταν εκτός της ποίησής μας. Ηταν η πρώτη μας, μικρή, ποιητική θεωρία.
Πλέον χαρακτηρίζεστε σαν αντιφρονών ποιητής. Προτιμάτε καλύτερα αυτόν τον όρο;
Νομίζω ότι οι ποιητές και η ποίηση είναι πάντα αντιφρονούντες. Εχουν απόσταση από καθετί. Οχι όμως με όρους Ψυχρού Πολέμου. Η πραγματικότητα είναι πια πιο περίπλοκη, πιο δύσκολη. Η οικονομία είναι πλέον διεθνής και το κέρδος διαπερνάει και τα σύνορα των ιδεολογιών. Εταιρείες από τη Δύση συνεργάζονται με το καθεστώς της Κίνας και τους αρέσει που η χώρα έχει τόσο χαμηλούς μισθούς. Η ποίηση λοιπόν, ειδικά των κινέζων εργατών, είναι αντιφρονούσα όχι μόνο για το κομμουνιστικό καθεστώς, αλλά και για το παγκόσμιο κέρδος.
Αναρωτιέστε ποτέ τι θα είχε συμβεί αν το 1989 βρισκόσαστε στην Πλατεία Τιενανμέν;
Σίγουρα δεν γνωρίζω αν θα είχα επιζήσει ή αν θα είχα σκοτωθεί. Θα συμμετείχα φυσικά στο κίνημα. Ηταν ένα κίνημα που δεν προέκυψε τυχαία, αλλά ως αποτέλεσμα μιας δεκαετούς διαδικασίας ενδοσκόπησης. Ολες οι στρώσεις της στοιβάχτηκαν μέχρι που πίεσαν προς μια κοινωνική αλλαγή. Αυτή ήταν η ενέργεια της Πλατείας Τιενανμέν. Εγώ βρισκόμουν στη Νέα Ζηλανδία, καθημερινά όμως κρεμιόμουν από το τηλέφωνο. Μια μέρα, λίγο πριν από τη σφαγή, μιλούσα με έναν φίλο μου στην Κίνα. Κάποια στιγμή τον ρώτησα τι έκανε η αστυνομία εκείνη την ώρα. «Η αστυνομία βρίσκεται δίπλα μου» αποκρίθηκε. Και συνέχισε λέγοντας πως αν μια μέρα δεν απαντήσει στο τηλέφωνο, θα ξέρω ότι έχει χαθεί. Γνωρίζαμε λοιπόν τι θα συμβεί. Το ποίημά μου με τίτλο «1989» έχει τον στίχο «αυτή είναι μια εντελώς συνηθισμένη χρονιά».
Πώς θα σχολιάζατε την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης στη σύγχρονη Κίνα; Ο Αϊ Ουέιουεϊ έχει δηλώσει ότι αν και απέχει πολύ από το τέλειο, έχει πάντως βελτιωθεί.
Συμφωνώ. Τα τελευταία χρόνια οι αλλαγές στην κοινωνία είναι τεράστιες. Η οικονομία αλλάζει και η ατομική ιδιοκτησία γίνεται το θεμέλιο της διεκδίκησης των ατομικών δικαιωμάτων. Στην Τιενανμέν οι φοιτητές ζητούσαν δημοκρατία. Σήμερα, αν έχεις μια επιχείρηση ή ένα αγρόκτημα κι έρθουν να σου το πάρουν, αγωνίζεσαι για αυτό. Οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες μάχονται για τα ίδια πράγματα και, παρόλο που ο κρατικός έλεγχος υφίσταται, οι ατομικές προσπάθειες, σε συνδυασμό με το Διαδίκτυο, ανοίγουν διαρκώς καινούργιους, ελεύθερους κοινωνικούς χώρους. Η κυβέρνηση επιθυμεί να ελέγχει, της είναι όμως αδύνατον να το κάνει όπως παλιά. Υπάρχει φυσικά και το χρήμα, που μπορεί –και έχει –αγοράσει τη σιωπή πολλών.
Ο Λιου Σιαομπό, από την άλλη, πέθανε κυνηγημένος.
Ηταν πολύ λυπηρό. Τον γνώριζα αρκετά καλά. Ηταν πρόεδρος της ένωσης PEN International στην Κίνα και συνεργαστήκαμε εκεί για μεγάλο διάστημα. Θυσιάστηκε για τον αγώνα υπέρ της δημοκρατίας. Θα μνημονεύεται ως ήρωας. Πίεσε τα όρια του συστήματος ώστε να ελευθερωθούν άλλοι. Κι η κυβέρνηση ήταν σαν να μην ήξερε τι να τον κάνει. Λες και δεν γνώριζε αν έπρεπε να τον ελευθερώσει.
Τρόπος σκέψης
Ανάμεσα σε δύο κόσμους
Πώς είναι να ζείτε στη Δύση και οι ρίζες της ποίησής σας να βρίσκονται στην Ανατολή;
Νομίζω ότι οι σύγχρονες τομές εντοπίζονται εντός Δύσης και εντός Ανατολής. Ο παλιός τρόπος σκέψης δεν λειτουργεί πια. Ζούμε σε μια εντόνως πολύπτυχη πραγματικότητα. Αν πρέπει να μιλήσω για δύο παγκόσμιες κουλτούρες, για δύο πολιτισμούς, τότε ο ένας είναι ο πολιτισμός του ανεξάρτητου ατόμου και ο άλλος είναι ο πολιτισμός της εμπορευματοποίησης. Το άτομο καλείται πλέον να οικοδομήσει το δικό του σύστημα αξιών, λαμβάνοντας υπόψη τη δημοκρατία και τα παγκόσμια προβλήματα και ερωτήματά της. Το Προσφυγικό λ.χ. φαίνεται πως είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα, την ίδια στιγμή όμως οι εσωτερικοί μετανάστες της Κίνας μετριούνται σε πάνω από δύο εκατομμύρια.
Πόσο σημαντική είναι η έννοια του ατόμου στην κινεζική λογοτεχνική παράδοση;
Ρώτησα κάποτε τον πατέρα μου ποια ήταν η ρίζα του τρόπου σκέψης του, της κοσμοθεωρίας του. Μου απάντησε πολύ γρήγορα: ο Λάο Τσε και ο ταοϊσμός. Και έπειτα συμπλήρωσε ότι στη Δύση παρόμοιο ρόλο έπαιξαν και δημιουργοί σαν τον Μπετόβεν. Κατά τη γνώμη του, ο Λάο Τσε εκπροσωπεί την πνευματική ελευθερία και ο Μπετόβεν την ελευθερία και την ομορφιά.
Οταν ο Εζρα Πάουντ είχε καταπιαστεί με την αρχαία κινεζική ποίηση και τη μετάφρασή της, αρκετοί κριτικοί είχαν αποφανθεί ότι την παρανόησε. Συμφωνείτε;
Ο Εζρα Πάουντ ενσωμάτωσε έναν υπέροχο τρόπο επικοινωνίας των δύο πολιτισμών. Ηταν ένας πρωτοπόρος της εποχής του. Μπορεί να μην κατάλαβε την κινεζική γλώσσα στον πυρήνα της, ήταν ωστόσο αρκετά ευαίσθητος για να αντιληφθεί την αίσθησή της και να εμπνευστεί από αυτήν, για λογαριασμό τής ποίησης που έγραψε στα αγγλικά.
Ο «εικονισμός» του βασίστηκε στις κινεζικές λέξεις και εξέφρασε σύνθετα συναισθήματα. Και ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, από τον Πάουντ επηρεάστηκε. Οταν έφυγα εγώ από την Κίνα, δεν ήξερα αγγλικά. Και τώρα, με τη βοήθεια του Πάουντ, μπορώ και συνομιλώ με ποιητές σαν τον Αδωνη για ζητήματα λογοτεχνικά ή και πολιτικά.
Yang Lian
«Narrative Poem»
Bloodaxe Books
Μετάφραση
στα αγγλικά: Brian Holton
Σελίδες: 272
Τιμή Amazon:17,83 ευρώ
