Το αλογάκι του Βενιζέλου και άλλα παιχνίδια

Η βαριά σιδερένια πόρτα του, αν και φρεσκοβαμμένη, παραμένει αμπαρωμένη. Κρατά μακριά τα αδιάκριτα βλέμματα που προσπαθούν να δουν ποιος μπορεί να «κατοικεί» πίσω από τη γυάλινη πόρτα εισόδου στην κορυφή της σκάλας. Και δύσκολα μάλλον θα υποθέσει τους ενοίκους αυτού του εντυπωσιακού πέτρινου πύργου, επί της Λεωφόρου Ποσειδώνος, που μοιάζει να μην τον έχει αγγίξει ο χρόνος. Η πλαϊνή μεταλλική πόρτα αποτελεί την «κερκόπορτα». Από αυτήν καταφέραμε να μπούμε στον πύργο Κουλούρα –ένα νεογοτθικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα –και να ανακαλύψουμε ποιοι ζουν εκεί: πριγκίπισσες όπως η κόρη του Καρόλου Α’ της Αγγλίας Ενριέττα (ή μήπως η Χριστίνα της Σουηδίας;), η γιαγιά της Αθηνάς –της μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων –και μέλη της οικογένειας Ευταξία, μεταξύ άλλων. Στο σαλόνι τους τα έπιπλα φέρουν την υπογραφή Βαράγκη. Κι όταν δεν μετακινούνται με καλαμποκένια γαϊδουράκια για τις κοντινές αποστάσεις ή με το αλογάκι που χάρισε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στον εγγονό του Λευτεράκη το 1927 –αγορασμένο από το φημισμένο κατάστημα παιχνιδιών Hamleys του Λονδίνου –και δεν παίζουν με ψάθινα προβατάκια, «ταξιδεύουν» με αεροπλάνα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου καμωμένα από το ξύλινο πόδι ενός τραπεζιού.

Είναι οι πρωταγωνιστές ενός παραμυθιού με πολλές σελίδες, που άλλοι μέσα από κομψές βιτρίνες κι άλλοι ελεύθεροι στα δωμάτια του πύργου είναι έτοιμοι να το διηγηθούν. Και η υπόθεση του παραμυθιού αυτού δεν είναι άλλη από εκείνη της ιστορίας των παιχνιδιών από την αρχαιότητα –από τον 7ο αι. π.Χ. –ώς τη δεκαετία του 1960, όπως αυτή ξετυλίγεται στο πολυαναμενόμενο νέο παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη, το Μουσείο Παιχνιδιών, που σε τρεις εβδομάδες θα υποδεχτεί τους πρώτους του επισκέπτες.

Η κούκλα της βασίλισσας Ολγας

Μόλις το 15% της πλούσιας συλλογής (περίπου 20.000 αντικείμενα αρχικά, ενώ σήμερα αριθμεί γύρω στις 30.000) της ερευνήτριας Μαρίας Αργυριάδη, την οποία και δώρισε πριν από 25 χρόνια στο Μουσείο Μπενάκη, έχει βρει τη θέση του στους εκθεσιακούς χώρους. Παιχνίδια ακριβά, από εργοστάσια του εξωτερικού, όπως για παράδειγμα μια ατμοκίνητη κουζίνα μάρκας Μάρκλιν. Κούκλες που συνδέονται με σημαντικές προσωπικότητες, όπως μία από τις πορσελάνινες που είχε στη συλλογή της η βασίλισσα Ολγα, μαζί με μινιατούρες από ελεφαντόδοντο και πορσελάνη, ή οι εξαιρετικά σπάνιες κέρινες –δυο αγοράκια –δημιουργίες πιθανότατα της φημισμένης οικογένειας Μαρς από την Αγγλία, που ενδέχεται να αποτελούν πορτρέτα μελών της οικογένειας Ευταξία. Και χάλκινες προσωπογραφίες που αλλάζουν ρούχα αποτυπωμένα σε φύλλα του ορυκτού μίκα, στις οποίες ενδέχεται να απεικονίζονται είτε η πριγκίπισσα της Σουηδίας Χριστίνα είτε η κόρη του Καρόλου Α’ της Αγγλίας Ενριέττα.

Επιπλα για κούκλες με διάσημες υπογραφές, όπως μια κομόντ και καρέκλες διά χειρός Βαράγκη. Τρενάκια, οι γραμμές των οποίων περνούσαν μέσα από χειροποίητους κόσμους, όπως αυτός που έπλασε ο Νικόλαος Τομπάζης –πατέρας του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου και της αδελφής του Ιωάννας –για τα παιδιά του, ενόσω ζούσαν στην Ινδία, γύρω από το αγγλικό τρενάκι Χόρνμπι που τους είχε αγοράσει.

Κι αν στον πραγματικό κόσμο τα παιχνίδια που έχουν συνδεδεμένη την παρουσία τους με επώνυμους κατόχους ή δημιουργούς θα ήταν και οι πρωταγωνιστές, στον κόσμο των παραμυθιών δεν ισχύει κάτι ανάλογο. Γι’ αυτό και οι τρεις κυρίες που αποτελούν και την ψυχή του συγκεκριμένου μουσείου –η ερευνήτρια και δωρήτρια της συλλογής Μαρία Αργυριάδη μαζί με την Νόρα Χατζοπούλου, που θα τη διαδεχθεί ως υπεύθυνη του μουσείου, και την εθελόντρια Μαίρη Βέργου –έδωσαν εξίσου πρώτους ρόλους σε όλα εκείνα τα παιχνίδια που δημιουργήθηκαν χάρη στη φαντασία με ευτελή υλικά ή ταξίδεψαν από άλλους πολιτισμούς και δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστά στην Ελλάδα.

Το «μάτι του διαβόλου»

Κι έτσι πλάι στους διάσημους ενοίκους του Μουσείου Παιχνιδιών μπορεί κάποιος να γνωρίσει παιχνίδια των οποίων αγνοούσε την ύπαρξη –όπως για τη νεότερη τουλάχιστον γενιά είναι το «πύρινο ιπποδρόμιο», ένα κερωμένο χαρτί με πέντε διαδρομές που όταν τα παιδιά τού έβαζαν φωτιά, η φλόγα που τερμάτιζε πρώτη αναδείκνυε τον νικητή. Αλλά και να αναγνωρίσει όλα εκείνα με τα οποία μεγάλωσε: από ξεραμένους βόλους στη θράκα ώς κλουβιά για τζιτζίκια. Κι από το «μάτι του διαβόλου», μια κουβαρίστρα δηλαδή στην οπή της οποίας ήταν προσαρμοσμένο ένα καθρεφτάκι, μεγεθύνοντας έτσι το μάτι όποιου πλησίαζε να κοιτάξει, έως τα πάνινα γιογιό και τους τσίγκινους κουμπαράδες.

Κι όλα αυτά δεν είναι στημένα ακαδημαϊκά, όπως οι αρχαιότητες σε ένα μουσείο. Χάρη στον Σταμάτη Ζάννο που υπογράφει τη μουσειολογική μελέτη, μπορεί ο επισκέπτης να δει έναν πανηγυριώτικο πάγκο με όλα τα παιχνίδια αραδιασμένα πάνω του ή να χαζέψει έναν ξύλινο σταυρό από τον οποίο κρέμονται πιθηκάκια που αγόρασε η Μαρία Αργυριάδη από έναν πλανόδιο πωλητή, θέλοντας να αποκτήσει όχι μόνο τα παιχνίδια, αλλά και το «μαγαζί», δηλαδή τον σταυρό ανάρτησης. Να γνωρίσει τον Χιτλερίδη και τον Μισελίνη, τις μαριονέτες που ο Νίκος Ακίλογλου είχε σχεδιάσει για το κουκλοθέατρο του βουνού την περίοδο της Κατοχής, τους οποίους αντικαθιστούσε όταν κατέβαινε στην πεδιάδα με άλλες κούκλες. Να ανακαλύψει την «κουζίνα» της βιομηχανίας παιχνιδιών τοποθετώντας σε βιτρίνες χρωματιστούς τσίγκους, καλούπια, μάτια από κούκλες και μηχανισμούς. Να ταξιδέψει σε βάθος χρόνου, στην αρχαιότητα με τα πήλινα παιχνίδια και στην Αίγυπτο και στο Βυζάντιο με τις υφασμάτινες κούκλες. Να κάνει ένα γρήγορο ταξίδι από την Αφρική και τις δημιουργίες της φυλής Ndbele ώς τις κινεζικές μαριονέτες του 18ου αι. Αλλά και να επιστρέψει στα μαθητικά θρανία, στην αίθουσα όπου το πράσινο ξύλινο θρανίο δεσπόζει έχοντας γύρω του χειροτεχνίες και παιχνίδια χαρτοκοπτικής πλάι σε βιβλία και τετράδια.

Παραπονεμένοι δεν θα φύγουν όσοι αγαπούν τους ήρωες των παραμυθιών και των κόμικς καθώς παρόντες είναι από τον Παπουτσωμένο Γάτο, τον Πίτερ Παν, τον Κέρμιτ και την Τοσοδούλα ώς τον Ντόναλντ και τον Μίκι, αρκετά διαφορετικοί, από μια εποχή που είχαν ακόμη μακρόστενη μύτη, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα σκάκι με πιόνια-ήρωες από την «Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη».

Πριν επιστρέψουμε από τον κόσμο του παιχνιδιού, του παραμυθιού, αλλά και της Ιστορίας –καθώς κάθε παιχνίδι είναι μάρτυρας της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκε –ξανά στην πολύβουη Λεωφόρο Ποσειδώνος, η Μαρία Αργυριάδη μάς προτείνει να σταματήσουμε σε δύο προθήκες. Στην πρώτη, με συγκίνηση μας δείχνει παιχνίδια που έφτιαξαν μέλη ΚΑΠΗ σε μια προσπάθεια να ανασυστήσουν εκείνα με τα οποία έπαιζαν.