Η ισχυρή προσωπικότητα που σημάδεψε, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, την οκταετία της κρίσης για την Ελλάδα και τη ζώνη του ευρώ κλείνει τον κύκλο της. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αποχωρεί από μια θέση, στην οποία ο ίδιος είχε προσδώσει πρωτοφανή ισχύ. Ο διάδοχός του μας είναι άγνωστος ακόμη. Ο απολογισμός της αμφιλεγόμενης θητείας του είναι νωρίς να γίνει. Αλλά μια βλάσφημη σκέψη με καταδιώκει αυτήν την ώρα του αποχαιρετισμού: πως αν η θητεία Σόιμπλε είχε ξεκινήσει νωρίτερα από τα τέλη του 2009, ίσως και η μνημονιακή περιπέτεια της Ελλάδας να είχε ξεκινήσει κι αυτή νωρίτερα. Και, κατ’ αντιστοιχία, πως αν η ενθρόνισή του στο γερμανικό υπουργείο Οικονομικών είχε καθυστερήσει μερικούς μήνες, ίσως η περιπέτεια αυτή να είχε εξελιχθεί με πολύ διαφορετικούς, καλύτερους όρους.
Ας θυμηθούμε τα γεγονότα.
Στις 14 Ιανουαρίου 2009 ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor’s υποβάθμισε την πιστοληπτική αξιοπιστία της Ελλάδας από Α σε Α-. Ελάχιστοι έδιναν σημασία σε τέτοιες ειδήσεις, σ’ εκείνους τους αμέριμνους καιρούς. Αλλά έναν μήνα αργότερα, στα μέσα Φεβρουαρίου, το κόστος δανεισμού για τα ελληνικά και τα ιρλανδικά ομόλογα άρχισε να ανεβαίνει απότομα. Η ψαλίδα των spreads (όρος που δεν είχε μπει ακόμη στο λεξιλόγιό μας) άρχισε να ανοίγει επικίνδυνα. Στις αγορές, μια ανατριχίλα άρχιζε να γίνεται αισθητή. Στους λονδρέζικους «Times» το ενδεχόμενο μιας ελληνικής χρεοκοπίας έγινε τίτλος μιας ανάλυσης που τάραξε κάπως τα νερά. Και η γερμανίδα καγκελάριος σε μια off the record συζήτηση με το επιτελείο των «Financial Times» εξομολογούνταν ότι ο μεγαλύτερος φόβος της εκείνη την εποχή δεν ήταν η Ιρλανδία, αλλά η Ελλάδα και το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της.
Τι καθυστέρησε, λοιπόν, την εκδήλωση μιας κρίσης την οποία προεξοφλούσαν σότο βότσε αγορές, πολιτικοί και τραπεζίτες από τις αρχές του 2009; Μια δήλωση του υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας!
Σε εκείνη την πρώτη κυβέρνηση Μέρκελ το υπουργείο Οικονομικών το κρατούσαν οι Σοσιαλδημοκράτες κυβερνητικοί εταίροι. Τον Φεβρουάριο του 2009, λοιπόν, καθώς τα spreads έδιναν σήματα κινδύνου, ο υπουργός Οικονομικών Πέερ Στάινμπρουκ έκανε ξαφνικά μια δήλωση, σύμφωνα με την οποία μπορεί οι κανόνες να απαγορεύουν σε χώρες-μέλη της ευρωζώνης να βοηθούν οικονομικά (bail out) άλλες χώρες, μα εάν υπάρξει σοβαρή ανάγκη σε κάποια χώρα, τότε οι υπόλοιπες χώρες της ζώνης του ευρώ θα δώσουν βοήθεια. Τη δήλωση επανέλαβε, δύο εβδομάδες αργότερα, ο επίτροπος Αλμούνια. «Εάν υπάρξει κρίση σε μια χώρα του ευρώ», είπε, «θα δοθεί λύση. Κανείς δεν θα χρειαστεί να καταφύγει στο ΔΝΤ, θα δοθεί λύση. Δεν θα ήταν ευφυές να σας μιλήσω προκαταβολικά γι’ αυτήν τη λύση, αλλά μην αμφιβάλλετε ότι αυτή η λύση υπάρχει ήδη». Σε εκείνη την παρέμβασή του, στις 2 Μαρτίου, ο Αλμούνια είχε διαψεύσει φόβους ότι μια κρίση χρέους κάποιας χώρας θα μπορούσε να την οδηγήσει σε έξοδο από το ευρώ. «Τι πιθανότητες δίνω; Μηδέν! Ποιος είναι τρελός να εγκαταλείψει το ευρώ;».
Οι δηλώσεις Στάινμπρουκ και Αλμούνια ήταν αρκετές. Δεν χρειάστηκε άλλη ενέργεια. Οι αγορές ηρέμησαν, τα spreads άρχισαν να πέφτουν και η συζήτηση μεταφέρθηκε στο εσωτερικό του Eurogroup, με μια όλο και ισχυρότερη πίεση επί της ελληνικής κυβέρνησης να πάρει αμέσως μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής, όπως είχαν ήδη κάνει η Ιρλανδία και η Πορτογαλία.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Η κυβέρνηση Καραμανλή είχε μικρή πλειοψηφία και ακόμη μικρότερο πολιτικό θάρρος, η αντιπολίτευση έβλεπε πολύ κοντά την εκλογική της νίκη για να τη διακινδυνεύσει προσφέροντας συναίνεση σε μέτρα λιτότητας, ροκανίσαμε τον χρόνο άπραγοι μέχρι τις εκλογές του Σεπτεμβρίου κι έπειτα η καυτή πατάτα προσγειώθηκε στα χέρια μιας νέας κυβέρνησης. Η οποία, εκτός από το μέγεθος του προβλήματος, είχε μάλλον υποτιμήσει και τη σημασία της αλλαγής στο διεθνές σκηνικό.
Στο Βερολίνο, όπου είχαν γίνει επίσης εκλογές τον Σεπτέμβριο, οι Φιλελεύθεροι είχαν πάρει τη θέση των Σοσιαλδημοκρατών ως εταίροι της Μέρκελ και στο υπουργείο Οικονομικών τη θέση του Στάινμπρουκ είχε πάρει ένας τυπικός και πεισματάρης γερμανός ordo-liberal, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, κάποιος για τον οποίο (όπως προσφυώς έχει πει ένας αμερικανός οικονομολόγος) τα οικονομικά είναι παρακλάδι των ηθικών επιστημών, ο ηθικός κίνδυνος είναι σημαντικότερος από τους πεζούς οικονομικούς κινδύνους και οι οικονομικές κρίσεις κατανοούνται ως ιστορίες αμαρτίας, τιμωρίας και μετάνοιας. Σε λίγο θα είχαμε και μια αλλαγή φρουράς στις Βρυξέλλες. Τη θέση του κομισάριου Αλμούνια θα έπαιρνε ο Ολι Ρεν. Ο θίασος άλλαζε ακριβώς τη στιγμή που το ελληνικό δράμα έφθανε στην κορύφωσή του.
Δεν θα μάθουμε ποτέ πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα αν ο θίασος δεν είχε αλλάξει σύνθεση. Δεν θα μάθουμε ποτέ πώς θα εφαρμοζόταν η περίφημη «λύση», όταν ερχόταν η ώρα της ανάγκης. Αλλά μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι ο νέος θίασος, με πρωταγωνιστή τον Σόιμπλε, έκανε εντελώς διαφορετική ανάγνωση του έργου. Και οργάνωσε μιαν εντελώς διαφορετική παράσταση. Δυστυχώς για εμάς. Εστω και αν για την κακή μας τύχη δεν πρέπει να ψέγουμε άλλον (ούτε να δαιμονοποιούμε άλλον), παρά το στραβό μας το κεφάλι. Και τα αθεράπευτα κουσούρια της ιθαγενούς μας πολιτικής τάξης.
