Ο 60χρονος Ιρλανδός Κολμ Τοϊμπίν μεταφράζεται και σχολιάζεται με ιδιαίτερη επιτυχία από την Αθηνά Δημητριάδου τα τελευταία χρόνια. Διόλου λάτρης της πλοκής, με μια γραφή επιδεικτικά απλή και καθαρή, επικεντρώνεται στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων και κυρίως των ηρωίδων του, ερευνώντας θέματα όπως οι διαγενεακές σχέσεις, η ομοφυλοφιλία, οι οικογενειακές δομές, ο καθολικισμός, ο τρόμος του AIDS, η μετανάστευση και η επιστροφή στα πατρώα εδάφη. Χωρικό πλαίσιο της δράσης είναι η επαρχιακή Ιρλανδία και οι μικρές της πόλεις, όπως εδώ το Εμνισκορθι, καμιά εξηνταριά χιλιόμετρα νοτίως του Δουβλίνου. Σε γεωγραφική αντίστιξη βρίσκονται οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ως προνομιακός –λόγω κοινής γλώσσας και εν πολλοίς κουλτούρας –μεταναστευτικός προορισμός των Ιρλανδών ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξαιτίας του μεγάλου λιμού που έπληξε τη χώρα λόγω της καταστροφής της πατατοπαραγωγής. Εν προκειμένω πρόκειται για το Μπρούκλιν, ραγδαία αναπτυσσόμενο δήμο της Νέας Υόρκης στα χρόνια εκείνα και τόπο προσφοράς πολλαπλών δυνατοτήτων, επαγγελματικών κυρίως, για τους νέους εποίκους.
Βρισκόμαστε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, και η νεαρή ηρωίδα Εϊλις, που ολοκληρώνει σπουδές λογιστικής, δουλεύει πρόσκαιρα και κατ’ ανάγκην στο μεγάλο παντοπωλείο της μικρής πόλης με μια αυταρχική, κακότροπη αφέντρα. Απροσανατόλιστη, σεμνή, παθητική και χωρίς ιδιαίτερη κοινωνική ζωή, με συχνές απογοητεύσεις όταν προσπαθεί να ξανοιχτεί στον κόσμο, δέχεται μια αιφνίδια πρόταση να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ μέσω ενός ιρλανδοαμερικανού πάστορα, φίλου της αδελφής της Ρόουζ. Η Ρόουζ είναι μάλλον το αντίθετο της Εϊλις, κοινωνική, με καλή δουλειά γραφείου σε τοπική βιομηχανία, με θαυμαστές και εραστές, αθλήτρια του τένις και προστατευτική ως προς τη χήρα μητέρα και τη μικρότερη αδελφή της. Η καθολική οικογένεια έχει και τρία άρρενα μέλη – αδελφούς που δουλεύουν όλοι στην Αγγλία.
Παρατηρήτρια της ζωής
Ηδη από την πρώτη ωραία σκηνή του βιβλίου, όπου η Εϊλις, καθισμένη στο παράθυρό της, παρατηρεί την εκθαμβωτική Ρόουζ να επιστρέφει σπίτι για να ξαναβγεί, κατανοούμε ότι πρόκειται για μια παρατηρήτρια της ζωής. Θα ‘ρθει όμως η ώρα να μπαρκάρει στο υπερωκεάνιο της γραμμής (οι υπερατλαντικές εμπορικές πτήσεις δεν έχουν ακόμη καθιερωθεί) και νιώθοντας εντελώς ξεριζωμένη θα βιώσει τη φρίκη της μοιρασιάς του ιδιωτικού χώρου με αγνώστους, ακόμη και της τουαλέτας, τη διαρκή ναυτία και άλλα δεινά που θέλουν να απεικονίσουν την εμπειρία της μετανάστευσης, αλλά αποδίδονται μάλλον άστοχα από τα χέρια ενός λεπτεπίλεπτου συγγραφέα όπως ο Τοϊμπίν. Μ’ αυτά και μ’ αυτά θα αρχίσει η νέα ζωή στο σφύζον από ζωτικότητα Μπρούκλιν, με δουλειά σε ένα πολυκατάστημα, παροχή προστασίας από την εκεί ιρλανδική κοινότητα και συστέγαση σε ένα σπίτι αυστηρών αρχών με ενοικιαζόμενες κάμαρες μαζί με άλλες κοπέλες παρόμοιου στάτους. Η μοναξιά και η νοσταλγία απειλούν αρχικά να την τσακίσουν, κυρίως όταν φτάνουν γράμματα από την πατρίδα, και εδώ έχουμε μερικές από τις πιο ευαίσθητες σελίδες του βιβλίου. Εξω από το κλειστό πλαίσιο διαβίωσής της, η ζωή καλπάζει, με όλες τις κοσμογονικές αλλαγές της εποχής (εισβολή του νάιλον και του πλαστικού με όσα αυτό συνεπάγεται, τηλεόραση, οικιακές συσκευές, διαρκείς αλλαγές στις μόδες, επέκταση της αυτοκίνησης). Καθώς της παρέχεται η δυνατότητα να σπουδάσει σε νυχτερινό κολέγιο, η Εϊλις την αδράχνει, τα πάει καλά και σταδιακά κοινωνικοποιείται. Αρχίζει μάλιστα να βγαίνει και σ”ένα χορό της ενορίας θα γνωρίσει επιτέλους τον έρωτα στο πρόσωπο ενός ενθουσιώδους ιταλού υδραυλικού, του Τόνι.
Η καταστροφή
Κι ενώ η προοπτική της ευτυχίας φαντάζει πλέον ρεαλιστική, έρχεται η καταστροφή. Η αγαπημένη της αδελφή, η Ρόουζ, πεθαίνει αιφνίδια από μια μη διαγνωσμένη καρδιακή πάθηση και η Εϊλις, αφού κατόπιν της επιμονής του Τόνι και παρά τις αμφιβολίες της τον παντρεύεται κρυφά, επιστρέφει αναγκαστικά στο Εμνισκορθι για λίγες βδομάδες. Θα ξαναδεί τον τόπο της με άλλα μάτια. Παρά το βαρύ της πένθος και τον ψυχολογικό εκβιασμό που της ασκεί η μητέρα της για να μην την αφήσει μόνη, η διαμονή της εξελίσσεται μάλλον ευχάριστα. Οι πάντες τη βλέπουν πλέον με άλλα μάτια, καθώς τώρα έχει το επίχρισμα της ταξιδεμένης, της Αμερικανίδας. Την καλούν, βλέπει παλιούς φίλους και τελικά θα παρασπονδίσει στην αγκαλιά ενός νεαρού, επιφανούς ιδιοκτήτη τοπικής παμπ που στο παρελθόν την είχε φαινομενικά σνομπάρει και τώρα τα παίζει όλα για όλα μαζί της. Ακόμη της προσφέρεται δουλειά και όλοι μοιάζουν να θέλουν να την κρατήσουν στην πατρίδα. Ακόμη και το ανύπαρκτο ώς τότε ιρλανδικό τοπίο ζωντανεύει στα μάτια μας σε μια ευφυή υποδήλωση της αντανάκλασης των διαθέσεών μας στον φυσικό κόσμο. Η ηρωίδα μας βρίσκεται πλέον με επιλογές στα χέρια της και αποφασίζει να μην ανοίγει τα γράμματα του Τόνι για να μην επηρεαστεί. Μέχρι που τα του κρυφού της γάμου μαθεύονται μέσω κακόβουλων γνωστών και η Εϊλις συνειδητοποιεί ότι η πραγματική της θέση είναι δίπλα στον άντρα της, σ’ αυτή τη νεαρή ήπειρο με τις πολλαπλές ευκαιρίες, όπου το μέλλον έχει νικήσει το παρελθόν.
Συγγραφέας βραδείας καύσεως
Στον αντίποδα του Τζέιμς Τζόις
Μυθιστόρημα μαθητείας για τη μετανάστευση, για τις δύσκολες επιλογές και για τους δεσμούς που καθορίζουν το πεπρωμένο μας, το βιβλίο του Κολμ Τοϊμπίν έχει ως οιωνεί ήρωα έναν γεωγραφικό τόπο, το Μπρούκλιν. Αυτός συνοψίζει τις προοπτικές, έλκει και απωθεί, επανασηματοδοτεί την ταπεινή πατρίδα της Εϊλιν. Οι βαθύτερες σελίδες του βιβλίου είναι εκείνες του προσωρινού επαναπατρισμού της ηρωίδας, όπου ο τόπος αναβαθμίζεται καθώς έχει αναβαθμιστεί και η δική της κοινωνική θέση. Οι ψυχολογικοί υποδόριοι εκβιασμοί της μητέρας (δεν ρωτάει η αθεόφοβη τίποτα για τη ζωή της κόρης της στην Αμερική, σε μια επιδεικτική εκδήλωση γεροντικού εγωισμού) ευτυχώς δεν θα λειτουργήσουν. Ο Τοϊμπίν επιλέγει ωστόσο να μείνει επιδεικτικά εκτός ιστορικού πλαισίου σε ένα μυθιστόρημα που μπορεί να ονομαστεί και ιστορικό –τόσο λόγω του τρόπου γραφής όσο και γιατί η ανασύσταση μιας εποχής που απέχει επτά σχεδόν δεκαετίες από τη δικιά μας συνιστά ιστορική αναδίφηση με βάση όσα κοσμογονικά συντελέσθηκαν έκτοτε. Ακόμη και οι αναφορές του σε ιστορικές συντεταγμένες –ο εβραίος καθηγητής στο Μπρούκλιν που έχει πληγεί από το Ολοκαύτωμα ή η μη εξυπηρέτηση των αναγκών των μαύρων πελατισσών στο πολυκατάστημα –μοιάζουν ένθετες και ελαφρώς ξεκάρφωτες. Ο συγγραφέας είναι εσωτερικής, βραδείας καύσεως και εκεί είναι στα καλύτερά του. Μοιάζει σαν να καλλιέργησε ένα προφίλ στον αντίποδα του πληθωρικού μοντερνιστή προπάτορα, του Τζέιμς Τζόις, παρά το ότι εδώ υπάρχουν δομικές αναλογίες με ένα διήγημα του τελευταίου, όπως ωραία επισημαίνουν στον πρόλογο οι Αρης Μπερλής και Αθηνά Δημητριάδου. Η κατατοπιστική μονογραφία – επίλογος της μεταφράστριας για το Μπρούκλιν εμπλουτίζει την έκδοση.
Colm Toibin
Μπρούκλιν
Mτφ. – επίμετρο Αθηνά Δημητριάδου
Eισαγωγή Αθηνά Δημητριάδου, Αρης Μπερλής
Εκδ. Ικαρος, 2016, σελ. 381
Τιμή: 16 ευρώ
Αναζήτηση
